Περί της αποπλανήσεως παίδων

Στο σημερινό άρθρο παραθέτω μερικά σχόλια για το άρ. 339 ΠΚ, που αφορά την αποπλάνηση παίδων. Πρόκειται για ένα πολύ φορτισμένο ζήτημα, ηθικά και συναισθηματικά, και καλό θα ήταν να έχουμε ξεκαθαρίσει κάποια πράγματα στο μυαλό μας.

[Σχετικά βλ. και Φυτράκη στις Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, 2011, σελ. 225 επ.]

Καταρχάς, να δούμε λίγο τι λέει ο νόμος:

Όποιος ενεργεί ασελγή πράξη με πρόσωπο νεότερο από 15 ετών ή το παραπλανά με αποτέλεσμα να ενεργήσει ή να υποστεί τέτοια πράξη τιμωρείται, αν δεν υπάρχει περίπτωση να τιμωρηθεί βαρύτερα για το έγκλημα του άρθρου 351Α [ασέλγεια με ανήλικο έναντι αμοιβής], ως εξής:

α) αν ο παθών δεν συμπλήρωσε τα δώδεκα έτη, με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών, β) αν ο παθών συμπλήρωσε τα δώδεκα αλλά όχι τα δεκατέσσερα έτη, με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών και γ) αν συμπλήρωσε τα δεκατέσσερα και μέχρι τα δεκαπέντε έτη, με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών.

2. Οι ασελγείς πράξεις μεταξύ ανηλίκων κάτω των δεκαπέντε ετών δεν τιμωρούνται, εκτός αν η μεταξύ τους διαφορά ηλικίας είναι μεγαλύτερη των τριών ετών, οπότε επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα.

3. Αν μεταξύ του υπαιτίου και του παθόντος τελέστηκε γάμος, δεν ασκείται ποινική δίωξη, και αν τυχόν είχε ασκηθεί δεν συνεχίζεται, αλλά κηρύσσεται απαράδεκτη. Η ποινική δίωξη ασκείται ή συνεχίζεται μετά την ακύρωση του γάμου.

4. Όποιος εξωθεί ή παρασύρει ανήλικο να γίνει μάρτυρας συνουσίας ή άλλης γενετήσιας πράξης, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους, ακόμα κι αν ο ανήλικος δεν συμμετέχει σε αυτές. Με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών τιμωρείται η πράξη του προηγούμενου εδαφίου όταν ο ανήλικος γίνεται μάρτυρας γενετήσιας κακοποίησης.

Επ’ αυτών επάγομαι τα ακόλουθα:

1. Η αποπλάνηση αφορά παιδιά, όχι ανηλίκους.

Αντιλαμβάνεστε την διαφορά, θέλω να πιστεύω. Ανήλικος είναι ο κάτω των 18, η διάταξη όμως δεν αφορά συλλήβδην τους ανηλίκους, αλλά ένα μέρος αυτών (το μεγαλύτερο βέβαια). Δεν αφορά τους ανηλίκους 15-18 ετών!

2. Η αποπλάνηση είναι διαφορετικό πράγμα από τον βιασμό.

Η αποπλάνηση είναι διαφορετικό πράγμα από τον βιασμό. Η αποπλάνηση είναι διαφορετικό πράγμα από τον βιασμό. Η αποπλάνηση είναι διαφορετικό πράγμα από τον βιασμό. Είναι εντυπωσιακό πόσοι άνθρωποι συγχέουν τις δύο έννοιες, από την μια την σωματική βία και την απειλή άμεσου και σπουδαίου κινδύνου του άρ. 336 ΠΚ, από την άλλη την απουσία σωματικής βίας ή απειλής. Εξ αυτού και μόνου του λόγου η αποπλάνηση είναι ελαφρότερο έγκλημα από τον βιασμό, πράγμα που (πρέπει να) αντικατοπτρίζεται και στις απειλούμενες ποινές λόγω της αρχής της αναλογικότητας.

3. Το όριο της αποπλάνησης δεν είναι το ίδιο ούτε συγχρονικά ούτε διαχρονικά.

Αντιλαμβάνεστε εύκολα την διαχρονική διαφοροποίηση: στο (βυζαντινορ)ρωμαϊκό δίκαιο ας πούμε, τα θήλεα ήταν ώριμα προς γάμο από την ηλικία των 12 ετών, οπόταν η γυνή ετύγχανε δεκτική ανδρός (το ίδιο όριο απαντά και στο άρ. νε΄ του Απανθίσματος των Εκληματικών). Λέει σχετικά, πιο φιλόπαις, ο παππούς μας ο Αρμενόπουλος στο Πρόχειρον Νόμων του (Βιβλίον έκτον, Τίτλος Γ΄):

Ο φθείρων κόρην προ της ήβης, ήγουν προ του τρισκαιδεκάτου χρόνου, ρινοκοπείσθω και το ήμισυ της υποστάσεως παρεχέτω τη φθαρείση κόρη.

[Αυτές ήσαν ποινές, κύριοι. Έ ρε ένας Αρμενόπουλος που σας χρειάζεται. Τότε ο κόσμος κοιμόσαντε με ανοιχτά παράθυρα.]

Ενώ το όριο προστασίας του άρ. 274 του Ποινικού Νόμου ήταν στα 12 έτη:

Όστις, εκτός της περιπτώσεως του προηγουμένου άρθρου [βιασμός], ασελγαίνει [zur Unzucht missbraucht] κατά τινος προσώπου μη συμπληρώσαντος εισέτι το δωδέκατον έτος της ηλικίας, τιμωρείται κατά την διαστολήν των εις το προηγούμενον άρθρον αναφερομένων περιπτώσεων επίσης με βιαστήν.

Αλλά και συγχρονικά, συγγενείς πολιτισμικά μας κοινωνίες δίνουν ελαφρώς παραλλάσσουσες απαντήσεις στο ερώτημα της ορίου της έγκυρης γενετήσιας συναίνεσης. Για παράδειγμα, στο άρ. 176 του γερμΠΚ προστατεύονται μόνο τα παιδιά κάτω των 14 ετών:

(1) Wer sexuelle Handlungen an einer Person unter vierzehn Jahren (Kind) vornimmt oder an sich von dem Kind vornehmen läßt, wird mit Freiheitsstrafe von sechs Monaten bis zu zehn Jahren bestraft.

Το ίδιο και ο ιταλικός Ποινικός Κώδικας στο άρ. 524 CP:

Art. 524.
Ratto di persona minore degli anni quattordici o inferma, a fine di libidine o di matrimonio.

Le pene stabilite nei capoversi dei due articoli precedenti si applicano anche a chi commette il fatto ivi preveduto, senza violenza, minaccia o inganno, in danno di persona minore degli anni quattordici o malata di mente, o che non sia, comunque, in grado di resistergli, a cagione delle proprie condizioni di inferiorità psichica o fisica, anche se questa è indipendente dal fatto del colpevole.

Το ίδιο και στην Πορτογαλία (άρ. 171 CP):

Abuso sexual de crianças
1 – Quem praticar acto sexual de relevo com ou em menor de 14 anos, ou o levar a praticá-lo com outra pessoa, é punido com pena de prisão de um a oito anos.
2 – Se o acto sexual de relevo consistir em cópula, coito anal, coito oral ou introdução vaginal ou anal de partes do corpo ou objectos, o agente é punido com pena de prisão de três a dez anos.

Στην Αυστρία μάλιστα ο ανήλικος κάτω των 16 προστατεύεται μόνον εάν δεν είναι επαρκώς ώριμος για κάποιον λόγο και ο δράστης εκμεταλλευθή την ανωριμότητά του αυτή. Η ποινή μάλιστα είναι καταρχήν φυλάκιση έως ενός έτους! (άρ. 207β αυστρΠΚ):

(1) Wer an einer Person, die das 16. Lebensjahr noch nicht vollendet hat und aus bestimmten Gründen noch nicht reif genug ist, die Bedeutung des Vorgangs einzusehen oder nach dieser Einsicht zu handeln, unter Ausnützung dieser mangelnden Reife sowie seiner altersbedingten Überlegenheit eine geschlechtliche Handlung vornimmt, von einer solchen Person an sich vornehmen lässt oder eine solche Person dazu verleitet, eine geschlechtliche Handlung an einem Dritten vorzunehmen oder von einem Dritten an sich vornehmen zu lassen, ist mit Freiheitsstrafe bis zu einem Jahr oder mit Geldstrafe bis zu 720 Tagessätzen zu bestrafen.

Ενώ αντίθετα ο γαλλικός ΠΚ έχει το ίδιο όριο των 15 ετών με εμάς:

Les agressions sexuelles autres que le viol sont punies de dix ans d’emprisonnement et de 150 000 € d’amende lorsqu’elles sont imposées à un mineur de quinze ans.

Στην Ολλανδία αντίθετα, το όριο είναι στα 16 (άρ. 245 ολλανδΠΚ):

Hij die met iemand, die de leeftijd van twaalf jaren maar nog niet die van zestien jaren heeft bereikt, buiten echt, ontuchtige handelingen pleegt die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Το ίδιο και στην Ισπανία (άρ. 183 CP):

El que realizare actos de carácter sexual con un menor de dieciséis años, será castigado como responsable de abuso sexual a un menor con la pena de prisión de dos a seis años.

16 είναι το όριο και στην Αγγλία-Ουαλία:

Sexual activity with a child

(1)A person aged 18 or over (A) commits an offence if—

(a)he intentionally touches another person (B),

(b)the touching is sexual, and

(c)either—

(i)B is under 16 and A does not reasonably believe that B is 16 or over, or

(ii)B is under 13.

Αλλά και σε εμάς λίγα χρόνια πριν η ποινική προστασία στους ανηλίκους 14-15 ετών προσφερόταν μόνο κατ’ έγκλησιν, όπως έχω εκθέσει αναλυτικά στο μνημειώδες άρθρο μου “Οι δεκατετραέτιδες παιδίσκες”.

Και επίσης, να μην ξεχνάμε την παράδοσή μας ε;

Όθεν συνάγεται ότι:

4. Το αν το όριο θα είναι 13, 14, 15, 16 ή 17 μπορεί να αποτελέση αντικείμενο έλλογης συζήτησης.

Προσωπικά είμαι ικανοποιημένος από το ισχύον όριο των 15 ετών, παρά το γεγονός ότι εισήχθη πριν σχεδόν 70 χρόνια, οι προπαρασκευαστικές του εργασίες ανάγονται στην δεκαετία του 1930 και στην ελληνική νομοθεσία εισήχθη το πρώτον με τον Ν. ΓΩΜΑ του 1911!

Ένα ενδιαφέρον δικαιοπολιτικά σημείο εν προκειμένω είναι ότι δεν υπάρχει σαφής “συντηρητική” ή “προοδευτική” απάντηση στο πρόβλημα, εν πολλοίς επειδή εδώ συγκρούονται αλγεβρικά διαφορετικές ελευθερίες και συμφέροντα: ο αποπλανητής επιδιώκει την αύξηση της γενετήσιας ελευθερίας του, ο παις/έφηβος την προστασία της γενετήσιας ανηλικότητάς του και η ευρύτερη κοινωνία αγκαλιάζει και τους δύο σκοπούς. Ας πούμε, ο τυχόν αναβιβασμός του ορίου στα π.χ. 17 έτη θα ήταν και συντηρητικός, αφού θα προστάτευε, ακόμη και παρά την γενετήσια βούλησή τους, την ανηλικότητα των εφήβων, που αποτελούν θεμελιώδες κομμάτι της οικογένειας και του μέλλοντος του Έθνους, αλλά και προοδευτικός, επειδή θα προστάτευε τους εφήβους από τους αρπακτικούς γενετήσιους θηρευτές. Αντίστροφα, ο υποβιβασμός του ορίου στα π.χ. 13 έτη θα ήταν και συντηρητικός, αφού θα διευκόλυνε παραδοσιακές γαμήλιες πρακτικές, ειδικά μέσα σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, αλλά και προοδευτικός, αφού θα συνιστούσε ακόμη ένα βήμα στην γενετήσια αποενοχοποίηση, μετά την ευρεία αντισύλληψη, την απεγκληματοποίηση της μοιχείας και της έκτρωσης, την γενική ελευθεριότητα κλπ. Οι διαχωριστικές γραμμές είναι κάπως μπερδεμένες.

5. Η διάκριση παίδων – (προ)εφήβων αποτυπώνεται σαφώς στην κλιμάκωση των ποινών στον νόμο.

Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνη άλλωστε. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα σε ένα παιδί κατά κυριολεξία, που δεν επιδεικνύει καμία γενετήσια βούληση, και σε ένα έφηβο στην πρώτη ήβη του, που, ακόμη και αν δεν συναινή εγκύρως, εκφράζει φυσική (και έντονη…) γενετήσια συναίνεση.

6. Υπάρχει κατηγορία αποπλάνησης παίδων που είναι απολύτως νόμιμη.

Το παν είναι η διατύπωση και η ως άνω διατύπωση είναι εντυπωσιακή. Νόμιμη είναι η αποπλάνηση παίδων που τελείται μεταξύ παίδων. (κατ’ ακριβολογίαν όχι νόμιμη, αφού αξιόποινη πράξη υπάρχει, αλλά δεν υπάρχει αξιόποινος δράστης. Νοητή για παράδειγμα η συμμετοχή τρίτου ενηλίκου στην πράξη) Εδώ εύλογα θεωρείται ότι η γενετήσια ανηλικότητα δεν προσβάλλεται, καθώς και οι δύο παίδες, θύτες και θύματα, ανακαλύπτουν μαζί τον φυσικό κόσμο, χωρίς εκμετάλλευση ή παραπλάνηση.

Εκ των υστέρων νόμιμη καθίσταται η αποπλάνηση και στην περίπτωση τέλεσης γάμου. Πρόκειται εδώ για πολύ παλιά πρακτική, όπως πιστοποιεί το άρ. νδ΄ του Απανθίσματος των Εγκληματικών (1829):

Όποιος φθείρη παρθένον με συγκατάθεσίν της, ει μεν είναι υπανδρευμένος, να φυλακόνεται εξ μήνας, ει δε και είναι ανύπανδρος, ει μεν συγκατανεύσουν και των δύο μερών αι γνώμαι, να την λαμβάνη γυναίκα, ει δε μη, να πληρόνη γρόσια πενήντα εις το ορφανοτροφείον.

Γάμος δε με ανήλικο προϋποθέτει την παροχή συγγνώμης ηλικίας, ήτοι άδειας του δικαστηρίου κατ’ άρ. 1350 ΑΚ, χορηγούμενης μόνο για σπουδαίο λόγο (συνήθως εγκυμοσύνη). Εδώ η κατάσταση συμφερόντων είναι όντως δύσκολη: γενετήσια ανηλικότητα, γενετήσια ελευθερία, γάμος και οικογένεια δημιουργούν ένα δυσχερές πλέγμα. Είναι γνωστό το φαινόμενο της εφηβογαμίας, που παρεπιδημεί σε ένιες εθνοτικές ομάδες, ντάξει, σε μία βασικά. Είναι γνωστό επίσης ότι ο γάμος μπορεί να αποτελέση ένα πρώτης τάξεως κάλυμμα αποπλάνησης, όπου ο πλούσιος γαμβρός αγοράζει την προέφηβη νύφη, γιατί περί αυτής πρόκειται συνήθως, από τον πατέρα της, την γλεντάει και κατόπιν την χωρίζει, για να συνεχίση την ζωάρα του. Η παρεμβολή ωστόσο της δικαστικής κρίσης διασφαλίζει κατά τον βέλτιστο τρόπο ότι τα συμφέροντα της προέφηβης νύφης θα διαφυλαχθούν επαρκώς.