εθνικη-αυτοδιαθεση

Αναδημοσίευση από το in.gr.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ισπανία σχετικά με το αποσχιστικό δημοψήφισμα της Καταλωνίας επαναφέρουν με εμφατικό τρόπο στον ευρωπαϊκό δημόσιο διάλογο ζητήματα που άπτονται της κρατικής κυριαρχίας και της εθνικής αυτοδιάθεσης. Η αμοιβαία οροθέτηση των δύο αυτών εννοιών υπό συνθήκες φιλελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος γεννά διχογνωμίες και προκαλεί αντιδράσεις. Ως ίσως μη έδει.

Καταρχάς, από την μια μεριά διατυπώνεται το επιχείρημα των υποστηρικτών της κρατικής κυριαρχίας, οι οποίοι τονίζουν ότι το ισπανικό Σύνταγμα δεν προβλέπει τέτοιου είδους δημοψήφισμα, ότι η Ισπανία είναι ενιαίο και όχι ομοσπονδιακό κράτος, ότι η δημοψηφισματική πρωτοβουλία είναι εμφανώς αντισυνταγματική και ως τέτοια καταστέλλεται από την δικαστική λειτουργία και ότι, σε τελική ανάλυση, δικαίωμα ψήφου σε ένα τέτοιο πιθανό δημοψήφισμα θα έπρεπε να έχη κάθε Ισπανός πολίτης. Παράλληλα, επισείει εμμέσως, πλην σαφώς τον κίνδυνο γενικευμένης αστάθειας που θα μπορούσε να διαχυθή στην ευρωπαϊκή ήπειρο: αν τώρα οι Καταλανοί, αύριο οι Φλαμανδοί και μεθαύριο οι Βαυαροί ίσως.

Read moreΗ Καταλωνία ως νέα Σκωτία

Με αφορμή την έξαρση του κριμαϊκού ζητήματος, εκθέτω κάποιες σκέψεις περί του δικαιώματος των λαών να αυτοδιατίθενται, ήτοι του δικαιώματός τους σε απόσχιση, ένωση, ανεξαρτησία, αυτονομία, ομοσπονδιοποίηση ή ότι άλλο.

Πρώτον

Το δικαίωμα αυτοδιάθεσης είναι ένα συλλογικό δικαίωμα, που κατοχυρώνεται νομικά στο άρ. 1 του Διεθνούς Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων (ΔΣΑΠΔ), κυρωτικός νόμος 2462/1997:

Όλoι oι λαoί έχoυv τo δικαίωμα της αυτoδιάθεσης. Σύμφωvα με τo δικαίωμα αυτό καθoρίζoυv ελεύθερα τo πoλιτικό καθεστώς τoυς και εξασφαλίζoυv ελεύθερα τηv oικovoμική, κoιvωvική και μoρφωτική αvάπτυξή τoυς.

Αλλά και ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών καθορίζει την αυτοδιάθεση ως σκοπό στο πρώτο άρθρο του:

To develop friendly relations among nations based on respect for the principle of equal rights and self-determination of peoples, and to take other appropriate measures to strengthen universal peace.

Δεύτερον

Τα σύνορα υπάρχουν για τους ανθρώπους και όχι αντίστροφα. Δεν υπάρχει τίποτε το ιερό σε μια γραμμή στον χάρτη, ειδικά αν οι άνθρωποι που την υφίστανται έχουν άλλη γνώμη. Οι άνθρωποι άλλωστε δεν αλλάζουν τόσο εύκολα γνώμη για τα σύνορά τους (αν είναι χαραγμένα σωστά βέβαια και όχι αν έχουν επιβληθή από κάποιο δικτάτορα που ένιωθε ενοχές για την συμμετοχή του σε μια γενοκτονία). Αλλά αν αλλάξουν, φταίει το μέχρι τώρα κράτος τους που δεν τους πρόσεξε και όχι εκείνοι.

Τρίτον

Το φάντασμα της αυτοδιάθεσης στοιχειώνει εδώ και μια γενιά την Ευρώπη: Κύπρος, Υπερδνειστερία, Αμπχαζία, Κροατία, Βοσνία, Κοσσυφοπέδιο, Μαυροβούνιο, Ν. Οσετία, Κριμαία, Σκωτία, Καταλωνία. Το εθνικό κράτος καλά κρατεί, καλώς ή κακώς, και δεν ζούμε ακόμη στο στρουμφοχωριό της ιλαρής ομοιομορφίας.

Πέραν τούτου, μονάδα μέτρησης του ιστορικού χρόνου δεν είναι ο εφήμερος βίος μας. Οι άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται, οι ιδεολογίες αλλάζουν, η εθνογένεση συντελείται αδιάκοπα. Όταν όμως αλλάζει το περιεχόμενο, λέγε με εθνικό φρόνημα, αλλάζει και το δοχείο, λέγε με καθεστημένα σύνορα. Πρέπει λοιπόν να έχουμε μια θεωρία για τη αυτοδιάθεση και όχι να φετιχιζώμαστε με την εδαφική ακεραιότητα και το αμετακίνητο των συνόρων.

Read moreΠερί του δικαιώματος αυτοδιάθεσης

Τον Ιούλιο-Αύγουστο 1974 η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο.
Τον Φεβρουάριο-Μάρτιο 2014 η Ρωσσία εισέβαλε στην Κριμαία.

Είναι άραγε συνεπές να αντιτάσσεται κανείς στην πρώτη, αλλά να συντάσσεται με την δεύτερη;

Πολλοί λένε όχι, υποδεικνύοντας τις ομοιότητες: μια ισχυρή τρίτη χώρα εισβάλλει σε μια πιο αδύναμη γείτονά της, επικαλούμενη ότι δήθεν επιδιώκει να προστατεύση από κακομεταχείριση την ομόφυλή της μειονότητα. Δεν είναι άραγε το ίδιο ακριβώς;

Εγώ νομίζω όμως ότι περιορίζονται στην επιφάνεια του πράγματος.

Read moreΚριμαία, Κύπρος, Κοσσυφοπέδιο.