Γύφτος, Τσιγγάνος, Ρομά

Στο ζήτημα της ονοματοδοσίας της συμπαθούς εθνοτικής ομάδας επικρατούν δύο τάσεις: η μία, των Γυφτώνυμων, λέει τα πράγματα όπως τα ξέρουμε και τα καταλαβαίναμε ανέκαθεν. Η άλλη, η νεωτεριστική παράταξη των Ρομάδων, μάς μαλώνει, απειλεί ότι θα μας βάλη πιπέρι στο στόμα, επικαλείται γραφειοκρατικές αυθεντίες και σοφούς υπαλλήλους επιτροπών και εν τέλει αποφαίνεται: Ρομά να τους λέμε.

Τα επιχειρήματα που επικαλούνται έχουν οι Ρομάδες, εάν καλώς αντιλαμβάνομαι, ως εξής:

1. Χρήση του ενδωνυμίου και όχι του εξωνυμίου!

Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό επιχείρημα, με ηθικό έρμα. Πράγματι, είναι πάντα προτιμώτερο να αποκαλούμε μια ομάδα ανθρώπων με τον τρόπο που έχει επιλέξει εκείνη για τον εαυτό της (εντάξει, εκτός αν είναι προσβλητικός αυτός ο τρόπος ή κάτι τέτοιο, σαν την ΝΔ ας πούμε που αποκαλείται “ριζοσπαστική φιλελεύθερη”, χαχα).

Αλλά, αλλά, αλλά. Υπάρχει ένα τοσοδά πρόβλημα: οι επικαλούμενοι το επιχείρημα αυτό δεν το πιστεύουν ούτε οι ίδιοι. Δεν το πιστεύουν και δεν το εφαρμόζουν στην πράξη. Όχι επειδή δεν αποκαλούν τους θύραθεν Μακεδόνες Μακεδόνες, αλλά επειδή δεν σπούδασαν στην Φραγκία ούτε βάζουν στο σάντουίτς τους μαγυάρικη σαλάτα ούτε ξέρουν καμία χαϊαστανική γενοκτονία ούτε έχουν να λένε ότι οι Ινουίτ έχουν εκατό λέξεις για τον πάγο (παραμύθι, παρεμπιπτόντως). Μόνο για την Κωνσταντινούπολη δεν είμαι βέβαιος πώς την λένε, εξωνυμικά ή ενδωνυμικά. Όσο για την χώρα που μας έχει αντιγράψει την σημαία, δεν αναφέρονται σε αυτήν ως Σουομία.

Πλην τούτων, αν δεν κάνω λάθος πάλι, οι ίδιοι οι Τσιγγάνοι χρησιμοποιούν για εμάς τους υπόλοιπους του εξωνύμιο Μπαλαμός, που και απρόσκλητο είναι και κάπως μειωτικό. Δεν βλέπω την ίδια ζέση από την γλωσσοχωροφυλακή να επικριθή η χρήση και τούτου του εξωνυμίου.

Κατά συνέπεια λοιπόν, κάποιος άλλος είναι ο λόγος που ρομανίζουν οι λογάδες Ρομάδες και όχι ο προβαλλόμενος. Ειδικά δε, που, συνεπώς και εντίμως φερόμενοι, θα έπρεπε να υποστηρίζουν τις χαχανογόνες προσπάθειες διεθνούς διάδοσης και υιοθέτησης του δικού μας ενδωνυμίου, ήτοι της Ελλάδος έναντι της Γραικίας. Αλλά αυτό δεν το κάνουν, καθότι και μέχρι ρατσισμού αντιρατσιστές.

2. Η παραδοσιακή επωνυμία δημιουργεί ρατσισμό, αποκλείει, στιγματίζει κ.λπ.

Και αυτό το επιχείρημα είναι σοβαρό, γιατί με τις λέξεις συχνά κάνουμε πράγματα.

Εντελώς προσωπικά τάσσομαι υπέρ της γλωσσικής ανακατάκτησης: λέξεις που από απλώς περιγραφικές απέκτησαν συν τω χρόνω ένα αρνητικό σημασιολογικό φορτίο, δικαίως ή αδίκως, μπορούν, συν τω χρόνω και τη χρήσει πάλι, να αποσημασιολογηθούν και να ανασημασιολογηθούν. Δεν είναι ντροπή να είναι κανείς κίναιδος ή αράπης, οπότε γιατί να είναι ντροπή να τον λέμε κίναιδο ή αράπη; Φυγομαχώντας πετυχαίνουμε με ασφάλεια δύο πράγματα: πρώτον, παραδεχόμαστε την ήττα μας (ναι, κάτι κακό υπάρχει στο να είναι κανείς γύφτος, αλλιώς δεν θα το αλλάζαμε. Βλ. την αλυσίδα negro, colored, black, African American και έχει ο Θεός), και, δεύτερον, μεταθέτουμε ακέραιο το σημασιολογικό φορτίο στο νέο του γλωσσικό υποζύγιο, με άλλα λόγια όποιες συμπαραδηλώσεις είχε ο γύφτος θα αποκτήση και ο ρομά, μην αυταπατάσθε.

Δεν παραβλέπω βέβαια την (πολιτική και όποια άλλη) σημασία που έχει αυτή η λεξιλογική σκιαμαχία ως άσκηση εξουσίας και ελέγχου των μεν επί των δε.

Ασφαλώς βέβαια εγώ που δεν είμαι ούτε γύφτος ούτε κίναιδος ούτε αράπης δέχομαι ότι δεν είμαι ο κατάλληλος να κρίνω σχετικά και ότι η ομάδα την οποία αφορά ο χαρακτηρισμός θα έπρεπε να έχη βαρύνουσα γνώμη.

Αλλά και πάλι, ποιο είναι το πρόβλημα με τον Τσιγγάνο ή, σε λογιώτερα συμφραζόμενα, τον Αθίγγανο; Κανένα.

Υπάρχουν και κάποια όμως εξίσου σοβαρά αντεπιχειρήματα κατά του όρου Ρομά, τα οποία παραβλέπουν πολύ βολικά για αυτούς οι υποστηρικτές του όρου. Καταρχάς, δεν ξέρω αν το προσέξατε, αλλά δεν είναι ελληνική λέξη. Και όταν λέω δεν είναι ελληνική, δεν εννοώ στην ετυμολογία της μόνο, αυτό είναι το λιγώτερο, εννοώ το οφθαλμοφανές του απροσάρμοστου αυτής: δεν κλίνεται, δεν παράγει άλλες λέξεις, είναι νεκρή. Πώς λέγονται τα ρομ τραγούδια; Ρομ. Πώς λέγεται η ρομ γλώσσα; Ρομ (ρομάνι λένε οι πιο ψαγμένοι, νταξ τώρα). Στα σοβαρά συζητούμε την εισαγωγή στο λεξιλόγιό μας μιας λέξης που είναι ψόφια στα χείλη μας; Εγώ πάντως όχι.

Δεύτερον, που όμως συνέχεται υποδορίως με το πρώτον: η προσφώνηση του συμπολίτη με ένα ξένο όνομα, μαντέψτε, δεν τον ενσωματώνει ούτε τον καθιστά συμπαθητικώτερο. Τον αποξενώνει, τον αποκλείει, τον στιγματίζει ακόμη περισσότερο. Ξέρω τι διαφορά έχει ένας Γύφτος από ένα Πακιστανό, αλλά δεν είμαι καθόλου βέβαιος τι διαφορά έχει ένας Ρομά από ένα Αφγανό.

Τρίτον, που όμως συμπλέκεται υπογείως με το δεύτερον: ο Γύφτος και ο Τσιγγάνος είναι οικείοι, είναι ημέτεροι, είναι η Αχαγιά με τα καρπούζια και τις πατάτες της, είναι ο Μάκης Χριστοδουλόπουλος, είναι ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (ναι, τον έχω διαβάσει!) και οι Γύφτοι στον Λουντέμη, είναι ακόμα η τσιγγάνα τουρκογύφτισσα και το αφελές φολκλόρ των κλαρίνων, των πανηγυριών και των πολύχρωμων φουστανιών.

Αυτοί οι Ρομά πάλι ποιοι είναι; ΜΚΟ;

Και τέλος πάντων,

What’s in a name? that which we call a rose By any other name would smell as sweet;

Δεν έχω διαβάσει τον Ρωμαίο και την 14χρονη γκόμενά του, αλλά νομίζω ότι το νόημα το έπιασα:

Αντί να ασχολούμαστε τόσο πολύ με τα σημαίνοντα, δεν κοιτάμε καλύτερα λίγο τα σημαινόμενα;