Περί εύλογης διάρκειας της δίκης λόγος αντιρρητικός

Καιρό ήθελα να γράψω κάτι σχετικό με το θέμα αυτό, αλλά δεν έβρισκα χρόνο και διάθεση να το μελετήσω σε κάποιο βάθος. Και επειδή καταπώς φαίνεται ούτε και πρόκειται, θα αφορμηθώ από μια χθεσινή απόφαση του ΕΔΔΑ, την υπόθεση Zafirov κατά Ελλάδος για να εκφράσω κάποιες εκ των ενόντων αντιρρήσεις.

Πρώτα θέτω το πρόβλημα: ως πασίγνωστον, η απονομή της δικαιοσύνης στην Ελλάδα καθυστερεί. Και όποιος καθυστερεί, υστερεί. Η εύλογη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας συνιστά ουσιώδες τμήμα της αρχής της ευδικίας, όπως καταστρώνεται στο άρ. 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ:

Παv πρόσωπov έχει δικαίωμα όπως η υπόθεσίς τoυ δικασθή δικαίως, δημoσία και εvτός λoγικής πρoθεσμίας υπό αvεξαρτήτoυ και αμερoλήπτoυ δικαστηρίoυ, voμίμως λειτoυργoύvτoς κ.λπ.

Υπάρχει λοιπόν όντως πρόβλημα, πανταχόθεν διαπιστούμενο. Και ένας από τους διαπιστωτές του είναι και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου, το οποίο ερμηνεύοντας την αόριστη νομική έννοια της “λογικής προθεσμίας” θεωρεί ασύμβατα με την ΕΣΔΑ τα γενικώς κρατούντα στην Ελλάδα. Και σε πάρα πολλές περιπτώσεις είναι πράγματι ασύμβατα. Μόνο το 2011 οι στρασβουργοδίκες καταδίκασαν την Ελλάδα 50 φορές για περιπτώσεις παραβίασης του ως άνω άρθρου επί συνολικά 69 καταδικών (πίνακας). Διαφορετικά, ποσοστό 72,5% των όλων καταδικών της Ελλάδος το 2011 αφορούσε ακριβώς την περίπτωση αυτη.

Και κάπου εδώ αρχίζει ένα άλλο πρόβλημα, νομολογιακό αυτήν την φορά. Ασφαλώς, κανείς δεν πρόκειται να σας το πη. Οι δικηγόροι βολεύονται κάνοντας την δουλειά τους με την φάμπρικα των εύκολων προσφυγών, οι καθηγητές ελπίζουν μήπως εξαιτίας της άνωθεν άσκησης πίεσης προς το ημέτερο δικαστικό σύστημα διορθωθούν τα πράγματα, οι εθνικοί δικαστές δεν μπορούν να κάνουν τίποτε ούτως ή άλλως και απλώς λούζονται τις καταδίκες.

[Βασικά κάτι κάνουν και αυτοί, και ειδικώτερα αρνούνται, ως Άρειος Πάγος, να θεωρήσουν ότι τυχόν καταδίκη για παραβίαση της εύλογης διάρκειας της δίκης θεμελιώνει λόγο επανάληψης της διαδικασίας προς όφελος του καταδικασθέντος κατ’ άρ. 525 παρ. 1 περ. 5 ΚΠΔ. Το ενδιαφέρον και πονηρούτσικο επιχείρημα έχει ως εξής: “Μας καταλογίζεται καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης. Η επανάληψη της διαδικασίας θα την καθυστερήση κι άλλο! Άρα απορρίπτουμε την αίτηση”. Συζητήσιμο, στην Γερμανία κάνουν το αντίθετο βέβαια.]

Το νομολογιακό έλλειμμα του ΕΔΔΑ εντοπίζεται σε τρία σημεία: α) tu quoque, β) έλλειψη αιτιολογίας (: προχειρότητα) των αποφάσεων, και γ) άγνοια της δικονομίας και των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Συγκεκριμένα λοιπόν και όχι απεραντολογώντας, αλλά με παράδειγμα ακριβώς την (κατα)κρινόμενη απόφαση:

Α. Το ΕΔΔΑ μάς κακίζει διότι λέει καθυστερήσαμε ως χώρα πάρα πολύ να καταδικάσουμε τον έμπορο ναρκωτικών Στέφαν Ζαφίροφ σε δεκατέσσερα χρόνια κάθειρξη. Για την ακρίβεια, κάναμε τέσσερα χρόνια και εφτά μήνες για δύο βαθμούς δικαιοδοσίας, και μάλιστα το Εφετείο μόνο του χρειάστηκε τρία χρόνια και δύο μήνες. Ειδικά, συνεχίζει το ΕΔΔΑ, τα δύο χρόνια και έξι μήνες που χρειάστηκαν για να προσδιοριστή η έφεση ήταν απαράδεκτα.

Ας δούμε λοιπόν πόσο εύδικα δικάζει το ίδιο το Στρασβούργο.

Η προσφυγή του Βούλγαρου ασκήθηκε τον Μαρ 2009. Η απόφαση δημοσιεύθηκε τον Μαρ 2012. Αν μετράω καλά με τα δαχτυλάκια μου, πέρασαν τρία χρόνια για ένα μόνο (οιονεί) βαθμό δικαιοδοσίας. Αν δίκαζαν δύο φορές στο Στρασβούργο θα είχαμε έξι γεμάτα χρονάκια. Στην Ελλάδα είχαμε όμως τέσσερα χρόνια και εφτά μήνες. Ειδικά η διάσκεψη έγινε τον Φεβ 2012, δύο χρόνια και έντεκα μήνες μετά την αίτηση. Αλλά καταδικασθήκαμε κυρίως επειδή η έφεση προσδιωρίστηκε δύο χρόνια και έξι μήνες μετά.

Με τι είδους ηθικό κύρος καταδικάζει την Ελλάδα επί καθυστερήσει της απονομής της δικαιοσύνης ένα δικαστήριο που καθυστερεί εξίσου, αν όχι περισσότερο; Πώς δύναται να απαιτή από την Ελλάδα επίπεδα δικαστικής προστασίας που δεν παρέχει το ίδιο;

Τι τύχη θα είχε μια νέα προσφυγή του Ζαφίροβ, αυτήν την φορά στο ΕΔΔΑ κατά του ίδιου του ΕΔΔΑ για παραβίαση του εύλογου χρόνου της δίκης;

Εδώ υπόκειται ένα ζήτημα βουλησιαρχίας. Το ΕΔΔΑ επιβάλλει στις χώρες νομολογιακά μια υποχρέωση αποτελέσματος: “υποχρεούστε να δικάζετε εντός αυτού που εγώ κρίνω σαν εύλογο χρόνο και κόψτε τον λαιμό σας πώς θα το κάνετε”. Αφού υπογράψαμε την ΕΣΔΑ και αναλάβαμε την υποχρέωση να εφαρμόζουμε τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, είναι όντως δικό μας το πρόβλημα του τρόπου με τον οποίο θα τα καταφέρουμε να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας. Πτωχεύουμε; Δανειζόμαστε; Υποφέρουμε; Για το ΕΔΔΑ είναι αδιάφορα όλα αυτά. Αν το θέλαμε αρκετά, θα το κάναμε.

Όπως εύκολα αντιλαμβάνεστε, το επιχείρημα, προβληματικό ούτως ή άλλως, καταλήγει αυτεπίστροφο. Το ΕΔΔΑ δεν προσφέρει το ίδιο την εύδικη δίκη που απαιτεί από τους άλλους. Αν έχη να αντιμετωπίση 50 χώρες και 800 εκατομμύρια πολίτες, αν οι προσφυγές που εκκρεμούν έφτασαν τις 150.000, αν οι πολιτικοί είναι απρόθυμοι να του δώσουν τα μέσα που είναι αναγκαία, ε, ας κόψη τον λαιμό του.

Β. Το ΕΔΔΑ, ένεκα του φόρτου εργασίας που αντιμετωπίζει, αλλά και της ομοιότητας των περιπτώσεων, έχει αναπτύξει δικονομικούς τρόπους κανονικοποίησης των κρίσεων. Ο πρώτος και εμφανέστερος είναι η κρίση της υπόθεσης από επιτροπή τριών μόνο δικαστών και όχι από κανονικό τμήμα, λόγω μικρής σπουδαιότητας και επαναλαμβανόμενου προβλήματος. Με αυτό δεν έχω καμία αντίρρηση. Ο δεύτερος είναι η στο περίπου αιτιολογία, η συνοπτική αιτιολογία, η αιτιολογία διά παραπομπής, η αιτιολογία με τυποποιημένες εκφράσεις. Να τα δούμε αυτά στο παράδειγμά μας:

14. The Court reiterates that the reasonableness of the length of proceedings must be assessed in the light of the circumstances of the case and with reference to the following criteria: the complexity of the case, the conduct of the applicant and the relevant authorities (see, among many other authorities, Pélissier and Sassi v. France [GC], no. 25444/94, § 67, ECHR 1999-II)

15. The Court observes that the overall length of the proceedings in the present case was approximately four years and seven months for two levels of jurisdiction and that, in particular, the proceedings before the Criminal Court of Appeal lasted more than three years and two months. The Court is of the opinion that mainly the period of two years and six months that lapsed from the date the applicant lodged his appeal and the date the case was initially set for hearing was excessive and was completely attributable to the national authorities. Thus, the Court observes that the national courts’ handling of the case did not facilitate and unjustifiably prolonged its timely completion. In the Court’s opinion, the length of the proceedings can be explained by the failure of the domestic courts to deal with the case diligently (see Gümüÿten v. Turkey, no. 47116/99, §§ 24-26, 30 November 2004).

16. In view of the above, having regard to its case-law on the subject, the overall duration of the proceedings and the delays attributable to the authorities, in particular with regard to the appellate court, the Court considers that in the instant case the length of the proceedings failed to meet the “reasonable time” requirement.

There has accordingly been a breach of Article 6 § 1.

Έχουμε λοιπόν μια αιτιολογία 270 λέξεων όλων κι όλων, ο πυρήνας της οποίας αποτελείται από μία και μόνη παράγραφο, όπου θα αρκούσαν οι υπογραμμισμένες 46 λέξεις. Όχι ακριβώς εξονυχιστική εργασία εκ μέρους των δικαστών: δεν θα λέγαμε ότι σκοτωθήκανε κιόλας. Γιατί τα δύο χρόνια και έξι μήνες ήταν υπερβολικά; Υπήρχε η πραγματική δυνατότητα να είναι λιγώτερα (αφού κανείς δεν υποχρεούται στα αδύνατα!); Πώς κρίνεται αυτή η χρονική περίοδος σε σχέση με την ποινή που είχε επιβληθή πρωτοδίκως και σε σχέση με την ποινή που τελικά επιβλήθηκε; Πώς κρίνεται το γεγονός ότι η προσφυγή ασκήθηκε τον Μαρ 09, όταν είχε παρέλθει μόλις ένα έτος από την πρωτοβάθμια καταδίκη; Ήταν άραγε τότε γνωστή η ημερομηνία του προσδιορισμού του δευτεροβαθμίου δικαστηρίου; Και αν ναι, η προσφυγή ασκήθηκε προληπτικά, προτού καν παραβιαστή το δικαίωμα του ναρκέμπορα; Και πώς απαντάμε στις ενστάσεις που παραθέτω εδώ υπό Α και Β;

Όχι, απαντήσεις σε αυτά δεν θα διαβάσουμε στην όλως τυπικά αιτιολογημένη απόφαση.

Γ. Το ΕΔΔΑ αγνοεί πάρα πολλά πράγματα για την συγκεκριμένη λειτουργία των δικαστηρίων και τον συγκεκριμένο τρόπο εφαρμογής της δικονομίας. Ας πούμε:

6. After four adjournments – three on the court’s initiative and one on the request of the applicant – on 14 March 2008 the Athens First Instance Criminal Court convicted the applicant and sentenced him to life imprisonment and a fine of 55,000 euros (judgment no. 1579/08).

Διαβάζοντας κανείς το χωρίο αυτό ανυποψίαστα, υποθέτει ότι οι κακοί Έλληνες δικαστές αναβάλλουν τις υποθέσεις επειδή βαριούνται να δικάσουν. Ειδικά αν δεν έχει πάρει στα χέρια του τον φάκελλο της δικογραφίας, αν δεν τον έχει ψάξει προσεκτικά, αν δεν έχει ιδέα από ελληνικό ποινικό ακροατήριο.

Ας πλάσουμε μια φανταστική ιστορία λοιπόν. Ας υποθέσουμε ότι ο Βούλγαρος κατηγορούμενος δεν μιλάει καλά ελληνικά (ή εν πάση περιπτώσει προσποιείται ότι δεν μιλάει) και ζητεί, όπως έχει δικαίωμα, διερμηνέα. Κατά την ημέρα της δικασίμου, ο διερμηνέας εμφανίζεται, όπως έχει υποχρέωση. Αλλά ο συνήγορς υπεράσπισης δεν θέλει να δικάση, για οποιονδήποτε λόγο, επειδη φοβάται την σύνθεση ας πούμε. Βάζει λοιπόν τους συγγενείς του κατηγορουμένου να δώσουν ένα κατοστάρικο στον διερμηνέα και να τον διώξουν. Όταν εκφωνείται η υπόθεση, ο διερμηνέας είναι απών. Μα καλά, δεν κλητεύθηκε; Κλητεύθηκε κανονικά, αλλά δεν ήρθε. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε χωρίς διερμηνέα, πού να βρίσκουμε τώρα Βούλγαρο, μήπως υπάρχει κανένας διερμηνέας της βουλγαρικής στο ακροατήριο; Μπα. Να αναβάλουμε τότε. Το δικαστήριο αναβάλλει. Προσδιορίζει μετά από πέντε μήνες. Η αναβολή φαινομενικά έγινε αυτεπαγγέλτως, on the court’s initiative, όπως λέει το αφελές ΕΔΔΑ.

Δεύτερο παράδειγμα:

The Court is of the opinion that mainly the period of two years and six months that lapsed from the date the applicant lodged his appeal and the date the case was initially set for hearing was excessive and was completely attributable to the national authorities.

Δυόμισυ χρόνια για να προσδιοριστή έφεση είναι, το δίχως άλλο, πολλά και σαφώς οφείλονται αποκλειστικά στην Εισαγγελία. Γιατί όμως άραγε άργησε να προσδιοριστή η έφεση του έμπορα; Όλες τόσο αργούνε τάχα;

Δεν θέλει και πολλή σκέψη. Τι θα άλλαζε αν ο Ζαφίροφ δικαζόταν κατ’ έφεσιν σε έξι μήνες; Πολύ απλά, θα άκουγε τα δεκατέσσερα χρόνια δυο χρόνια νωρίτερα από ό,τι τα άκουσε. Κιέπειτα;

Η Εισαγγελία, προδιορίζοντας τις εφέσεις, έχει χονδρικά δύο ειδών υποθέσεις ενώπιόν της: εκείνες με ποινές που θα επιτρέψουν σύντομη αποφυλάκιση και εκείνες που όχι. Εσείς, δεδομένων των ασφυκτικών συνθηκών, ποιες υποθέσεις θα προσδιωρίζατε συντομώτερα και ποιες μακρύτερα;

Ασφαλώς κάποιος άλλος Ζαφίροφ, όχι ο συγκεκριμένος, που έκανε βόλτες με το μηχανάκι στα πέριξ της Φυλής με μισό κιλό ζαμπόν στο μπουφάν, ίσως να είναι αθώος. Και η μακρινή εκδίκαση της έφεσης να τον βλάψη ανεπανόρθωτα. Πολύ περισσότερα όμως θα βλαπτόταν κάποιος που, ακόμη και ένοχος αλλά με πιο μικρή πρωτόδικη ποινή, θα δικαζόταν κατ’ έφεσιν σε μια μακρινή ημερομηνία, διότι θα έχανε ουσιαστικά τον δεύτερο βαθμό: αφού όταν θα έφτανε στην εκδίκαση θα είχε ήδη εκπληρώσει τις προϋποθέσεις της υφ’ όρον απόλυσης.

Να τα δώσουμε λοιπόν τα 2.500 ευρώ αποζημίωση στον έμπορο ναρκωτικών που του παραβιάσαμε τα δικαιώματά του.

Αλλά τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται.