Περί αυτεπάγγελτου διορισμού επί κακουργημάτων

Σύμφωνα με το άρ. 340 παρ. 1 ΚΠΔ:

Ο κατηγορούμενος οφείλει να εμφανίζεται αυτοπροσώπως στο ακροατήριο κατά τη συζήτηση, μπορεί να διορίζει δικηγόρο ως συνήγορο για την υπεράσπισή του. Στα κακουργήματα ο πρόεδρος του δικαστηρίου διορίζει, από πίνακα που καταρτίζει κάθε χρόνο τον Ιανουάριο το διοικητικό συμβούλιο του οικείου δικηγορικού συλλόγου, υποχρεωτικά συνήγορο στον κατηγορούμενο που δεν έχει συνήγορο.

Εξάλλου, σύμφωνα με το άρ. 3 παρ. 4 Ν. 3226/2004 περί νομικής αρωγής:

Ο διοριζόμενος δικηγόρος, συμβολαιογράφος ή δικαστικός επιμελητής έχει υποχρέωση να δεχθεί και εκτελέσει την εντολή δίχως αξίωση προκαταβολής αμοιβής ή δικαιωμάτων.

Τέλος, το άρ. 38 του Κώδικα περί Δικηγόρων ορίζει:

Ο Δικηγόρος είναι άμισθος δημόσιος λειτουργός δικαιούμενος σεβασμού και τιμής παρά των Δικαστηρίων και πάσης Αρχής.

Σε μας τους δικηγόρους αρέσουν τα πολλά και τα μεγάλα λόγια. Θέλουμε να είμαστε και να λεγώμαστε συλλειτουργοί της Θέμιδος, να απολαύουμε σεβασμού, να μας αποκαλούν “κύριε Συνήγορε”, να μας τιμούν οι υπάλληλοι, να μας σέβωνται οι αστυνομικοί.

Καλά και άγια όλα αυτά, αλλά η ιδιότητα του δημοσίου λειτουργού συνεφέλκεται και κάποιες υποχρεώσεις. Ξέρετε τι λένε για τα μεταξωτά βρακιά, πολλώ δε μάλλον για τις μεταξωτές γραβάτες.

Επί κακουργημάτων είναι υποχρεωτικός ο διορισμός συνηγόρου υπερασπίσεως, διότι αυτό “ενδείκνυται υπό του συμφέροντος της Δικαιοσύνης”, που λέει και το άρ. 6 ΕΣΔΑ. Συνήθως οι κατηγορούμενοι χωρίς δικηγόρο είναι αλλοδαποί, πάντα όμως είναι φτωχοί. Το δικαστήριο ερωτά τον κατηγορούμενο αν έχει συνήγορο και, αν εισπράξη αρνητική απάντηση, αναζητεί στο ακροατήριο διαθέσιμο συνήγορο. Ο συνήγορος αυτός όμως πρέπει να είναι εκ του καταλόγου, να είναι δηλαδή γραμμένος στον κατάλογο της εβδομάδας, τον κατάλογο που στέλνει στα δικαστήρια ο τοπικός δικηγορικός σύλλογος και στον οποίο αναγράφονται αλφαβητικά όσοι δικηγόροι έχουν δηλώσει συμμετοχή στο πρόγραμμα της νομικής αρωγής. Συνήθως κάτω από την έδρα βρισκόμαστε δίκην κοράκων πεντέξι και όποιος προλάβει διορίζεται. Αν το δικαστήριο δεν βρη, διακόπτει. Ο γραμματέας τότε αρχίζει και παίρνει τηλέφωνα: Έχουμε ένα κακουργηματάκι, θα θέλατε να έλθετε; Και ποιος δεν θα ήθελε, όταν με μισής ώρας δουλειά θα βγάλη ένα χιλιάρικο! Έρχεται λοιπόν ο διορισθείς συνήγορος, χαιρετά τον κατηγορούμενο σε όποια γλώσσα μπορεί, διαβάζει τσάκα τσάκα την δικογραφία, ναρκωτικά συνήθως, και η σεμνή διαδικασία μπορεί πλέον να αρχίση.

Δεν θέλω να υποτιμήσω τον θεσμό. Έχω δει πολλές φορές συνηγόρους αυτεπαγγέλτως διορισθέντες που έκαναν την διαφορά και βοήθησαν ουσιαστικά τον απρόσμενο και ουρανοκατέβατο πελάτη τους. Το συμφέρον της Δικαιοσύνης πράγματι επιβάλλει να μην μένη κανείς ανυπεράσπιστος σε τόσο σοβαρές δίκες, έστω και επί δαπάνη του Υπουργείου Δικαιοσύνης, δηλαδή όλων μας.

Το λεπτό σημείο εδώ είναι ότι ο διορισμός δεν είναι εκ του κατηγορουμένου, είναι από το Δικαστήριο. Ο κατηγορούμενος δεν δικαιούται να υποδείξη ποιον δικηγόρο επιθυμεί ούτε καν να επιλέξη από τον κατάλογο της εβδομάδας. Μεταξύ κατηγορουμένου και συνηγόρου δεν υφίσταται σχέση δικηγορικής εντολής ιδιωτικού δικαίου, αλλά εν προκειμένω πραγματικά ο αυτεπαγγέλτως διοριζόμενος καθίσταται συλλειτουργός της Θέμιδος.

Αφού όμως δεν έδωσε εντολή ο κατηγορούμενος, ούτε να την ανακαλέση μπορεί ούτε να του απαγορεύση την υπεράσπιση, και πράγματι ο νόμος διευκρινίζει ότι ο διορισμός είναι υποχρεωτικός για αυτόν. Αυτό βέβαια ίσως είναι κάπως υπερβολικό, αλλά πάλι, πιστέψτε με, δεν έχω συναντήσει ακόμη κατηγορούμενο που να έχη τις γνώσεις να κρίνη αν χρειάζεται ή όχι δικηγόρο.

Το ερώτημα είναι άλλο: μπορεί να αποποιηθή ο αυτεπαγγέλτως διοριζόμενος συνήγορος τον διορισμό του;

Όχι βέβαια.

Αποποιούμαστε κάτι το οποίο δεν υποχρεούμεθα να δεχθούμε: μπορώ να αποποιηθώ μια κληρονομιά, γιατί δεν με αναγκάζει κανείς να γίνω κληρονόμος. Εν προκειμένω όμως, υφίσταται καθήκον του δικηγόρου, υπό την ιδιότητά του ως δημοσίου λειτουργού, να ασκήση τα καθήκοντά του προς το συυμφέρον του κατηγορουμένου και επ’ ωφελεία της Δικαιοσύνης. Υπάρχει νόμιμη υποχρέωσή του να υπερασπιστή τον κατηγορούμενο και δεν ανάγεται στην συμβατική του ελευθερία να τον αναλάβη ή όχι.

Ο θεσμός της νομικής αρωγής δεν έχει λοιπόν μόνο τα εύκολα μεροκάματα, όπου σε μια βδομάδα οι αυτεπαγγέλτως διοριζόμενοι μπορεί να κερδίσουν όσα άλλοι συμπολίτες μας σε ένα εξάμηνο. Υπάρχει και η συμβολή μας στην απονομή της δικαιοσύνης, διότι η ποινική δίκη δεν διεξάγεται όταν το θελήση ο κατηγορούμενος, αλλά όταν το θελήση το Δικαστήριο.

Τι δέον γενέσθαι όμως όταν ο κατηγορούμενος για κακούργημα ανακαλεί την εντολή προς τον δικηγόρο του και δηλώνει πως δεν επιθυμεί νομική συμπαράσταση, ο δε τέως δικηγόρος καλεί τον αυτεπαγγέλτως διοριζόμενο να “αποποιηθή” τον διορισμό του, επικαλούμενος την συναδελφική αλληλεγγύη;

Δεν αλλάζει τίποτε. Ο τέως δικηγόρος είναι ακριβώς αυτό, τέως και παρελθοντικός, εκτός βέβαια εάν ο κατηγορούμενος αλλάξη γνώμη. Εντολή στον δικηγόρο να μην παραστή, με οποιαδήποτε αιτιολογία, ισοδυναμεί με έλλειψη επί δικαστηρίου εκπροσώπησης, ισούται με μηδέν εις το πηλίκον: ο κατηγορούμενος δεν έχει δικηγόρο, άρα πρέπει να του διοριστή νέος. Πέραν τούτου, όταν πυγμαχούν η συναδελφική αλληλεγγύη με την νόμιμη υποχρέωση, όλοι ξέρουμε ποιος κερδάει. Ο αυτεπαγγέλτως δεν κλέβει τον πελάτη του τέως δικηγόρου, αφού δεν δέχεται εντολή από τον κατηγορούμενο, αλλά διορίζεται από το δικαστήριο. Θέμα αποποίησης λοιπόν δεν τίθεται, τίθεται όμως θέμα απειθείας και πειθαρχικής παράβασης.

Και αν όλοι οι συνάδελφοι αποποιηθούν; Και αν όλοι οι αυτεπαγέλτως διοριζόμενοι είναι πρώτα αλληλέγγυοι συνάδελφοι και μετά δημόσιοι λειτουργοί; Και αν είναι πιο γλυκά τα εύκολα και γρήγορα λεφτά του αυτεπάγγελτου διορισμού σε πανεύκολες υποθέσεις από την υποχρέωση να παραστής σε μια πολυήμερη και επίπονη δίκη, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην απονομή της Δικαιοσύνης; Και αν ο τέως δικηγόρος του κατηγορουμένου αποβλέπει κρυφά και ανομολόγητα στην παρέλκυση της διαδικασίας, μέχρι την συμπλήρωση του πολυπόθητου 18μήνου, οπόταν ο πρώην και νυν και αεί εντολέας του θα απολυθή υποχρεωτικά από την φυλακή; Και αν το Δικαστήριο δεν μπορεί να δικάση, απλώς και μόνο επειδή δεν θέλουν οι δικηγόροι;

Θα το μάθουμε σε λίγες ημέρες.