Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελληνική κρίση: Τεστ επιβίωσης της Ευρωζώνης?

Το παρακάτω κείμενο είναι μετάφραση της τοποθέτησής μου σε συζήτηση που οργάνωσε το Κέντρο Βυζαντινών και Νέων Ελληνικών Σπουδών του City University of New York με θέμα τον τίτλο του κειμένου.

Η χρηματοπιστωτική κρίση στην Ευρώπη έχει μορφή αντίθετη από αυτήν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις ΗΠΑ ιδιωτικές τράπεζες έδωσαν δάνεια σε ιδιώτες με χαμηλή ικανότητα αποπληρωμής. Για να εμποδίσει την κατάρρευση του συστήματος η ομοσπονδιακή κυβέρνηση επενέβει προκειμένου να αποτρέψει την χρεωκοπία κάποιων ιδιωτών. Αντίθετα στην Ευρώπη οι επισφαλείς δανειζόμενοι είναι οι ίδιες οι κυβερνήσεις, κάποιες από αυτές έστω, και οι ιδιώτες φορολογούμενοι είναι αυτοί που καλούνται να τις σώσουν από τη χρεωκοπία. Για τις κυβερνήσεις αυτές η συμμετοχή στο Ευρώ αύξησε, τουλάχιστον στα μάτια των χρηματοπιστωτικών αγορών, αυτό το ενδεχόμενο. Πριν το Ευρώ αν η Ελληνική κυβέρνηση δεν μπορούσε να εισπράξει τα φορολογικά έσοδα που απαιτούνταν για την κάλυψη των δαπανών της, και αν οι δανειστές αρνούνταν να δανείσουν με λογικά επιτόκια, θα μπορούσε να καλύψει τη διαφορά με νέο χρήμα, με κόστος φυσικά τον υψηλότερο πληθωρισμό. Η τακτική αυτή χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς απο Βυζαντινούς αυτοκράτορες, οι οποίοι μειώνοντας την περιεκτικότητα των νομισμάτων σε πολύτιμα μέταλα μπορούσαν να κόψουν επιπλέον νομίσματα. Στη σύγχρονη εποχή το ίδιο επιτυγχάνεται με το τύπωμα χάρτινου χρήματος. Μετά την υιοθέτηση του Ευρώ ωστόσο η Ελληνική κυβέρνηση δεν έχει αυτή τη δυνατότητα. Μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί να τυπώσει Ευρώ.

Read moreΕυρωπαϊκή Ένωση και Ελληνική κρίση: Τεστ επιβίωσης της Ευρωζώνης?

Το απάνθρωπο πρόσωπο της ζωϊκής εργασίας

Tο περιοδικό Discover δημοσίευσε πρόσφατα την είδηση ότι η Πολιτεία της Ουάσινγκτον σκέφτεται να επανεγκαταστήσει κάστορες σε περιοχές που παρουσιάζουν λειψυδρία. Αντί να κατασκευάσουν τεχνητά φράγματα με κόστος δισεκατομμυρίων δολλαρίων θέλουν να βασιστούν στη φτηνή εργασία των καστόρων, των οποίων τα φράγματα αφήνουν το νερό να περνάει σιγά-σιγά, ώστε το κόστος του έργου να πέσει σε λιγότερο από 1 εκατομμύριο δολλάρια. Μετά την εκχώρηση θέσεων εργασίας σε χαμηλά αμοιβόμενους εργάτες στις αναπτυσσόμενες χώρες και σε μετανάστες, οι αδίστακτοι καπιταλιστές αποφάσισαν να εκμεταλευτούν και την εργασία των συμπαθέστατων τρωκτικών για να εξαναγκάσουν την εργατική τάξη σε νέες υποχωρήσεις προκειμένου να μπορέσει να ανταγωνιστεί τη ζωϊκή εργασία.

Το πρόσωπο της εκμετάλευσης: Εργάτης-κάστορας και στο φράγμα μάστορας!

Όσοι από εσάς βρίσκετε εξωφρενικό το παραπάνω απόσπασμα αναρωτηθείτε αν θα φαινόταν το ίδιο εξωφρενικό αν στη θέση της λέξης “κάστορας” βάζαμε  τις λέξεις “Ινδονήσιος εργάτης” . Και αν όχι γιατί όχι? Κάποιοι ίσως σπεύσουν να διαπιστώσουν ότι ζώα και άνθρωποι διαφέρουν. Είναι όμως οι δυο περιπτώσεις διαφορετικές?

Read moreΤο απάνθρωπο πρόσωπο της ζωϊκής εργασίας

Υπέρ του δικαιώματος της εξόδου (και κατά της πατρίδας).

Σε ένα πολυδιαβασμένο άρθρο με τίτλο “Secession and the Limits of Taxation: Towards a Theory of Internal Exit” που δημοσιεύτηκε το 1987, ο Νομπελίστας οικονομολόγος James Buchanan και ο Roger Faith εξετάζουν τα όρια που θέτει η απειλή απόσχισης σε εκείνους που αντλούν οφέλη από το κράτος εις βάρος των υπολοίπων πολιτών. Πρώτα επισημαίνουν ότι ύστερα από την απόσχιση οι δαπάνες για την παροχή δημοσίων αγαθών όπως η άμυνα θα βαρύνει λιγότερους πολίτες οδηγώντας σε υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές για τους αποσχισθέντες. Το μέγεθος του κόστους της απόσχισης, κατά τους συγγραφείς, θέτει ένα όριο στο μέγεθος της εκμετάλλευσης από εκείνους που ελέγχουν την εξουσία. Όταν το κόστος της εκμετάλευσης ξεπεράσει το κόστος της απόσχισης τότε οι πολίτες που την υφίστανται θα αποσχιστούν (εσωτερική έξοδος) και τα οφέλη θα εξαφανιστούν για εκείνους που εκμεταλεύονται το κράτος .

Τριάντα χρόνια νωρίτερα, ο Charles Tiebout,  σε ένα άρθρο με τίτλο “A pure theory of local expenditures”,  επεξεργάστηκε το ζήτημα της ψήφου με τα πόδια (εξωτερικής εξόδου). Ο Tiebout ισχυρίστηκε ότι αν υπάρχει ελευθερία μετακίνησης τότε τα άτομα θα επιλέξουν να μετακινηθούν σε εκείνή την κοινότητα που πολιτικά είναι πιο κοντά στις προσωπικές τους προτιμήσεις. Η ελευθερία επιλογής θα οδηγήσει λοιπόν σε σχετικά ομοιογενείς κοινότητες, σε κοινότητες που θα απαρτίζονται από άτομα με παρόμοιες προτιμήσεις. Η ψήφος με τα πόδια είναι βελτιωτική καθώς δίνει στα άτομα τη δυνατότητα να επιλέξουν πώς θα ζήσουν χωρίς η ψήφος τους να είναι δεσμευτική για αυτούς που έχουν διαφορετικές προτιμήσεις.

Read moreΥπέρ του δικαιώματος της εξόδου (και κατά της πατρίδας).

Το ιστορικό της χρηματοπιστωτικής κρίσης 2: Οι ευθύνες

Στο πρώτο μέρος εξήγησα πως μια σειρά αλλαγών στις χορηγήσεις στεγαστικών δανείων από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα οδήγησαν στην κρίση. Εδώ θα επιχειρήσω τό δύσκολο έργο της απόδοσης ευθυνών. Ελπίζω ότι το πρώτο μέρος θα θέσει τη βάση για μια νηφάλια συζήτηση βασισμένη σε στοιχεία αντί για μια προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων. Για αυτό και θα απέχω από  εκτεταμένη ανταλλαγή σχολίων με όσους επιλέξουν να αγνοήσουν τα γεγονότα που περιγράφονται στο πρώτο μέρος.

Μύθος 1: Μια άποψη διαδεδομένη  μεταξύ της λαϊκιστικής δεξιάς (π.χ. όσους παρακολουθούν Fox News) είναι ότι το Community Reinvestment Act που ψηφίστηκε το 1977(!) για να θέσει τέλος στην πρακτική κάποιων τραπεζών να μην χορηγούν σε φερέγγυους δανειολήπτες(!) δάνεια για αγορά κατοικίας σε περιοχές στις οποίες κατοικούν μειονότητες, ενθάρρυνε τα δάνεια υψηλού ρίσκου. Τα στοιχεία ωστόσο δείχνουν ότι ο νόμος  δεν είχε τέτοιο αποτέλεσμα, καθώς δεν απαιτούσε απαλλαγή του δανειολήπτη από τα κριτήρια φερεγγυότητας. Επιπλέον, ο νόμος αφορούσε τις τράπεζες και όχι τους subprime δανειστές οι οποίοι, όπως έδειξα στο πρώτο μέρος, ήταν η ρίζα του κακού.  Δεσμεύει βέβαια τις θυγατρικές τραπεζικών ομίλων, οι οποίες όμως ήταν μικρό ποσοστό του συνόλου των subprime δανειστών. Σύμφωνα με την πρόεδρο του FDIC Sheila Bair και με μελέτη του Federal Reserve, μόνο το 25% των subprime δανείστων και το 6% των subprime δανείων υπάγονταν στο νόμο. Τα δε ποσοστά επισφαλειών μεταξύ αυτών των δανείων είναι συγκρίσιμα με αυτά επί του συνόλου των subprime δανείων. Άρα τα subprime δάνεια δόθηκαν από ιδιώτες όχι διότι τους ανάγκασε το κράτος αλλά για κερδοσκοπικούς λόγους, ενώ αυτά που δόθηκαν σε μειονότητες δεν ευθυνονται περισσότερο από τα άλλα για την κρίση.  

Μύθος 2: Σχολίασε κάποιος σε προηγούμενο κείμενο ότι φταίνε οι  “κρατικά χρηματοδοτούμενες εταιρίες” Freddie Mac  και Fannie Mae “που αναλάμβαναν να ασφαλίζουν επισφαλή πακέτα στη δευτερογενή αγορά υποθηκών”.

Read moreΤο ιστορικό της χρηματοπιστωτικής κρίσης 2: Οι ευθύνες

Το ιστορικό της χρηματοπιστωτικής κρίσης 1: Η ακμή και η πτώση

Οι περισσότερες εξηγήσεις για την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση που κυκλοφορούν στην Ελληνική μπλογκόσφαιρα είναι εξαιρετικά επιφανειακές και πάσχουν από τεράστια δόση ιδεολογικής προκατάληψης. Θα επιχειρήσω λοιπόν μια απλουστεμένη περίληψη των γεγονότων που έλαβαν χώρα στον χρηματοπιστωτικό τομέα πριν την κρίση χωρίς να αναφερθώ στο ποιος φταίει, το οποίο θα επιχειρήσω στο δεύτερο μερος.

Ας υποθέσουμε ότι είστε στελέχη μιας τράπεζας. Ο νόμος σας επιτρέπει με τις καταθέσεις των πελατών σας να δίνετε στεγαστικά δάνεια μόνο σε άτομα με καλό ιστορικό (prime borrowers). Προκειμένου να αυξήσετε την κερδοφορία της τράπεζας, και έτσι και τα μπόνους σας, πολλά δάνεια τα πουλάτε στους οργανισμούς Freddie Mac και Fannie Mae για τους οποίους θα γραψω περισσότερα στο επόμενο μέρος. Αυτό σας επιτρέπει να πάρετε πίσω τα χρήματά σας για να δώσετε και άλλα δάνεια, κρατώντας για κάθε δάνειο προμήθεια για τις υπηρεσίες σας. Οι προμήθειες αυτές επιτρέπουν να αυξηθεί η κερδοφορία σας, αλλά όχι πολύ καθώς οι  οργανισμοί αγοράζουν μόνο δάνεια που πληρούν αυστηρές προϋποθέσεις (conforming loans). Π.χ. οι δανειολήπτες πρέπει να έχουν καλό ιστορικό, οι δανειακές τους υποχρεώσεις να μην υπερβαίνουν ένα ποσοστό του εισοδήματός τους, κ.ο.κ. Έτσι, η αγορά στην οποία μπορείτε να κινηθείτε είναι περιορισμένη και ο ανταγωνισμός με άλλες τράπεζες μεγάλος. 

Read moreΤο ιστορικό της χρηματοπιστωτικής κρίσης 1: Η ακμή και η πτώση

Γιατί δεν είμαι νεοφιλελεύθερος (ούτε σοσιαλιστής)

Μεγαλώσα στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1980. Καθώς  από μικρός ταξίδευα στο εξωτερικό δεν άργησα να διαπιστώσω ότι κάτι δεν πήγαινε καλά στην πατρίδα μου. Δε μπορούσα να δεχτώ ότι το να αγοράζει το κράτος με τα λεφτά των φορολογούμενων πορτοκάλια για να τα θάβει στις χωματερές ήταν λογικό. Με ενοχλούσε να βλέπω ανθρώπους που κατείχαν θέσεις δημοσίων λειτουργών να βρίσκονται ξαφνικά με κότερα και πολυτελή εξοχικά. Συμπέρανα ότι ο κρατικός τομέας στην Ελλάδα είχε υπερβεί τις αρμοδιότητές του. Και θεώρησα ότι αυτό με κατέτασσε ιδεολογικά στον νεοφιλελευθερισμό.  Αρκετά αργότερα ανακάλυψα ότι έσφαλα.

Για να εξηγήσω πού έσφαλα θα φέρω ως παράδειγμα ένα πρόσφατο κείμενο του Ανδρέα Ανδριανόπουλου στον Κόκκορα στο οποίο γράφει:

Η κρίση επίσης στο τραπεζικό σύστημα προήλθε από τα άνευ εγγυήσεων δάνεια στέγης που ξεκίνησαν στις ΗΠΑ με απόφαση του Κογκρέσσου. Με ποινικές μάλιστα κυρώσεις κατά Τραπεζών που επέμεναν σε εγγυήσεις – κι όχι θαλασσοδάνεια. Αν αυτά είναι νεοφιλελεύθερα, εγώ τότε είμαι οπαδός της …κας Παπαρήγα !!

Τον περασμένο Ιανουάριο παρεβρέθηκα κατόπιν πρόσκλησης σε διήμερο συμπόσιο που οργάνωσε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Νέας Υόρκης και στο οποίο το θέμα συζητήθηκε εκτενώς. Μια από τις πολλές μελέτες που παρουσιάστηκαν έδειχνε ότι τα περισσότερα “θαλασσοδάνεια” δόθηκαν από subprime mortgage lenders, ιδιώτες πιστωτές οι οποίοι επειδή δεν ήταν τραπεζικά ιδρύματα δεν υπόκεινταν στις ίδιες περιοριστικές ρυθμίσεις και μπορούσαν να δώσουν στεγαστικά δάνεια σε άτομα με χαμηλή φερεγγυότητα.

Read moreΓιατί δεν είμαι νεοφιλελεύθερος (ούτε σοσιαλιστής)

Ο παιδιάστικος αντιπολιτευτικός λόγος του ΠΑΣΟΚ

Θέλω να αγιάσω, να δω το ΠΑΣΟΚ ως μια αξιόπιστη κεντροαριστερή απάντηση στην ανικανότητα της σημερινής κυβέρνησης, και δε με αφήνουν τα στελέχη του. Για να είμαι ειλικρινής, η συνέντευξη τύπου του Γ.Α.Π. πριν τις Ευρωεκλογές ήταν συμπαθητική. Παρά το ότι ο Γεωργάκης συναγωνίζεται σε ευχέρεια λόγου τον άλλο Γεωργάκη, το Μπούς ντε, ότι το πρόγραμμα που παρουσιάσε σε πολλά σημεία ήταν αντιγραφή του προγράμματος Ομπάμα (π.χ. η πράσινη ανάπτυξη), και το ότι απεχθάνομαι καταστροφολογικά διλλήματα του στυλ “αλλάζουμε ή βουλιάζουμε”, πίσω από τις γενικολογίες φάνηκε μια στρατηγική που αρκετοί σε αυτό το ιστολόγιο έχουμε υποστηρίξει. Αναφέρω ενδεικτικά τις θεσμικές μεταρρυθμήσεις για την πάταξη της διαφθοράς, την θέσπιση αντικινήτρων (μέσω φορολογίας) σε όσους μολύνουν και κινήτρων (μέσω επιδοτήσεων) σε όσους π.χ. εγκαθιστούν ηλιακούς συλλέκτες στα σπίτια τους, κ.ο.κ. 

Ωστόσο είδα χθες τη δήλωση της Λούκας Κατσέλη ότι η προτεινόμενη αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής Τράπεζας προσπαθεί “να συρρικνώσει ακόμα περισσότερο το δημόσιο και εθνικό χαρακτήρα της μετοχικής βάσης της μεγαλύτερης Ελληνικής Τράπεζας” και αισθάνθηκα σαν εξωγήινος! Διότι τόσο στις ΗΠΑ αλλά και γενικότερα στο εξωτερικό οι κυβερνήσεις ασκούν πίεση στις τράπεζες να αυξήσουν το κεφάλαιό τους σε σχέση με το ενεργητικό προκειμένου να μειώσουν την πιθανότητα χρεωκοπίας εξ’ αιτίας των αυξημένων επισφαλειών λόγω της κρίσης. Ίσως η κυρία Κατσέλη να μην γνωρίζει ότι η καθαρή θέση (το κεφάλαιο) μιας τράπεζας που ορίζεται ως η διαφορά μεταξύ της αξίας του ενεργητικού και των υποχρεώσεών της απορροφά τις ζημιές. Οι ζημιές αφαιρούνται από το κεφάλαιο (μειώνουν την καθαρή θέση) ώστε να μην κινδυνεύσουν οι καταθέτες της τράπεζας. Μεγαλύτερη καθαρή θέση αυξάνει τη δυνατότητα της τράπεζας να απορροφά ζημιές, καθώς αν η καθαρή θέση γίνει αρνητική, δηλαδή τα στοιχεία του ενεργητικού και τα λεφτά των μετόχων δεν φτάνουν για να πληρωθούν οι καταθέτες, τότε η τράπεζα χρεωκοπεί.

Εφόσον λοιπόν το κράτος εγγυάται τις τραπεζικές καταθέσεις, που σημαίνει ότι τη ζημιά σε περίπτωση χρεωκοπίας θα την καλύψει ο Έλληνας φορολογούμενος, θα περίμενα από ένα σοσιαλιστικό κόμμα να πιέζει όλες τις τράπεζες για αύξηση του μετοχικού τους κεφαλαίου, ώστε να προστατεύσει τους πολίτες ρίχνοντας περισότερους ιδιώτες-μετόχους στην πρώτη γραμμή. Αυτό κάνουν οι περισσότερες κεντροαριστερές κυβερνήσεις, υπό την αντίσταση μάλιστα των τραπεζών καθώς αύξηση του κεφαλαίου σημαίνει ότι τα όποια κέρδη θα διανέμονται σε περισσότερες μετοχές, άρα τα κέρδη ανά μετοχή θα μειωθούν. Δεν θα έπρεπε η κεντροαριστερά ακριβώς να προωθεί ρυθμίσεις που προστατεύουν τον πολίτη από την απληστία των τραπεζών για κέρδη?

Read moreΟ παιδιάστικος αντιπολιτευτικός λόγος του ΠΑΣΟΚ