Γλωσσικά

Λοιπόν, δεν φαντάζεστε τι πλάκα έχουν τα λεξικά. Περνάμε τέλεια. Μικρό δείγμα αυτής της πλάκας έχω περιγράψει εδώ, στην (επιτυχή) προσπάθειά μου να προικίσω την Υπερτρισχιλιετή με την αλφαβητικώς τελευταία λέξη του λεξιλογίου της.

Αλλά με ένα λεξικό ανά χείρας μπορούμε να κάνουμε τόσα συναρπαστικά πράγματα ακόμα. Ας πούμε: ποιο είναι το πλουσιώτερο και ποιο το πενέστερο λεξικογραφικώς γράμμα της αλφαβήτου;

Θα χρησιμοποιήσω για τον σκοπό αυτό το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (ΛΚΝ) του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, έκδοσης 1998 (εγώ έχω την 2η ανατύπωση του 2001). Το λεξικό αυτό εκτείνεται σε 1512 πυκνογραμμένες σελίδες μεγάλου μεγέθους και καθαρής λεξικογράφησης. Με μια διαίρεση μαθαίνουμε ότι σε ένα κόσμο απόλυτου λεξιλογικού εξισωτισμού θα αντιστοιχούσαν 1512/24 = 63 σελίδες σε κάθε γράμμα της αλφαβήτου μας. Φευ και αλίμονο φυσικά, η πραγματικότητα πόρρω απέχει. Σε ένα κόσμο όπου οι ανισότητες αυξάνονται καθημερινά και όπου τα πλούσια γράμματα γίνονται συνεχώς πλουσιώτερα, η ανισοκατανομή των λημμάτων είναι έντονη. Όπως παντού, υπάρχουν και εδώ οι έχοντες και οι μη έχοντες, οι υπερλημματογραφούμενοι και οι υπολημματογραφούμενοι.

Read moreΜικρό λεξικογραφικό

Ρε φίλε, πάνε 3 τόσα χρόνια από τις τελευταίες μου καινούργιες λέξεις!

δυσάγαθο: Στα Οικονομικά μιλάμε για τα αγαθά, για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες δηλαδή από τα οποία σε γενικές γραμμές θα θέλαμε περισσότερο παρά λιγώτερο, επειδή υποκειμενικώς παράγουν ωφέλεια. Πέραν του σημείου του κόρου όμως τα αγαθά τρέπονται αίφνης σε δυσάγαθα, όπως είναι άλλωστε εξαρχής τα σκουπίδια, τα κόπρανα και τα ψηφοδέλτια της ΧΑ: κάτι από το οποίο προτιμάμε το λιγώτερο παρά το περισσότερο, κάτι για το οποίο θα πληρώναμε για να μην το έχουμε παρά για να το έχουμε.

Βέβαια, όλα αυτά θα μπορούσαμε απλώς να τα πούμε κακά. Η ονομασία “δυσάγαθα” όμως παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήματα: α) δηλώνει μέσω του δυσ- το ακριβώς αντίθετο του αγαθού, β) περιέχει το αγαθό, υπενθυμίζοντας ότι ουδέν κακόν αμιγές καλού και ότι τι είναι αγαθό και τι όχι κρίνεται υποκειμενικά κάθε φορά, και φυσικά γ) εμπλουτίζει την Υπερτρισχιλιετή με μία ακόμη λέξη.

Πρέπει επίσης να αποδώσουμε την διάκριση απόλυτης και σχετικής φτώχειας με κάποιο τρόπο. Για να το κάνουμε αυτό, θα διαβάσουμε δυο στίχους από τον Πλούτο του Αριστοφάνη, εκεί όπου λέει (στ. 552-554):

πτωχοῦ μὲν γὰρ βίος, ὃν σὺ λέγεις, ζῆν ἐστιν μηδὲν ἔχοντα:
τοῦ δὲ πένητος ζῆν φειδόμενον καὶ τοῖς ἔργοις προς έχοντα,
περιγίγνεσθαι δ᾽ αὐτῷ μηδέν, μὴ μέντοι μηδ᾽ ἐπιλείπειν.

Και άρα, θα πούμε πενία την σχετική φτώχεια και πτωχεία την απόλυτη φτώχεια, έννοιες που υπάγονται και οι δύο στο γένος της ανέχειας. Οι αντίστοιχοι όροι για τους ανθρώπους είναι οι πένητες, οι πτωχοί και ανεχείς.

Read moreΚαινούργιες λέξεις ΧI

Η κυβέρνηση, απεκδυόμενη των ευθυνών της, μετέρχεται κάθε μέσου, προκειμένου να διαφύγει της προσοχής του ελληνικού λαού το μέγεθος των σφαλμάτων της, αλλά η πολιτική της δεν επιδέχεται επιδιόρθωσης. Μια πολιτική που όχι μόνο απάδει της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, αλλά και δεν αντέχει καν του ελέγχου της κοινής λογικής.

Τι παρατηρείτε στο απόσπασμα αυτό; Ότι δυσφημεί την πολιτική της κοινωνιοσωτηρίου μας κυβερνήσεως; Ότι είναι κάπως στρυφνή και πομπώδης; Εντάξει, κάτι άλλο όμως;

Όλα τα ρήματα της φράσης αυτής έχουν συνταχθή λάθος. Κανένα από αυτά δεν συντάσσεται με γενική, ούτε στα αρχαία ούτε στα νέα ούτε στα μελλούμενα. Βέβαια, ακριβώς επειδή τα ρήματα αυτά είναι δύσχρηστα και επίσημα, πολλοί δεν το ξέρουν. Ακόμη περισσότερο, επειδή η γενική πτώση είναι σπανιώτερη και πιο εκλεκτική από την ταπεινή αιτιατική της καθημερινότητας, η σύνταξή τους με γενική προσδίδει επικοινωνιακά άλλον αέρα: λογιότητα, επισημότητα, επιτήδευση.

Read moreΜικρογλωσσικό περί γενικής

Στο ζήτημα της ονοματοδοσίας της συμπαθούς εθνοτικής ομάδας επικρατούν δύο τάσεις: η μία, των Γυφτώνυμων, λέει τα πράγματα όπως τα ξέρουμε και τα καταλαβαίναμε ανέκαθεν. Η άλλη, η νεωτεριστική παράταξη των Ρομάδων, μάς μαλώνει, απειλεί ότι θα μας βάλη πιπέρι στο στόμα, επικαλείται γραφειοκρατικές αυθεντίες και σοφούς υπαλλήλους επιτροπών και εν τέλει αποφαίνεται: Ρομά να τους λέμε.

Τα επιχειρήματα που επικαλούνται έχουν οι Ρομάδες, εάν καλώς αντιλαμβάνομαι, ως εξής:

1. Χρήση του ενδωνυμίου και όχι του εξωνυμίου!

Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό επιχείρημα, με ηθικό έρμα. Πράγματι, είναι πάντα προτιμώτερο να αποκαλούμε μια ομάδα ανθρώπων με τον τρόπο που έχει επιλέξει εκείνη για τον εαυτό της (εντάξει, εκτός αν είναι προσβλητικός αυτός ο τρόπος ή κάτι τέτοιο, σαν την ΝΔ ας πούμε που αποκαλείται “ριζοσπαστική φιλελεύθερη”, χαχα).

Αλλά, αλλά, αλλά. Υπάρχει ένα τοσοδά πρόβλημα: οι επικαλούμενοι το επιχείρημα αυτό δεν το πιστεύουν ούτε οι ίδιοι. Δεν το πιστεύουν και δεν το εφαρμόζουν στην πράξη. Όχι επειδή δεν αποκαλούν τους θύραθεν Μακεδόνες Μακεδόνες, αλλά επειδή δεν σπούδασαν στην Φραγκία ούτε βάζουν στο σάντουίτς τους μαγυάρικη σαλάτα ούτε ξέρουν καμία χαϊαστανική γενοκτονία ούτε έχουν να λένε ότι οι Ινουίτ έχουν εκατό λέξεις για τον πάγο (παραμύθι, παρεμπιπτόντως). Μόνο για την Κωνσταντινούπολη δεν είμαι βέβαιος πώς την λένε, εξωνυμικά ή ενδωνυμικά. Όσο για την χώρα που μας έχει αντιγράψει την σημαία, δεν αναφέρονται σε αυτήν ως Σουομία.

Read moreΓύφτος, Τσιγγάνος, Ρομά

Μεθιστολόγηση αυτού εδώ του άρθρου, που είχε δημοσιευθή και εδώ 7 και 9 χρόνια πριν αντιστοίχως, με κάποιες αλλαγές. Τίποτε δεν έχει αλλάξει.

Στην πατρίδα μας, την ομορφότερη του κόσμου όλου, ομιλούνται παραδοσιακά, πλην της σαρωτικώς επικρατούσας ελληνικής, και κάποιες άλλες γλώσσες. Αυτές είναι λίγο πολύ οι εξής:

Η αρβανιτική, νοτιοαλβανική τοσκική διάλεκτος.

Η αρωμουνική, κλάδος της χυδαίας βαλκανικής υστερολατινικής, ξαδερφάκι της ρουμανικής.

Η τουρκική, αλταϊκή μη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα.

Η αθιγγανική ρωμανική, ινδική γλώσσα.

Η ισπανοεβραϊκή, η γλώσσα των Εβραίων της βόρειας κυρίως Ελλάδας.

Η πομακική μάλλον διάλεκτος παρά γλώσσα, συγγενής έως συγγενεστάτη της βουλγαρικής.

Η μακεδονική μάλλον γλώσσα παρά διάλεκτος, ομοίως ως ανωτέρω.

Read moreΤην γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, και όχι μόνο

Ρε γαμώτο, δεν υπάρχει ένα θέμα με τα εις -ον ουδέτερα;

Καταρχάς, το λογικώς πρότερον ερώτημα: υπάρχουν ουδέτερα εις -ον; Αφού στην Κοινή ΝεοΕλληνική (KNE) λήγουν όλα σε -ο! [όχι βέβαια και στα κυπριακά]

Αυτή είναι μια πολύ σωστή παρατήρηση καθ’ όσον αφορά στον κανόνα. Πράγματι, τα ουδέτερα υπό ΚΣ λήγουν σε -ο: το μωρό, το δέντρο, το βάζο, το χουργιό.

Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις στον κανόνα αυτό, εξαιρέσεις που έλκουν την καταγωγή τους καταρχάς από παλαιότερες, προ-ΚΝΕ φάσεις της γλώσσας μας, αλλά όχι μόνο.

Το κοινό πρόβλημα που τίθεται εν προκειμένω είναι το εξής:

Πώς είναι οι υπόλοιπες πτώσεις των εις -ον ουδετέρων; Ειδικώτερα, κλίνονται κανονικά, ακολουθώντας το κλιτικό υπόδειγμα τον εις -ο ετεροθαλών αδελφών τους, ή μήπως παραμένουν άκλιτα;

Read moreΤα εις -ον ουδέτερα