Σώμα ή πνεύμα; Υλικό ή λογισμικό; Τι συγκροτεί το ανθρώπινο πρόσωπο; Αποτελούν αμφότερα στοιχεία εκ των ων ουκ άνευ; Μπορούν να διαχωριστούν; Και αν διαχωριστούν;
Ας σκεφτούμε λίγο με όρους επιστημονικής φαντασίας:
Συνδέω τον εγκέφαλό μου έναν υπολογιστή. Ο υπολογιστής μεταφορτώνει ό,τι είναι αυτό που υπάρχει μέσα στο κεφάλι μου και το αποθηκεύει σε ένα εξω-(τερικό)εγκέφαλο. Ο εξωεγκέφαλος, που περιέχει πλέον αυτό που βρισκόταν στο κεφάλι μου, έτσι, για πιο πολλή πλάκα, έχει την μορφή ενός ποτηριού.
Να προσθέσουμε όμως ότι η μελλοντική τεχνολογία δεν έχει λύσει όλα τα προβλήματα: γνωρίζουμε ότι βρίσκομαι στο ποτήρι, αλλά δεν μπορεί κανείς να επικοινωνήση μαζί μου και τούμπαλιν. Είμαι κλειδωμένος εκεί μέσα για όλο το προβλεπτό μέλλον.
Την ίδια στιγμή το υλικό μέρος της ύπαρξής μου, μιας και άδειασε από το λογισμικό που το συνείχε, δεν παρουσιάζει πλέον καμία εγκεφαλική λειτουργία. Ούτε φλοιός ούτε στέλεχος ούτε συμπαθητικό ούτε παρασυμπαθητικό. Για τον λόγο αυτό συνδέεται ταυτόχρονα με μηχανική υποστήριξη σε ιατρική μονάδα εντατικής θεραπείας. Η υποστήριξη εξασφαλίζει ότι έχουμε ένα σώμα κατά λοιπά πλήρως λειτουργικό: τρέφεται, ενεργείται, ιδρώνει, μεγαλώνουν τα νύχια και τα μαλλιά του, κυκλοφορεί το αίμα, πάλλεται η καρδιά, έχει ζεστό και μαλακό δέρμα. Ένας ολοζώντανος εγκεφαλικά νεκρός. Όχι συνειδητότερος από ένα κουνουπίδι.
Η δεύτερη περίπτωση δεν ανήκει βέβαια στην επιστημονική φαντασία. Εδώ και μερικές δεκαετίες μάς είναι γνωστή ως είτε ως εγκεφαλικός θάνατος είτε επίμονη ή μόνιμη φυτική κατάσταση (PVS). Στις περιπτώσεις αυτές είτε έχει διακοπή πλήρως η εγκεφαλική δραστηριότητα, πράγμα που απεικονίζει η ισοηλεκτρική γραμμή στο ηλεκτρογκεφαλογράφημα, είτε παρουσιάζεται κάποια υποτυπώδης εγκεφαλική δραστηριότητα στο στέλεχος, που δεν περιλαμβάνει όμως τον εγκεφαλικό φλοιό. Που είναι το κέντρο του συνειδότος.
Η ερώτηση τώρα είναι:
Πόσα εγώ έχουμε πλέον; Είναι δυνατόν να έχουμε δύο από δαύτα; Μήπως διαιρέθηκα σαν αμοιβάδα; Άρα μπορώ να δολοφονηθώ δύο φορές, μία ως σώμα σε κώμα και μία ως εξωεγκέφαλικό ποτήρι; [Ποιο εκ των δύο είναι ο “έτερος” ως υλικό αντικείμενο της ανθρωποκτονίας κατ’ άρ. 299 ΠΚ;]
Ή αντιθέτως ένας ήμουν και ένας και μοναδικός θα εξακολουθήσω να είμαι;
Αλλά τότε ποιος από τους δύο;
Υποθέτω ότι φαίνεται σε όλους εύλογο να προκρίνουμε το ποτήρι από το κουνουπίδι. Αν υπάρχει κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο σε μια προσωπικότητα, τότε αυτό είναι η αυτοσυνειδησία της και όλα όσα εκπηγάζουν από αυτήν, όπως η σχεσιακή ικανότητα, ο αναστοχασμός, η μνήμη, το σχέδιο, το θυμικό, η βούληση. Ο σάρκινος χιτώνας μας είναι μεν το μέσον σύναψης σχέσης με το περιβάλλον μας, αλλά όχι η ουσία της ύπαρξής μας.
Οπότε, μην σπάσετε το ποτήρι μου. Παρακαλώ.
[Τι συνέπειες έχουν όλα αυτά για μια σειρά θεμάτων, όπως ο ορισμός του θανάτου, η ηθικονομική αντιμετώπιση όσων βρίσκονται σε φυτική κατάσταση, η έκτρωση, τα δελφίνια και οι χιμπαντζήδες, η κατά Σίνγκερ διάκριση μεταξύ οργανισμού και προσώπου κ.λπ. θα τα πούμε ίσως κάποια άλλη φορά.]
Μπορούμε να το ξεχειλώσουμε κι άλλο βέβαια:
Η επόμενη γενιά της τεχνολογίας επιτρέπει πλέον την ανταλλαγή μεταξύ σωμάτων. Έτσι, το δικό μου ποτήρι μεταφέρεται στο δικό σου κουνουπίδι (που μπορεί να είσαι και του άλλου φύλου, χμ) και τούμπαλιν.
Ποιος είναι ποιος τώρα;
Ή αντιθέτως ένας ήμουν και ένας και μοναδικός θα εξακολουθήσω να είμαι;
Αλλά τότε ποιος από τους δύο;
Υποθέτω ότι φαίνεται σε όλους εύλογο να προκρίνουμε το ποτήρι από το κουνουπίδι. Αν υπάρχει κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο σε μια προσωπικότητα, τότε αυτό είναι η αυτοσυνειδησία της και όλα όσα εκπηγάζουν από αυτήν, όπως η σχεσιακή ικανότητα, ο αναστοχασμός, η μνήμη, το σχέδιο, το θυμικό, η βούληση. Ο σάρκινος χιτώνας μας είναι μεν το μέσον σύναψης σχέσης με το περιβάλλον μας, αλλά όχι η ουσία της ύπαρξής μας.
Νομιζω ότι υποτιμάς λίγο το σώμα.
1) Και το σώμα, όχι μόνο το πνεύμα είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο (τουλάχιστο μέχρι την ώρα της κλωνοποίησης του πρώτου λειτουργικού ανθρωπόμορφου όντος).
2) Το σώμα δεν περιορίζεται απλά στο να κουβαλά το πνεύμα (δεν είναι απλά ναός της ψυχής), αλλά σε αρκετές περιπτώσεις ασκεί σε αυτό κυριαρχικό ρόλο: η σωματική αδυναμία, δυσμορφία ή ευμορφία επηρεάζουν τη ψυχοσύνθεση και τον τρόπο σκέψης.
3) “Ο σάρκινος χιτώνας μας είναι μεν το μέσον σύναψης σχέσης με το περιβάλλον μας, αλλά όχι η ουσία της ύπαρξής μας”.
Ποια είναι η ουσία της ύπαρξής μας, η οποία δεν σχετίζεται με το σώμα;
Δυστυχώς ή ευτυχώς στον κόσμο ήρθαμε ενσαρκωμένοι, οπότε αναγκαστικά η ύπαρξή μας είναι δισυπόστατη: σώμα και πνεύμα. Όσο σημαντικές παράμετροι είναι για την προσέγγιση της ευτυχίας και της ισορροπίας (αυτό δεν είναι το νόημα, ο σκοπός της ζωής μας, ή όπως λές εσύ η ουσία της ύπαρξής μας;) ο εξανθρωπισμός και η καλλιέργεια του πνεύματος, άλλο τόσο είναι και η φροντίδα για την υγεία και τη σωματική ευεξία.
Ξέρεις κάποιον υγιή και μετρίως πεπαιδευμένο που να ήταν πρόθυμος να “αλλάξει ζωή” με τον Χώκινγκ;
Μακάρι το σώμα να ήταν κουνουπίδι: η οικονομική υποχρέωσή μας απέναντι στο ασθενές φύλο θα περιορίζονταν σε ένα απλό πότισμα.
Άρα τι; Μπορώ να σπάσω το ποτήρι χωρίς τύψεις, αρκεί να ποτίζω το κουνουπίδι; Πρέπει να διαλέξουμε ένα από τα δύο.
Η πρακτική σημασία όλων αυτών, που δεν είναι απλώς επιστημονική φαντασία, αναδεικνύεται όταν ποτήρι δεν υπάρχει. Οπότε προβληματιζόμαστε τι να κάνουμε με το κουνουπίδι.
”Μπορώ να σπασω το ποτήρι χωρίς τύψεις”
Όχι αν πρόκειται για κάποιου άλλο το ποτήρι, χωρίς την προηγούμενη έγκριση του ιδίου (σε περίπτωση που κάποιος θεωρειται κλινικά νεκρός για παράδειγμα): πρόκειται για στυγνή δολοφονία – για να αποφευχθούν τέτοιου ειδους διλήμματα, αλλά και για να προωθηθεί η δωρεά οργάνων, θα ηταν στη σωστη κατευθυνση, νομιζω, η υποχρεωτική σχετικη δήλωση της επιλογής κάθε ενήλικα στον ληξιαρχο σε περιπτωση που τεθεί για τον ίδιο παρόμοιο δίλημμα.
Παρόμοια είναι η άποψή μου και για τις εκτρώσεις, πρόκειται για φόνο.
Και κάτι ακόμα. Αν ο σαρκινος χιτώνας δεν είναι η ουσία της υπαρξης τοτε φαντάζομαι δεν δικαιολογεις την επιλογη της ευθανασίας ανθρώπων με πληρη εγκεφαλική λειτουργια, αλλά πχ με ολοκληρωτική σωματική παράλυση.
Για να συνοψισω, σωμα και πνεύμα , νομιζω ότι δεν μπορούν να νοηθούν χωριστά, το ενα επηρεάζει το άλλο, το ενα δεν υπολείπεται σε αξία του άλλου. Η ουσία της ύπαρξης μας είναι η προσέγγιση της ευτυχίας και γι’ αυτό το σκοπό εξίσου απαραίτητα είναι το υγιές σωμα με το διευρυμένο πνεύμα.
Σύμφωνα με όσα λες, έχω όντως διαιρεθή στην μικρή μου ιστορία σε δύο ισοτιμα εγώ και, άρα, μπορεί κανείς να με σκοτώση δύο φορές, μία ως ποτήρι και μία ως κουνουπίδι. Μάλιστα, παραμένω σκοτωμένος, αν καταστρέψης το ζεστό, πλην κενό σώμα μου, αλλά η τεχνολογία στην συνέχεια μου εξασφαλίση ένα καινούργιο σώμα αντί του ποτηριού. Αναλαμβάνεις αυτήν την συνέπεια;
Αυτοί όμως έχουν άθικτο ποτήρι μέσα στο κουνουπίδι τους (συγνώμη τώρα, ακούγεται λίγο προσβλητική η παιγνιώδης ορολογία που υιοθέτησα εδώ για ευκολία).
Η σωστή ερώτηση είναι τι γίνεται στις περιπτώσεις ανεγκεφαλίτιδας, φυτικής κατάστασης κ.τ.τ., εκεί δηλαδή όπου το σώμα είναι, ως έγγιστα, ένα κλινγκονικό κενό όστρακο.
Στην περίπτωση επερχόμενης φυτικής καταστασης η αποσύνδεση ή μη του καλωδίου είναι το αναπόφευκτο δίλημμα των συγγενών. Οποια απόφαση και να παρθεί οι τύψεις είναι αναπόφευκτες. Οποτε, η υποχρεωτική δήλωση κάθε πολίτη της επιλογης του θα ηταν μια κάποια λύση. Υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες που καθιστούν μη συνετή τη λήψη μιας τέτοιας απόφασης απο τους συγγενείς η τους ιατρους, όπως πχ η μεταφυσική πίστη, η προσδοκία για θεϊκή επέμβαση του νυν κουνουπιδιου, πρωην όμως κουνουπιδιου με εγκέφαλο. Θα έπαιρνε ο ίδιος μια παρόμοια απόφαση για τον εαυτό του;
Το δίλημμα είναι μεγαλυτερο αν πρόκειται για εκ γενετής εγκεφαλική δυσλειτουργία. Θεωρώ όμως οτι τη συμπόνοια απέναντι στον ανθρωπο σου, γιατί ο άνθρωπος δεν είναι ενα ταπεινό κουνουπίδι, δεν επιδεικνύεται με ενα απλό ντιλητ, αλλά με την διαρκή επίδειξη της αγάπης σου σε αυτον. Γι αυτό διαφέρουν οι άνθρωποι απο τα ζώα. Και απο ανάλογες περιπτωσεις δικών μου ανθρώπων σε διαβεβαιωνω οτι η παραπανω ανθρωπιστική συμπεριφορα δεν σου στερεί αλλά σου προσδίδει πολλές στιγμές ευτυχίας, σε κανει καλλίτερο ανθρωπο.
Με αυτό συμφωνώ απολύτως.
θαναση εντελως ασχετο αλλα νομιζω εχω το ποτηρι που εβαλες στην φωτο :)
ΥΓ ευχαριστω και για το κορτεξ, το χρησιμοποιουμε ολη την ωρα και δεν ηξερα πως λεγεται στα ελληνικα.
Μα για σένα το έβαλα ;-)
AA η συνείδηση δεν νομίζω πως αποτελεί ένα ξεχωριστό εγώ. Η συνείδηση αποτελεί μια από τις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού όπως π.χ. η χώνεψη ή φωτοσύνθεση στα φυτά. Ο σάρκινος χιτώνας συνεπώς δεν είναι μόνο το μέσον σύναψης σχέσης με το περιβάλλον μας αλλά και η απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να υπάρξει η συνείδηση.
Σημειωτέον πως αυτή δεν είναι η προσωπική μου άποψη αλλά η φιλοσοφική θεώρηση (εμπνευστής της είναι ο John Searle ) για το mind-body problem που με καλύπτει περισσότερο από τις εναλλακτικές της (δυϊσμός, υλισμός κτλ.).
Ναι βρε, προφανώς, αλλά έχει συγκεκριμένη φυσιολογική βάση. Αν την αφαιρέσουμε, τι απομένει;
Πρακτικά, τι σημαίνει αυτό: ποιος είναι ο εγώ στο παράδειγμά μου;
Αν αφαιρέσουμε την φυσιολογική βάση της συνείδησης; Από που απομένει είναι το ανθρώπινο σώμα πλην των μερών του εκείνων που καθιστούν δυνατή αυτή την μία λειτουργία του.
Το σώμα ήσουν και θα είσαι. Νομίζω πως ταυτίζεις μια λειτουργία με κάτι που δεν είναι – το “δαύτο σου”.
Άρα είναι νόμιμο και ηθικό να σπάσουμε το ποτήρι; Δεν τελείται ανθρωποκτονία;
Ηθικό δεν είναι. Όπως ηθικό δεν είναι να αφαιρέσεις το στομάχι κάποιου και να τον συνδέσεις με μηχάνημα χώνεψης.Τώρα αν είναι αυτό ανθρωποκτονία ή όχι έχω την εντύπωση πως αποτελεί θέμα ορισμών
Και αν μεταφορτωθή το ποτήρι μου σε ένα νέο σώμα, εξακολουθώ να είμαι το παλιό; Και αν σε ένα ακόμη νεώτερο, πάντα το πρώτο μου σώμα είμαι εγώ και όλα τα επόμενα δεν είναι τίποτα; Και αν εγώ ο ίδιος, στο νέο μου καταπληκτικό σώμα, βρω το παλιό και το πετάξω στην ανακύκλωση, θα έχω διαπράξει αυτοκτονία;
Δεν βγαίνουν αυτά.
Δεν το καταλαβαίνω αυτό. Το ποτήρι δεν είναι λογισμικό είναι βιολογική λειτουργία. Πως είναι δυνατόν η δική σου χώνεψη του να γίνει από το δικό μου σώμα; Η δε συνείδηση απορρέει δε από ολόκληρο σχεδόν το σώμα (εννοείται βέβαια πως στο νευρικό σύστημα θα μπορούσαμε να δώσουμε μεγαλύτερο βάρος) και όχι από κάποιο ξεχωριστό μέρος αυτού. Τι ακριβώς να μεταφορτωθεί λοιπόν;
” Και αν μεταφορτωθή το ποτήρι μου σε ένα νέο σώμα, εξακολουθώ να είμαι το παλιό;”
Τι είδους σώμα εννοείς, ποιας υφής και προέλευσης; Μηχανικό, ρομποτοειδές, προϊόν δωρεάς μετά από εγκεφαλικό θάνατο; Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Τα καινούρια σώματα έστω ότι είναι τέλεια συνδεδεμένα λειτουργικά με το πνεύμα, δεν παύουν όμως να είναι ξένα. Ο άνθρωπος διαμορφώνεται, ωριμάζει στο πέρασμα του χρόνου και ως σώμα και ως πνεύμα. Αν εγκλωβίσεις το πνεύμα σε ένα ξένο σώμα, απλά θα το κατακερματίσεις: θα βλέπεις πχ ένα προγενέστερο σημάδι – τραύμα στο νέο σου σώμα και θα ξέρεις ότι δεν είναι δικό σου. Από την άλλη, θα βρεθείς σε αμηχανία γιατί θα διαπιστώσεις ότι δεν μπορείς να διαχειριστείς πλέον τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα σου, οι οποίες διαμορφώθηκαν εξαιτίας των σωματικών σου χαρακτηριστικών: πχ επειδή είμαι κοντός και άσχημος διακρίνομαι από δειλία και εσωστρέφεια, τώρα στο νέο μου, υπέροχο σώμα θα μεταμορφωθώ αυτόματα σε άτομο κοινωνικό και εξωστρεφές; Έστω ότι αυτό θα γίνει, πλέον όμως δεν είμαι άνθρωπος αλλά μηχάνημα, που αλλάζει χαρακτηριστικά με βάση τις εξωτερικές παρεμβάσεις.
Με λίγα λόγια, η κατάσταση της πιθανής πολλαπλής μετενσωμάτωσης που περιγράφεις είναι εκτρωματική, γιατί το πνεύμα δεν διαμορφώνεται ανεξάρτητα από τη σωματική δέσμευση.
Η δική σου άποψη ποια είναι; Με τα ρητορικά ερωτήματα που θέτεις, καθίσταται ασαφής η θέση σου.
Καλή η ανάλυση για το σώμα εν όλω… Ισχύουν όμως τα ίδια και για τα μέρη του; Μπορώ να επαγάγω τα συμπεράσματά σου σε ένα τεχνητό μέλος ή μεταμοσχευμένο όργανο; Αν όχι, τότε μήπως σε δύο; Αν πάλι όχι, μέχρι πότε ο άνθρωπος θεωρείται λήπτης μεταμόσχευσης και πότε αρχίζουν να ισχύουν όσα λες;
Η μεταμόσχευση είναι μια απεφευκτέα – πλην όμως αναγκαία – εξωτερική επέμβαση στον προϋπάρχοντα σαρκικό χιτώνα, η οποία, όμως, επιφέρει έντονες συναισθηματικές αναταράξεις: μια ακόμα απόδειξη της άμεσης συνάφειας και κοινής συμπόρευσης στο χρόνο σώματος και πνεύματος. Η αρχική σωματική δομή διαφοροποιείται, όμως η βάση παραμένει η ίδια, συνεπώς δεν νομίζω ότι η περίπτωση της αποδοχής ξένου μοσχεύματος σχετίζεται με αυτήν που περιγράφει ο Θανάσης.
Το ίδιο ισχύει και για τις πλαστικές εγχειρήσεις. Αν καταστρέψεις τη μούρη σου όπως ο Φλωρινιώτης οι συνέπειες της πράξης σου θα επηρεάσουν και τη συνειδησιακή σου υπόσταση (εξαιτίας της ανάμνησης της πρότερης σωματικής κατάστασης).
Επ,
Στην επιστημονική φαντασία κινούμαστε, που ίσως μια μέρα όμως να είναι πραγματικότητα. Εξετάζω την περίπτωση μεταφόρτωσης της συνείδησης ενός ανθρώπου, οποιουδήποτε πράγματος τον κάνει κάτι παραπάνω από ένα σώμα. Του περιεχομένου του εγκεφάλου του και όλων των νευρικών του συνάψεων. Ας πούμε ότι συνδέεται με ένα βύσμα, ψηφιοποιείται και αποθηκεύεται κάπου. Σε ένα ποτήρι, επειδή έτσι μού’ρθε να το ονομάσω. Εκεί η συνείδησή μου απλώς υπάρχει, χωρίς να αλληλεπιδρά. Αλλά ξέρουμε ότι υπάρχει. Έχει επέλθει λοιπόν ένας πλήρης διαχωρισμός σώματος και πνεύματος, υλικού και λογισμικού. Και ερωτώ ποιος είναι ποιος. [Είχες καταλάβει κάτι διαφορετικό; Δεν ήταν σαφές;]
ΚΣ,
Αυτή που έγραψα στο αρχικό κείμενο:
Ότι δηλαδή ανθρωποκτονία θα ήταν το σπάσιμο του ποτηριού.
Τι θα ήταν η καταστροφή του άδειου σώματος;
Μάλλον τίποτα.
Η δική μου ένσταση είναι στο ότι θεωρώ πως δεν είναι δυνατό να μιλάμε για την αποθήκευση μιας λειτουργίας συγκεκριμένου σώματος. Η λειτουργία ΔΕΝ είναι λογισμικό. Είναι συνεπώς άστοχο να μιλάμε για αποθήκευση της φωτοσύνθεσης, της χώνεψης ή της συνείδησης (ή αν θες ενός σφραγίσματος οδόντος). Αυτό γιατί κάτι τέτοιο είναι λογικά ασυνεπές – είναι σαν να μιλάμε για ένα κύκλο που στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας μπορεί να είναι τετράγωνος.
Εντάξει, τώρα το κατάλαβα. Η διαφορά είναι ίσως ότι εδώ έχουμε αποθήκευση δεδομένων; Ίδωμεν.
Η μία διαφορά είναι πως είναι αδύνατο να αποθηκεύσουμε κάτι που αποτελεί δεδομένο αλλά λειτουργία ή άλλη πως είναι αδύνατο να διαχωρίσουμε κάτι το οποίο είναι λειτουργικά αδιαχώριστο από κάτι άλλο (αφού εκπορεύεται από αυτό).