Νομικα, οικονομικα, φιλοσοφια, επιστημες
Dramatis personae:
Αμνός
Λύκος
Αμνωρός
Λυκωρός
Αμνός (βοσκοβελάζων ανέμελα):
Αχ, δεν είναι υπέροχα που ζούμε σε ένα δάσος δικαίου, όπου και το πιο μικρό και ανυπεράσπιστο αρνάκι μπορεί να βόσκη με απόλυτη ασφάλεια της ζωής, της ελευθερίας και της περιουσίας του;
Λύκος (γυμνώνων απειλητικά και τρίζων τα δόντια του):
Η φύση με έκανε ζώο αισθαντικό μεν, πλην όμως αρπακτικό και σαρκοφάγο. Σε λυπούμαι, φίλε Αμνέ, αλλά η φύσις με καλεί! Γίνε θύμα της πρωτεϊνικής μου όρεξης!
Πραγματικά περιστατικά:
Ο κρατούμενος βαρυποινίτης Βλαστός οργανώνει την επόμενη απόδρασή του. Ένα ελικόπτερο, όπου επιβαίνουν ένοπλοι συνεργοί του, προσεγγίζει τις φυλακές. Το πλήρωμα του ελικοπτέρου εκτελεί τους αναγκαίους χειρισμούς υπό την απειλή των όπλων των συνεργών του Βλαστού. Μόλις προσεγγίση αρκετά το ελικόπτερο, οι συνεργοί του Βλαστού ανοίγουν πυρ κατά των φρουρών του καταστήματος κράτησης, οι οποίοι ανταποδίδουν. Ως αποτέλεσμα της ανταλλαγής των πυροβολισμών, ο χειριστής του ελικοπτέρου εξαναγκάζεται σε αναγκαστική προσγείωση, το ελικόπτερο υφίσταται σοβαρές φθορές από βολίδες, ενώ το έτερο μέλος του πληρώματος, ο μηχανικός, τραυματίζεται. Ο Βλαστός πέφτει από ικανό ύψος κατά την προσπάθειά του να αναρριχηθή στο ελικόπτερο με μία ανεμόσκαλα και τραυματίζεται και αυτός.
Ποια η ποινική ευθύνη των φρουρών του καταστήματος κράτησης που πυροβόλησαν;
Είναι αναμφισβήτητοι οι τελευταίοι επικοινωνιακοί θρίαμβοι της ΧΑ. Επειδή λοιπόν διακρίνω μια ηττοπάθεια στο στρατόπεδό μας, όπου άλλοι κλαψουρίζουν σαν δαρμένα κουτάβια, άλλοι ψηφίζουν λευκό και άλλοι ζητάνε χρυσαυγίτικα μέτρα, αντίθετα προς το Σύνταγμα, σκέφτηκα να θυμίσω λίγο πώς έχουν τα πράγματα από νομικής πλευράς.
Υποθέσθω λοιπόν ότι συναντάμε μια ομάδα από τους κρομανιόνους της γειτονιάς μας να προπηλακίζουν μετανάστες ή όποιον τέλος πάντων βρίσκεται μερικούς κρίκους πιο προστά από αυτούς στην αλυσίδα της εξέλιξης.
Ποιες είναι οι νομικές δυνατότητες;
Ή αλλιώς: πότε η επίθεση είναι παρούσα;
Κεντρικό σημείο της όλης περί αμύνης προβληματικής είναι ασφαλώς ο χρονικός περιορισμός του σχετικού δικαιώματος που εισάγεται με την απαίτηση να είναι η επίθεση παρούσα.
Ερωτάται βέβαια κατ’ αρχάς μήπως εν προκειμένω ο νόμος περιττολογεί, με άλλα λόγια αν στην ίδια την επίθεση περιλαμβάνεται η έννοια του παρόντος. Πράγματι, είναι δύσκολο να εννοιολογηθή μια μη παρούσα επίθεση, δεδομένου ότι, όπως θα δειχθή στην συνέχεια, παρούσα είναι η επίθεση και προ των στενών ορίων της απόπειρας και μετά ενδεχομένως την τυπική αποπεράτωση του εγκλήματος. Μια μη παρούσα επίθεση λοιπόν δεν είναι παρά ένας κίνδυνος υπό την έννοια του άρ. 25 ΠΚ, δεν θεμελιώνει συνεπώς δικαίωμα αμύνης.
Ως προς τα καθ’ αυτά όρια της έννοιας του παρόντος τώρα, ενώ δεν αμφισβητείται από κάποια θεωρητική γραφίδα ή δικαστηριακή απόφαση ότι το στοιχείο του παρόντος ικανοποιείται όταν το έγκλημα βρίσκεται εν τῳ τελείσθαι, όταν δηλαδή και έχει πληρωθἠ ήδη ή έχει αρχίσει να πληρούται κάποιο στοιχείο της υπόστασης και απομένει τουλάχιστον ένα ακόμη, δεν είναι αρκούντως σαφές εάν επιτρέπεται η κατά τι χρονική επέκταση των ορίων της αμύνης, τόσο προς το παρελθόν (προάμυνα) όσο και προς το μέλλον (μετάμυνα).
Γίνεται λοιπόν ευρέως δεκτό ότι η μετάμυνα επιτρέπεται ακόμη και όταν η επίθεση έχη λήξει, έστω και διά της αποκρούσεώς της, εφόσον υφίσταται κίνδυνος να επαναληφθή ανά πάσα στιγμή, εφόσον δηλαδή η απόκρουσή της δεν ήταν οριστική, ή όταν η προσβολή του εννόμου αγαθού έχει επέλθει, δεν είναι όμως ακόμη οριστική.
Στο πλαίσιο αυτής της δεύτερης περίπτωσης εντάσσεται ιδίως η άμυνα στο μεταξύ τυπικής και ουσιαστικής αποπερατώσεως του εγκλήματος χρονικό διάστημα, π.χ. κατά του δρομαίου κλέφτη ή ληστή. Εξ αντιδιαστολής συνάγεται ότι το αποτυχημένο έγκλημα, οπότε ο κίνδυνος εκλείπει «εκ του ματαίου της επιθέσεως», δεν επαρκεί πλέον για την επιστήριξη καταστάσεως αμύνης.
Είναι όμως υπερβολική η παραδοχή άμυνας στο διάστημα αυτό, χωρίς να προαπαιτήται χρονική, τοπική ή άλλη συνάφεια. Αντιθέτως, πρέπει να γίνουν οι εξής διακρίσεις: εάν μεν η πράξη της ουσιαστικής αποπερατώσεως συνιστά αυτοτελές έγκλημα (έστω συντιμωρητό), όπως π.χ. η υπεξαίρεση που ακολουθεί την κλοπή, η άμυνα είναι επιτρεπτή σε κάθε περίπτωση. Διαφορετικά, άμυνα χωρεί μόνο στο πλαίσιο διαρκούς εγκλήματος και ένεκεν αυτού: ο γάμος που έπεται της ακούσιας απαγωγής τελείται όσο διαρκεί η παράνομη κατάσταση εις βάρος της προσωπικής ελευθερίας και κατά συνέπεια είναι δεκτικός αμύνης.
Εν αρχή εποίησεν το Συνταγματικό Δικαστήριο την αρχή της αναλογικότητος. Και είδεν την αρχήν της αναλογικότητος ότι καλή και διεχώρισε το Συνταγματικό Δικαστήριο ανά μέσον της αρχής της αναλογικότητος τρεις επιμέρους αρχές:
–αρχή της προσφορότητας: επιτρέπονται μόνο τα μέσα που είναι πρόσφορα προς επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού. Απρόσφορα μέσα απαγορεύονται.
–αρχή της αναγκαιότητας: μεταξύ όσων μέσα είναι πρόσφορα επιτρέπονται μόνο όσα προκαλούν την απολύτως αναγκαία βλάβη στα δικαιώματα του καθ’ ου. Μη αναγκαίες προσβολές απαγορεύονται, και
–αρχή της εν στενή εννοία αναλογικότητας: μεταξύ των πρόσφορων και αναγκαίων μέσων επιτρέπονται μόνο όσα προκαλούν βλάβη ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο σκοπό. Δυσανάλογα μέσα απαγορεύονται.
Από την ΠοινΔικ 4/2011, 438 επ.: Αναγνωστόπουλος, Υπέρβαση αμύνης από αστυνομικό υπάλληλο, ΠοινΔικ 2011, 438-447