Περί ακαδημαϊκού ασύλου

Η παρούσα ανάρτηση αφορά όχι το εάν του ακαδημαϊκού ασύλου, αλλά το τι και το πώς και το ποιος. Όχι λοιπόν το, καλό και άγιο, de lege ferenda ερώτημα, αλλά το de lege lata [Για να μην υπεκφύγω όμως, συνοπτικά η άποψή μου είναι ότι το άσυλο καθαυτό δεν είναι ούτε κακό ούτε ασύμβατο με μια ευνομούμενη πολιτεία, όπως όμως ερμηνεύεται και εφαρμόζεται στην σύγχρονή μας ακαδημαϊκή πραγματικότητα βλάπτει, και μάλιστα πολύ, και πρέπει να καταργηθή. Ότε και αν γίνουμε σοβαροί άνθρωποι, μπορούμε να το επαναφέρουμε. Οι σοβαρές κοινωνίες βέβαια δεν έχουν ανάγκη από άσυλα. Τέλος πάντων].

Σύμφωνα με το άρ. 3 Ν. 3549/2007:

1. Στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα κατοχυρώνεται η ακαδημαϊκή ελευθερία στην έρευνα και διδασκαλία, καθώς και η ελεύθερη έκφραση και διακίνηση των ιδεών.
2. Δεν επιτρέπεται η επιβολή ορισμένων μόνον επιστημονικών απόψεων και ιδεών και η διεξαγωγή απόρρητης έρευνας.
3. Το ακαδημαϊκό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των Α.Ε.Ι., και των εργαζομένων σε αυτά, έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει.
4. Το ακαδημαϊκό άσυλο καλύπτει όλους τους χώρους του Α.Ε.Ι. στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα. Οι χώροι αυτοί καθορίζονται με απόφαση και ευθύνη της Συγκλήτου για τα Πανεπιστήμια και της Συνέλευσης για τα Τ.Ε.Ι.. Δεν επιτρέπεται η επέμβαση δημόσιας δύναμης στους παραπάνω χώρους, παρά μόνο κατόπιν πρόσκλησης ή άδειας του αρμόδιου οργάνου του Ιδρύματος και με την παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής αρχής.
5. Αρμόδιο όργανο για την πρόσκληση ή άδεια της προηγούμενης παραγράφου είναι το Πρυτανικό Συμβούλιο για τα Πανεπιστήμια και το Συμβούλιο για τα Τ.Ε.Ι., με δικαίωμα ψήφου όλων των μελών τους. Τα όργανα αυτά συνέρχονται αμέσως, αυτεπαγγέλτως ή μετά από καταγγελία. Το αρμόδιο όργανο αποφασίζει κατά πλειοψηφία, τηρουμένων των διατάξεων του Εσωτερικού Κανονισμού του οικείου ιδρύματος και του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας.
6. Επέμβαση δημόσιας δύναμης χωρίς την άδεια του αρμόδιου οργάνου του Α.Ε.Ι. επιτρέπεται μόνον εφόσον διαπράττονται αυτόφωρα κακουργήματα ή αυτόφωρα εγκλήματα κατά της ζωής.
7. Οι παραβάτες των διατάξεων του άρθρου αυτού για το ακαδημαϊκό άσυλο τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι (6) μηνών μετά από έγκληση του αρμόδιου οργάνου της παραγράφου 5 του άρθρου αυτού ή της Συγκλήτου για τα Πανεπιστήμια και της Συνέλευσης για τα Τ.Ε.Ι.

Ο νόμος αυτός υλοποιεί την συνταγματική πρόβλεψη του άρ. 16 παρ. 1 εδ. α΄ Σ:

Η τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες· η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η κατάργηση του νόμου περί ασύλου θα ήταν αντισυνταγματική, σημαίνει απλώς ότι το ακαδημαϊκό άσυλο είναι ένας από τους τρόπους τους οποίους επέλεξε το κράτος για την υλοποίηση της συνταγματικής επιταγής περί ανάπτυξης και προαγωγής της τέχνης, της επιστήμης κ.λπ.

Τι προβλέπει όμως το άσυλο; Εδώ έγκειται το μεγάλο πρόβλημα, πρόβλημα όχι νομικό ή ερμηνευτικό, γιατί οι σχετικές διατάξεις είναι σχετικά σαφείς, αλλά πρόβλημα πολιτικό και κοινωνικό. Γιατί υπάρχουν δύο θεσμοί ασύλου: ο πραγματικός, ο ισχύων, ο νόμιμος και ο κατά φαντασίαν, ο όπως θα τον θέλαμε, ο όπως τον νομίζουμε. Από την δυσαρμονία αυτή και την συναφή με αυτήν άγνοια έχουν προκύψει πάρα πολλά προβλήματα.

Καταρχάς, το άσυλο δεν υπάρχει χάριν του ασύλου, αλλά εξυπηρετεί τον ως άνω συνταγματικό σκοπό, ή, όπως το θέτει το άρ. 3 παρ. 3 Ν. 3549/2007, “Το ακαδημαϊκό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία”. Το ἀσυλο λοιπόν δεν υπάρχει για να καλύπτη εργαστήρια παρασκευής μολότοφ, για να μην παρεμποδίζη αλλοδαπούς μικροπωλητές να πουλήσουν την πραμάτεια τους, για να προστατεύη αυτοσχέδιους ραδιοφωνικούς σταθμούς, για να προσφέρη καταφύγιο από την Αστυνομία σε σπάστες κουκουλοφόρους ή για να αφαιρή από το οπτικό μας πεδίο κάθε κίνδυνο να αντικρίσουμε ένα αστυνομικό. Το ακαδημαϊκό άσυλο είναι ακριβώς ακαδημαϊκό και όχι γενικό άσυλο, συνάπτεται δηλαδή αμέσως με την ακαδημαϊκή διαδικασία και ό,τι σχετίζεται με αυτήν, όχι όμως με αλλότριες επιδιώξεις ούτε καν με την ελευθερία της έκφρασης γενικά και αφηρημένα.

Το άσυλο επίσης έχει φορείς. Φορείς του είναι “όλα ανεξαιρέτως τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας των Α.Ε.Ι. και οι εργαζόμενοι σε αυτά”, όχι δηλαδή εξωσχολικοί και άσχετοι τύποι. Ακόμη, το άσυλο απευθύνεται “έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει”, όχι συνεπώς κατά των πολιτικών μας αντιπάλων, όχι κατά της κυβέρνησης, όχι έναντι οποιουδήποτε δεν γουστάρουμε. Σκληρό, αλλά να ακουστή: έτσι είναι ο νόμος.

Ο οποίος νόμος ορίζει επίσης ξεκάθαρα ότι το άσυλο δεν καλύπτει κάθε χώρο που τυχόν ανήκη στο Πανεπιστήμιο, αλλά “όλους τους χώρους του Α.Ε.Ι. στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα”. Και το ποιοι είναι αυτοί καθορίζεται μεν “με απόφαση και ευθύνη της Συγκλήτου για τα Πανεπιστήμια και της Συνέλευσης για τα Τ.Ε.Ι.”, η ολιγωρία, η ευθυνοφοβία και εν τέλει η παραβίαση του νόμου εκ μέρους των οποίων όμως δεν αναιρεί την έκταση του ασύλου: χώροι εκπαίδευσης και έρευνας. Και αν τα υπεύθυνα ακαδημαϊκά όργανα δεν τολμούν να μας πληροφορήσουν ποιοι χώροι είναι αυτοί, κάθε δικαστήριο που θα κληθή να κρίνη σχετικώς μπορεί και πρέπει να το διαγνώση αυτεπαγγέλτως. Εγώ ας πούμε θα έλεγα ότι χώροι εκπαίδευσης και έρευνας δεν είναι τα πεζοδρόμια της Πανεπιστημίου, δεν είναι καν τα Προπύλαια, όπου μόνο εκδηλώσεις και τελετές γίνονται, δεν είναι ένα εντευκτήριο Καθηγητών. Δεν είναι ακόμη ένα κτήριο που τυχόν νοικιάζει το Πανεπιστήμιο, δεν είναι τα γραφεία της γραμματείας, δεν είναι εστιατόρια ή κατασκηνώσεις. Φυσικά, κάποιες αμφιβολίες μπορεί να υπάρξουν και καλό θα ήταν αν αμφιβολία να κρίνουμε υπέρ του ασύλου. Για παράδειγμα, η χρήση ενός κτηρίου ως χώρου εκπαίδευσης και έρευνας κρίνεται από την βασική και δεσπόζουσα χρήση του, που δεν αναιρείται από την ύπαρξη π.χ. κυλικείου, τουαλετών ή χώρου στάθμευσης. Ούτε πρέπει να κατατέμνουμε αυτόνομες πολεδομικά μονάδες και να ψάχνουμε κάθε γραφέιο τι χρήση έχει. Ακόμη, σημασία έχει η λειτουργική χρήση και όχι η τυπική ονομασία: αν κάποιος εκκεντρικός καθηγητής διδάσκει τις ηλιόλουστες ημέρες στον κήπο της Πανεπιστημιούπολης, αυτό το μέρος καλύπτεται ασφαλώς από το ακαδημαϊκό άσυλο. Αλλά όλα αυτά είναι λεπτομέρειες.

Από τι τέλος πάντως όμως είναι άσυλο το ακαδημαϊκό άσυλο; Όχι ασφαλώς από την ισχύ των νόμων: η κλοπή είναι κλοπή όπου και αν τελήται. Το άσυλο αφορά μόνο την “επέμβαση δημόσιας δύναμης”. Και επειδή μιλάμε όλοι την ίδια γλώσσα, καταλαβαίνουμε ότι επέμβαση δεν είναι η απλή φυσική παρουσία της δημόσιας δύναμης, ακόμη και ένστολων αστυνομικών, ακόμη και ένοπλων αστυνομικών [πολλώ δε μάλλον χωρίς στολή ή εκτός υπηρεσίας]. Δεν συνιστά “επέμβαση” η υπέρπτηση αστυνομικού ελικοπτέρου ούτε καν η διέλευση ενός αστυνομικού αυτοκινήτου. “Επέμβαση” είναι η εφαρμογή των διατάξεων του τρίτου μέρους του π.δ. 141/1991 (αστυνομικές έρευνες, επιτηρήσεις, παραστάσεις σε συναθροίσεις, αναζητήσεις, εξακρίβωση στοιχείων, προστατευτική φύλαξη) και, πολύ περισσότερο, η τέλεση προανακριτικών πράξεων κατά τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (π.χ. συλλήψεων).

Η επέμβαση επιτρέπεται όταν τελούνται αυτόφωρα κακουργήματα, καθ’ οιουδήποτε εννόμου αγαθού, και αυτόφωρα πλημμελήματα κατά της ζωής, δηλαδή ουσιαστικά μόνο ανθρωποκτονία εξ αμελείας, πρακτικά μηδέν. Στα αυτόφωρα κακουργήματα της πρώτης περίπτωσης όμως εντάσσεται και το άρ. 15 παρ. 1 Ν. 2168/1993, το οποίο πιστεύω ότι κάτι σας θυμίζει:

Όποιος εισάγει, κατέχει, κατασκευάζει, μετασκευάζει, συναρμολογεί, εμπορεύεται, παραδίδει, προμηθεύει ή μεταφέρει πολεμικά τυφέκια, αυτόματα, πολυβόλα, πιστόλια, περίστροφα, χειροβομβίδες, πυρομαχικά, εκρηκτικές ύλες, εκρηκτικούς μηχανισμούς και λοιπά είδη πολεμικού υλικού, με σκοπό τη διάθεσή τους σε τρίτους για διάπραξη κακουργήματος ή με σκοπό τον παράνομο εφοδιασμό ομάδων, οργανώσεων, σωματείων ή ενώσεων προσώπων, τιμωρείται με κάθειρξη, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα από άλλη διάταξη.

(μέρος της νομολογίας θεωρεί τις μολότοφ εκρηκτικούς μηχανισμούς και μέρος εμπρηστικούς. Στην πρώτη περίπτωση, η κατασκευή τους με τον σκοπό που προβλέπει η διάταξη είναι κακούργημα)

Τέλος, αξιοπρόσεκτο είναι ότι οι περί το άσυλο παραβιάσεις διώκονται κατ’ έγκλησιν. Αυτό δείχνει όχι μόνο την μικρή σχετικά βαρύτητά τους, αλλά αποτελεί και βαλβίδα διαφυγής: αν οι απομέσα έχουν άσυλο, εύκολα βρίσκουν στην πράξη και οι αστυνομικοί.

Συνελόντι ειπείν: άλλο το άσυλο, άλλοι για το άσυλο…