Περι πατατας, μεσαζοντων, ανισχυρων συνεταιρισμων και πνιγμενου λιανεμποριου

Η διαθεση πατατας απο παραγωγους κατευθειαν σε καταναλωτες τις προαλλες στην Πιερια ή στην Θεσσαλονικη εφερε στο προσκηνιο καποια παλια θεματα στην ελληνικη γεωργια αλλα και την διαθρωση του λιανεμποριου γενικα.

Για σχεδον ολα τα προϊοντα που μπορει να αγορασει κανεις στην λιανικη, απο πατατες μεχρι αυτοκινητα, η τιμη που πληρωνει ο τελικος καταναλωτης ειναι αρκετα υψηλοτερη απο την τιμη που πληρωνεται ο παραγωγος. Παγκοσμιως, οχι μονο στην Ελλαδα. Ενα μερος αυτης της διαφορας εχει κοστολογικη ριζα για λογους που εξηγει ωραια ο Αριστος. Η διανομη και αποθηκευση των προϊοντων κοστιζει, το ιδιο η διασφαλιση ποιοτητας και διαφορες διοικητικες και φορολογικες υποχρεωσεις. Επιπλεον οι διαμεσολαβητες συχνα προσφερουν υπηρεσιες εμμεσης ασφαλισης στους παραγωγους. Το κοστος της παραγωγης ανεβοκατεβαινει, οπως και η προσφορα και ζητηση των προϊοντων. Οι μεσολαβητες συνηθως προσφερουν σταθερες τιμες στους παραγωγους και απορροφουν οι ιδιοι τους κραδασμους στην αγορα, προσφεροντας ετσι μια πολυτιμη υπηρεσια που εχει ομως και αντιστοιχο κοστος.

Απο κει και περα το μερος της τιμης του προϊοντος που προσαυξανεται σε διαφορα σημεια της αλυσιδας εχει να κανει με το ποσο ανταγωνιστικη ειναι η σχετικη αγορα. Για παραδειγμα το κερδος που μενει στην διανομη του προϊοντος εξαρταται απο το ποσοι μεταφορεις υπαρχουν, τι κοστος εχουν, ποσο δυνατα ανταγωνιζονται μεταξυ τους και τι σχεσεις εχουν με τους παραγωγους.

Θελω να επισημανω καποιες αδυναμιες στον τροπο σκεψης πολλων Ελληνων που οδηγουν σε μεγαλες τριβες στην αγορα μεσαζοντων και υποβελτιστα αποτελεσματα για την κοινωνια. Αδυναμιες που ξεπηδουν απο μια παραλανημενη και αστοχη ταση προστασιας των αδυνατων, σοβιετικης εμπνευσης και καταστροφικων αποτελεσματων τελικα για τους πραγματικα αδυνατους, δηλαδη τους φτωχοτερους παραγωγους και καταναλωτες.

α) Η οικονομικη αναλυση τυπικα θεωρει οτι η μειωση του κοστους μεταφορας προϊοντος απο παραγωγο σε καταναλωτη ειναι χρησιμη για την κοινωνια. Αν μπορουσαμε να τηλεμεταφερουμε τα προϊοντα απο τον αγρο στο πιατο χωρις κανενα κοστος η κοινωνια μας θα ηταν σημαντικα κερδισμενη. Μαγικες λυσεις τετοιου τυπου δυστυχως δεν ειναι ακομα διαθεσιμες, αλλα καθε μερα εχουμε πραξεις και καινοτομιες που μειωνουν το κοστος διανομης. Ο ιδιος ο λογος/σκοπος υπαρξης μεγαλων αλυσιδων λιανεμποριου ειναι ουσιαστικα η μειωση του κοστους διανομης των αγαθων. Εταιρειες κολοσσοι οπως WalMart ή Carrefour αναζητουν καθημερινα τροπους να σχεδιασουν τις εφοδιαστικες τους αλυσιδες και τα αποθηκευτικα τους κεντρα με τετοιον τροπο ωστε να μειωσουν το κοστος τους. O σχετικος κλαδος της λογιστικης (με την παλια εννοια) εχει αρχαια ιστορια αλλα συνεχιζει να εχει σημαντικοτατες καινοτομιες στις μερες μας.

Η κυριαρχη κουλτουρα στην Ελλαδα ομως ειναι παραδοσιακα εναντιον της καινοτομιας και της βελτιωσης των διαδικασιων διανομης. Στους ιδιους ανθρωπους που γκρινιαζουν για τις υψηλες τιμες στο λιανεμποριο και την “κερδοσκοπια” των μεσαζοντων βλεπεις λατρεια του μικρης κλιμακας εμποριου, ταση προστασιας συντεχνιων και αγαπη στους διοικητικους περιορισμους πασης φυσεως στην δημιουργια καταστηματων λιανικης πωλησης. Εταιρειες που προσπαθουν να εισελθουνσ το ελληνικο λιανεμποριο διαμαρτυρονται οτι για να φτιαξεις ενα συγχρονο σουπερμαρκετ χρειαζεσαι δεκαδες διαφορετικες αδειες και αυτο εικαζω δεν οφειλεται απλα στην αναποτελεσματικοτητα της δημοσιας γραφειοκρατιας αλλα στην ενεργη επιθυμια να εμποδιζουμε την δημιουργια σουπερμαρκετ. Χαρακτηριστικο δειγμα απο τον Ιο του Βηματος:

Οι κάτοικοι της περιοχής αντιδρούν, υποστηρίζοντας [..] ότι αυτό που σχεδιάζεται είναι ένα ακόμα μεγάλο σούπερ μάρκετ, το οποίο δεν θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κατοίκων, αλλά σε κάλυψη εμπορικών αναγκών μετακινούμενου ή διερχόμενου πληθυσμού. Ο πληθυσμός της περιοχής ανέρχεται σε 13.500 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και εξυπηρετείται χωρίς πρόβλημα από 5 σούπερ μάρκετ (Καρφούρ, ΑΒ Βασιλόπουλος, Γαλαξίας, Σκλαβενίτης, DIA), 1 λαϊκή αγορά και 1 λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων. Υπάρχει ακόμα τοπική αγορά με φούρνους, μανάβη, ψαράδικα, κρεοπωλεία, μαγαζιά τοπικών και βιολογικών προϊόντων […] κ.ά.

Για καποιο λογο οι αρθρογραφοι φαινεται απλα να αγνοουν την λειτουργια της αγορας και να θεωρουν οτι οι τιμες στα καταστηματα ειναι προκαθορισμενες. Το μονο που μας νοιαζει ειναι λοιπον να υπαρχουν καταστηματα με επαρκη ογκο τροφιμων στα ραφια. Φυσικα αυτο δεν ισχυει, αν εχεις 5 καταστηματα χωρις να επιτρεπεις μαλιστα την δημιουργια νεων κατα κανονα οι τιμες που θα ζητανε ειναι διαφορετικες απ’οτι αν εχεις 10 και εισαι ανοιχτος και στην δημιουργια νεων (βλ contestable markets). Δεν μπορω να φανταστω οτι πραγματικα αυτο το επιχειρημα εχει διαφυγει του Ιου. Μπορω να πιστεψω ομως οτι αυτη η συντηρητικη κουλτουρα λατρειας του μικρομαγαζου φερνει παρωπιδες. Και οτι η προστασια των μικρομαγαζων ειναι το πραγματικο θεμα γινεται προφανες στο επομενο παραθεμα.

Οι συνέπειες για τους κατοίκους από τη δημιουργία του σούπερ μάρκετ είναι πολλαπλές. Οι πιο κοντινοί θα υποστούν το βάρος ενός πολυσύχναστου οικοδομήματος.[..] Αλλά το σοβαρότερο είναι ότι ανοίγει ο δρόμος για τη μετακίνηση μεγάλων εμπορικών δραστηριοτήτων κατά μήκος των δύο οδικών αξόνων (Δουκίσσης Πλακεντίας και Ελευθέρας Πεντέλης), με αποτέλεσμα την ανατροπή του ισχύοντος πολεοδομικού σχεδίου όλης της πόλης και την απαξίωση του τοπικού και του παραδοσιακού της κέντρου.

β) Το δευτερο μεγαλο ζητημα που ξαναγινεται επικαιρο απο την ιστορια με τις πατατες ειναι η ιστορικου μεγεθους αποτυχια των αγροτων στην Ελλαδα να φτιαξουν συνεταιρισμους της προκοπης για να φερνουν τα προϊοντα τους πιο ευκολα στις μεγαλες αγορες. Οι μεσαζοντες που δρεπουν την μεριδα του λεοντος των κερδων ειναι συχνο φαινομενο στον αναπτυσσομενο κοσμο, αλλα εκει εχουμε ζητηματα κακων υποδομων και ασυμμετρης πληροφορησης (βλ σχετικο πεηπερ που ειδα προσφατα). Στην Ελλαδα ομως δεν μπορω να φανταστω οτι ο αγροτης της Λακωνιας δεν γνωριζει ποσο πιο ακριβα πωλουντα τα προϊοντα του στην Αθηνα απ’οσο τα πουλαει ο ιδιος. Γιατι λοιπον δεν συνεννοειται με τους συναδελφους του να στελνουν μαζι ενα φορτηγο την εβδομαδα, την ημερα ή την ωρα να μεταφερει τα προϊοντα τους εκει που αξιζουν περισσοτερο? Γιατι οχι ενα αεροπλανο για Γερμανια?

Μερικες απο τις μεγαλυτερες εταιρειες γαλακτοκομικων στον πλανητη ειναι βορειοευρωπαϊκοι αγροτικοι συνεταιρισμοι οπως η Αρλα (καπου 7 δις πωλησεις! περισσοτερο δηλαδη απο ΟΤΕ και ΔΕΗ!) και η FrieslandCampina (8 δις! ισως θα εχετε ακουσει το ασημο προϊον της με ονομα Νουνου), που φτιαχνουν τα παντα, μεχρι και φετα ή ελληνικου τυπου γιαουρτι*. Στην Ελλαδα γιατι δεν μπορουν να συνεννοηθουν οι παραγωγοι? Γιατι περιμενουν τα παντα απο το κρατος? Εδω το σχολιο του Ηλια, που ισως δινει μερος της απαντησης:

Αυτό πρέπει να ισχύει για όλους τους μικροαγρότες του κόσμου: από τη στιγμή που μαζέψουν τη σοδειά, αισθάνονται ότι ο ρόλος τους τέλειωσε. Το ζήτημα από κει και πέρα είναι μεταφυσικό, έχει να κάνει με προσευχές κι όχι με εργασία: να δώσει ο Θεός και να βρεθεί ένας έμπορος να αγοράσει σε καλή τιμή. Κάτι που σημαίνει ίσως ότι πρέπει να δούμε τους μικροαγρότες ως θύματα της κουλτούρας τους• δίχως κατάρτιση και δίχως στήριξη, δεν μπορούν να ξεπεράσουν την επιχειρηματικά απλοϊκή νοοτροπία του χωριού, οπότε ουσιαστικά φτάνουν να δουλεύουν για τους εμπόρους. Οι μικροαγρότες, δηλαδή, είναι ένα ιδιότυπο προλεταριάτο, που γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από την αγροτική άρχουσα τάξη (= τους εμπόρους), επειδή αυτοί οι τελευταίοι έχουν στην κατοχή τους όχι τόσο το κεφάλαιο, αλλά την *επιχειρηματικότητα*, με αποτέλεσμα να καρπώνονται την αγροτική υπεραξία (τη διαφορά ανάμεσα στην τιμή αγοράς και την τιμή πώλησης στον τελικό αγοραστή – με λίγο χιούμορ οι μαρξιστικοί όροι, ε;)

Ψάξτε λίγο αυτά τα θέματα: το 1980 και με στόχο να στηριχθεί η επαρχία της χώρας, η Ιαπωνία ξεκίνησε το πρόγραμμα OVOP (εδώ κι εδώ). Από κάθε χωριό επιλεγόταν ένα εξιδεικευμένο προϊόν, με μεγάλα περιθώρια κέρδους ανάμεσα στο κόστος παραγωγής/κατασκευής και την τιμή πώλησης στον τελικό αγοραστή. Προηγουμένως, το κέρδος αυτό πήγαινε κυρίως στην αλυσίδα των ενδιάμεσων εμπόρων. Η κυβέρνηση, σε συνεργασία με τους τοπικούς Δήμους, αναλάμβανε να επιμορφώσει σχετικά τους αγρότες: να εντοπίσουν τις αγορές (ακόμα και σε διεθνές επίπεδο), να οργανώσουν τη διανομή, να συμμετάσχουν σε εκθέσεις, να σχεδιάσουν τη διαφήμιση και την εμπορική συσκευασία του προϊόντος κ.α. Η κυβέρνηση, δηλαδή, προσέθετε κυρίως την απούσα επιχειρηματικότητα (αλλά και μια κάποια οικονομική στήριξη). Το πρόγραμμα δούλεψε σε επίπεδο χωριού, όχι σε ιδιωτικό επίπεδο: κατά κάποιον τρόπο, όλο το χωριό γινόταν μια μεγάλη μανιφακτούρα, με τους χωρικούς στο ρόλο των μετόχων της, ούτως ώστε να επιτυγχάνονται οικονομίες κλίμακας (άλλη τιμή δίνει η αποθήκη όταν ο μεμονωμένος αγρότης αγοράσει λίπασμα, άλλη τιμή όταν ένα ολόκληρο χωριό παραγγέλνει λίπασμα).

Μέσα από δοκιμές και χιλιάδες πρακτικά μικροζητήματα που προέκυψαν κι επιλύθηκαν στην πορεία, το πρόγραμμα OVOP απεδείχθη τελικά πολύ πετυχημένο – τόσο ώστε η Ιαπωνία έφτασε να εξάγει και ειδικούς σε άλλες χώρες που θέλησαν να σχεδιάσουν κάτι παρόμοιο. Η Ταϊλάνδη του Τάκσιν δημιούργησε το αντίστοιχο πρόγραμμα ΟΤΟΡ (εδώ κι εδώ), επίσης κι αυτό πολύ πετυχημένο. Εδώ μάλλον πρέπει να δούμε τους δικούς μας αγροτικούς συνεταιρισμούς, οι οποίοι θα μπορούσαν ίσως σε κάποιο εναλλακτικό σύμπαν να παίξουν έναν παρόμοιο ρόλο, στο δικό μας όμως σύμπαν το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα τους ξέσκισε…

*Στην Γερμανια πχ πιο συχνα βρισκεις προϊοντα ελληνικου τυπου αλλα δανεζικης προελευσης παρα απο Ελληνες παραγωγους!