Περί φορολογίας

Μια συζήτηση περί φορολογίας μοιάζει κάπως άκαιρη σήμερα, που η Κυβέρνηση φορολογεί ό,τι ιστολογεί, ζη, κινείται, μιλάει, αγοράζει, περπατάει. Αλλά ίσως θα έπρεπε να γίνη ακριβώς γιαυτό.

Προσωπικά βέβαια είμαι μάλλον ο λιγώτερο ικανός να σχολιάσω σχετικά. Ξέρω πολύ λίγα πράγματα από Φορολογικό, αλλά και στην πράξη η εμπειρία μου από φόρους και εφορείες δεν είναι μεγάλη (ευτυχώς!). Όσο από οικονομικά, μην τα ξαναλέμε, δεν ξέρω τίποτις. Αυτή εδώ η καπτάτιο λοιπόν έχει το νόημα της έκκλησης για βοήθεια: όσοι ξέρετε περισσότερα, διαφωτίστε.

Ας υποθέσουμε λοιπόν χάριν απλοποίησης ότι τα αντικείμενα φορολόγησης υπάγονται χονδρικά σε τρεις κατηγορίες [και ας παραβλέψουμε τις λοιπές, πρακτικά όχι τόσο σημαντικές περιπτώσεις]: κεφάλαιο, εισόδημα, δαπάνες (κυρίως κατανάλωση).

Το κεφάλαιο όμως μπορεί κάλλιστα να είναι στείρο κεφάλαιο. Να μην αποφέρη δηλαδή εισόδημα (π.χ. ένα ακαλλιέργητο χωράφι). Μπορεί ακόμη να μην αποφέρη θετικό εισόδημα (π.χ. ένα ακίνητο που ιδιοκατοικείται). Και σε κάθε περίπτωση, όταν φορολογείται και το κεφάλαιο και το εισόδημα που απορρέει από το κεφάλαιο, το πράγμα μού μοιάζει υπερβολικό.

Το εισόδημα είναι ο προφανής στόχος κάθε φορολογίας. Κιόμως, θα επιχειρηματολογήσω κατά. Το εισόδημα από μόνο του δεν μου λέει κάτι. Ο γερο-ξούρας που αποκερδαίνει χιλιάδες μηνιαίως από ενοίκια, τα κρύβει κάτω από το μαξιλάρι του και ο ίδιος ζη σαν κουρελής είναι βέβαια ένα ακραίο και μάλλον κατασκευασμένο παράδειγμα, αλλά και πάλι πρέπει να απαντήσουμε: για ποιον λόγο φορολογείται ο συγκεκριμένος, από την στιγμή που δεν απολαμβάνει κάποια ωφέλεια από το εισόδημά του; Το εισόδημα υπάρχει για να δαπανάται ή να επενδύεται, μόνο η δαπάνη όμως αποφέρει κάποια απτή ωφέλεια στο οικονομικό υποκείμενο.

Ερχόμαστε λοιπόν στην κατανάλωση. Εδώ βρίσκω ένα καλό λόγο για την φορολόγηση: όλα τα ευχάριστα πράγματα στην ζωή είναι παράνομα ή προκαλούν καρκίνο ή φορολογούνται! Με άλλα λόγια, όποιος καταναλώνει, αν μή τι άλλο έχει ωφεληθή από ένα αγαθό ή μια υπηρεσία. Ας τον τιμωρήσουμε λοιπόν ;-)

Πλεονέκτημα του φόρου κατανάλωσης πρακτικά είναι ότι εισπράττεται και ελέγχεται πολύ πιο εύκολα από τον δαιδαλώδη και εφιαλτικό φόρο εισοδήματος. Οι υπόχρεοι προς υποβολή φορολογικής δήλωσης ελαχιστοποιούνται, ενώ από την άλλη μεριά η διαδικασία μπορεί σχετικά εύκολα να γίνη εξολοκλήρου και υποχρεωτικά ηλεκτρονική. Όλα αυτά συνεπάγονται μείωση του λειτουργικού κόστους είσπραξης του φόρου, της γραφειοκρατίας, της σχετικής δικαστικής επιβάρυνσης κ.λπ.

Ο φόρος κατανάλωσης, όπως κατεξοχήν ο ΦΠΑ, ασφαλώς στρεβλώνει την ισορροπία της αγοράς, αλλά αυτό το κάνει εμμέσως κάθε φόρος. Μπορούμε όμως και πάλι να περιορίσουμε αυτήν την λειτουργία του φόρου, καθώς δεν βλέπω κάποιο λόγο για τον οποίο ο φόρος κατανάλωσης πρέπει να επιβάλλεται σε όλα τα αγαθά. Προτιμώ να επιλέξω μια δέσμη προϊόντων και υπηρεσιών, σχετικά μικρή μάλιστα σε σχέση με το σύνολο των διαθέσιμων αγαθών στην αγορά, και να φορολογηθούν μόνο αυτά.

Η δέσμη αυτή πρέπει να έχη κάποιες ιδιότητες. Πρώτη και βασική είναι να περιέχη αγαθά αναγκαία σε όλους, φυσικά και νομικά πρόσωπα, ώστε κανείς να μην μπορή να φοροαποφύγη, εξαιρουμένων ίσως περιπτώσεων τύπου ερημιτών μοναχών.

Προφανώς, προκειμένου να μην καταρρεύση φορολογικά το κράτος, οι σχετικοί φόροι κατανάλωσης πρέπει να είναι υψηλοί, παρόμοιοι με αυτούς της βενζίνης ή των τσιγάρων ας πούμε. Το σχετικό σημείο στην καμπύλη του Λάφφερ είναι δύσκολο να προσδιορισθή βέβαια και ασφαλώς δεν θα το κάνω εγώ αυτό. Ας το αφήσουμε λοιπόν για την ώρα αόριστο.

Αυτό θα συνεπαχθή βέβαια μεγάλες αυξήσεις στα φορολογούμενα αγαθά, μειώσεις όμως σε όλα τα υπόλοιπα. Σκοπός είναι το συνολικό φορολογικό έσοδο να μείνη σταθερό (στην πραγματικότητα μπορεί κάλλιστα να αυξηθή, καθώς εξ υποθέσεως μειώνεται το κόστος συλλογής των φόρων), να αλλάξη όμως η κατανομή των φορολογούμενων αγαθών που συνεισφέρουν στο τελικό φορολογικό αποτέλεσμα. Και για τον λόγο αυτό σε κάθε περίπτωση εισαγωγής ενός τέτοιου συστήματος επιβάλλεται να προβλεφθούν μεταβατικές περίοδοι, αποζημίωση στους επαγγελματίες που θα πληγούν κ.λπ.

Μία προφανής αντίρρηση εξ ευωνύμων είναι η εξής: ο φόρος εισοδήματος επιτρέπει την προοδευτική φορολόγηση, ο φόρος επί της κατανάλωσης όμως είναι απλώς αναλογικός. Η ένσταση αυτή προφανώς δεν συγκινεί όσους υποστηρίζουν τον ομοιόμορφο φόρο, αλλά νομίζω ότι μπορώ να πείσω και τους υπόλοιπους.

Αρκεί να βρω μια κατάλληλη ελαστικότητα: ένα ανώτερο αγαθό, με ελαστικότητα ζήτησης ανώτερη της μονάδας, δηλαδή ένα αγαθό που όχι μόνο καταναλώνεται ανάλογα με το εισόδημα, αλλά που η κατανάλωσή του ως ποσοστό εισοδήματος αυξάνει με το συνολικό εισόδημα, θα είχε τις επιθυμητές συνέπειες. Ποιες είναι αυτές; Για σχετικά χαμηλά εισοδήματα η φορολογική επιβάρυνση θα είναι χ% του εισοδήματος. Όσο όμως ανεβαίνουμε την εισοδηματική κλίμακα, το ποσοστό αυτό θα αυξάνεται, μέχρι να γίνη ίσως 2χ ή 3χ. Άρα, όχι απλώς δεν θα πληρώνουν όλοι τον ίδιο φόρο ως απολυτο χρηματικό ποσό, πράγμα που δεν θα συνέβαινε ούτως ή άλλως, αλλά ούτε και ως ίδιο ποσοστό του εισοδήματός τους.

Ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να παρουσιάζη το ζητούμενο αγαθό είναι να είναι κατά το δυνατόν ανεξάρτητο, δηλαδή να μην είναι ούτε καλό υποκατάστατο κάποιου άλλου ούτε συμπληρωματικό (πιο τεχνικά: να μην μεταβάλλεται η οριακή χρησιμότητα άλλου αγαθού από την προβλεπόμενη, λόγω αύξησης της τιμής, μείωση της κατανάλωσης του ζητούμενου αγαθο). Έτσι θα μπορέσουμε να περιορίσουμε την στρέβλωση που προκαλεί ο μεγάλος φόρος επί της δαπάνης επί του αγαθού όσο το δυνατόν περισσότερο.

Τέλος, κάπου διάβασα ότι οι φόροι στα μονοπωλιακά αγαθά φέρνουν όλα τα κακά της Αποκάλυψης: μειώνουν το κέρδος του μονοπωλητή, αυξάνουν την τιμή για τον καταναλωτή, ενώ μειώνεται και η παραγωγή του μονοπωλητή, επιτείνοντας την αρχήθεν κακή κατανομή των πόρων του. Οπότε, προσθέτω μία συνθήκη ακόμη: να μην είναι τα εν λόγω αγαθά μονοπωλιακά.

Μια άλλη οφθαλμοφανής αντίρρηση είναι η μαύρη αγορά που θα δημιουργηθή αναπόφευκτα. Μάλιστα, όσο μεγαλύτερος ο φόρος κατανάλωσης σε σχέση με την τιμή ισορροπίας, τόσο μεγαλύτερο το κίνητρο για φοροδιαφυγή κάθε είδους. Αυτό είναι, ομολογώ, πολύ σοβαρό πρόβλημα. Προσθέτω λοιπόν στις απαιτήσεις της δέσμης των ανώτερων αγαθών που αναζητώ τις εξής: τα ζητούμενα αγαθά να είναι εισαγόμενα, ώστε να ελέγχεται πιο εύκολα η είσοδός τους στην χώρα από συγκεκριμένα σημεία εισόδου, και να είναι ευμεγέθη, ώστε να αποθαρρύνεται το λαθρεμπόριο για πρακτικούς λόγους. Αυτό νομίζω ότι θα απέτρεπε σχεδόν ολοκληρωτικά το φαινόμενο.

Ένα τέτοιο φορολογικό σύστημα θα μπορούσε να συμπληρώνεται από κάποιους χαμηλούς φόρους περιουσίας σε αγαθά με ανελαστική προσφορά (π.χ. κληρονομίας ή ακινήτων), ειδικούς φόρους κατανάλωσης σε αγαθά με αρνητική εξωτερικότητα (π.χ. καπνός, οινόπνευμα, ηρωίνη, δελτία ειδήσεων) και φοροαπαλλαγές για κατηγορίες αδυνάτων βάσει αντικειμενικών κριτηρίων, κυρίως όμως από ένα ανεπτυγμένο σύστημα τελών, που θα επιβάλλουν ορθολογικά τα κόστη χρήσης των δημοσίων υπηρεσιών κατά κύριο λόγο στους χρήστες τους και όχι στους μη χρήστες. Πρέπει να καταλάβουμε ότι, όπως οι αδύναμοι στην κοινωνία είναι η εξαίρεση, όχι ο κανόνας (άνεργοι προς εργαζομένους, ασθενείς προς υγιείς, πολύτεκνοι προς ολιγότεκνους κ.λπ.), έτσι και ο φόρος πρέπει να είναι εξαιρετική επιλογή σε σχέση με το τέλος.

Κάπου εδώ σταματώ την φλυαρία. Ελπίζω οι οικονομολόγοι, συνιστολόγοι και μη, να μπορούν να μας διαφωτίσουν περισσότερο.