Μια συνήθειά μου ως νομικού είναι να παρατηρώ τις συνήθειες των άλλων νομικών και να συνάγω θεωρητικά συμπεράσματα από την παρατήρηση. Εδώ και καιρό με απασχολούν τρεις «ασθένειες» της ελληνικής νομικής γλώσσας (νοουμένης ως ομιλίας, γραπτής και προφορικής) για τις οποίες θα προτείνω τις λέξεις: «γλωσσικός σχολαστικισμός», «γλωσσικός ναρκισσισμός» και «γλωσσική τρομοκρατία». Με την παθολογία αυτών των ασθενειών θα ασχοληθώ σε όσα ακολουθούν.
Αναφέρομαι πρωτίστως στους νομικούς των μεταπτυχιακών σπουδών, των βιβλίων και των δημοσιεύσεων και όχι στους πρακτικούς δικηγόρους. Στην γλώσσα των τελευταίων απαντούν επίσης παθολογικές καταστάσεις, που έγκεινται λ.χ. στην μεγαλόσχημη ρητορική, την ξύλινη γλώσσα, τους αρχαϊζο-καθαρευουσιανισμούς και τα συναφή. Ωστόσο τα φαινόμενα που με ενδιαφέρουν εδώ είναι άλλα και θα προσπαθήσω να τα ορίσω με ακρίβεια. Κατόπιν θα δώσω παραδείγματα που τα σκιαγραφούν κατάλληλα, και τέλος θα παρουσιάσω τον βασικό κίνδυνο που συνεπάγονται για την ελληνική νομική επιστήμη και τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Νομίζω βεβαίως, ότι το παρόν post ενδιαφέρει περισσότερο τους συναδέλφους μου (νομικούς) και λιγότερο τους άλλους αναγνώστες.
Γλωσσικός σχολαστικισμός είναι η απόδοση υπερβολικής σημασίας και προσοχής στην μορφή έκφρασης ενός περιεχομένου (εδώ στην γλωσσική διατύπωση των νομικών σκέψεων) σε σημείο που να υποβαθμίζεται το περιεχόμενο και να υπερτιμάται το περιτύλιγμα. Ο γλωσσικός ναρκισσισμός είναι μια ακραία εκδοχή του γλωσσικού σχολαστικισμού που συνοδεύεται και από τεκμαρτό ή προφανή αυτοθαυμασμό του συγγραφέα για την επιλεγείσα μορφή έκφρασης των σκέψεών του. Τέλος, η γλωσσική τρομοκρατία είναι η σύνθετη επικοινωνιακή τακτική που καθιερώνει τον γλωσσικό σχολαστικισμό στην πράξη: Συνίσταται στην απόρριψη, απαξίωση ή υποβάθμιση του περιεχομένου (λ.χ. ενός άρθρου, βιβλίου, μελέτης κ.λπ.), μόνον επειδή αυτό δεν υπακούει στην φόρμα που έχει ήδη κριθεί από έναν/μερικούς ως ορθή/αναγκαία για την έκφραση σχετικών περιεχομένων. Η τακτική είναι σύνθετη γιατί προϋποθέτει συνήθως τον σχηματισμό μικρών αλλά ισχυρών κοινοτήτων που ασπάζονται τις ίδιες γλωσσικές απόψεις.
Ας δώσω τώρα μερικά παραδείγματα: