Λέγαμε στην προηγούμενη ανάρτηση για τα προκαταρκτικά της πολύ σημαντικής υπόθεσης Βαλλιανάτου και λοιπών κατά Ελλάδος. Περισσότερο σημαντική όμως από τα προκαταρκτικά είναι η ουσία.
Ας δούμε το κυριώτερο μέρος της αιτιολογίας της απόφασης:
73. The Court notes, on the basis of the case file, that the applicants form stable same-sex couples. Furthermore, it is not disputed that their relationships fall within the notion of “private life” within the meaning of Article 8 of the Convention. The Court also points out that in its judgment in Schalk and Kopf, it considered that, in view of the rapid evolution in a considerable number of member States regarding the granting of legal recognition to same-sex couples, “it [would be] artificial to maintain the view that, in contrast to a different-sex couple, a same-sex couple [could not] enjoy ‘family life’ for the purposes of Article 8”. Accordingly, the Court is of the view that the applicants’ relationships in the present case fall within the notion of “private life” and that of “family life”, just as would the relationships of different-sex couples in the same situation.
81. As regards the first argument advanced by the Government, the Court is of the view that, even if it were to be considered valid, it does not take account of the fact that the civil partnerships provided for by Law no. 3719/2008 as an officially recognised alternative to marriage have an intrinsic value for the applicants irrespective of the legal effects, however narrow or extensive, that they would produce. As the Court has already observed, same-sex couples are just as capable as different-sex couples of entering into stable committed relationships. Same‑sex couples sharing their lives have the same needs in terms of mutual support and assistance as different-sex couples. Accordingly, the option of entering into a civil union would afford the former the only opportunity available to them under Greek law of formalising their relationship by conferring on it a legal status recognised by the State. The Court notes that extending civil unions to same-sex couples would allow the latter to regulate issues concerning property, maintenance and inheritance not as private individuals entering into contracts under the ordinary law but on the basis of the legal rules governing civil unions, thus having their relationship officially recognised by the State.
Εδώ το δικαστήριο διατυπώνει το αυτονόητο και ορθόν, ότι οικογενειακή ζωή έχουν και τα ομόφυλα ζεύγη, όπως ακριβώς και τα ετερόφυλα. Πρόκειται όμως δυστυχώς για κάτι που πολλοί δεν θέλουν να συνειδητοποιήσουν.
75. The Court deems it important to delimit the scope of the present case. The applicants’ complaint does not relate in the abstract to a general obligation on the Greek State to provide for a form of legal recognition in domestic law for same-sex relationships. In the instant case the applicants complain that Law no. 3719/2008 provides for civil unions for different-sex couples only, thereby automatically excluding same-sex couples from its scope. In other words, the applicants’ complaint is not that the Greek State failed to comply with any positive obligation which might be imposed on it by the Convention, but that it introduced a distinction, by virtue of Law no. 3719/2008, which in their view discriminates against them. Accordingly, the issue to be determined in the instant case is whether the Greek State was entitled, from the standpoint of Articles 14 and 8 of the Convention, to enact a law introducing alongside the institution of marriage a new registered partnership scheme for unmarried couples that was limited to different-sex couples and thus excluded same-sex couples.
Το ελληνικό κράτος δεν είχε καμία υποχρέωση να αναγνωρίση νομικά τις ομόφυλες ενώσεις. Οποιαδήποτε αναγνώριση όμως που τυχόν θα παρεχόταν σε ετερόφυλα ζεύγη, θα έπρεπε να είχε χορηγηθή υφ’ όμοιους όρους και στα ομόφυλα. Πάντως, και αυτό είναι ουσιώδες, καμία υποχρέωση δεν υπείχε η Ελλάδα να εισαγάγη το σύμφωνο συμβίωσης με τον Ν. 3719/2008.
Μόνοι τους βγάλανε τα ματάκια τους.
Και ξανά αμέσως μετά:
76. According to the Court’s settled case-law, in order for an issue to arise under Article 14 there must be a difference in the treatment of persons in comparable situations. Such a difference of treatment is discriminatory if it has no objective and reasonable justification; in other words, if it does not pursue a legitimate aim or if there is not a reasonable relationship of proportionality between the means employed and the aim sought to be realised. The Contracting State enjoys a margin of appreciation in assessing whether and to what extent differences in otherwise similar situations justify a different treatment. The notion of discrimination within the meaning of Article 14 also includes cases where a person or group is treated, without proper justification, less favourably than another, even though the more favourable treatment is not called for by the Convention.
Ασφαλώς την κρίση του δικαστηρίου επηρεάζει και το γεγονός ότι το σύμφωνο συμβίωσης θα ήταν ο μόνο δικαϊκός θεσμός που θα κάλυπτε την οικογενειακή ζωή ενός ζεύγους ομοφύλων:
90. […] same-sex couples would have a particular interest in entering into a civil union since it would afford them, unlike different-sex couples, the sole basis in Greek law on which to have their relationship legally recognised.
Σε αυτά προστίθεται και το γεγονός ότι μείναμε η Λιθουανία και μεις μόνο να προβλέπουμε σύμφωνο συμβίωσης αποκλειστικά για ετερόφυλους. Βέβαια,
92. The fact that, at the end of a gradual evolution, a country finds itself in an isolated position as regards one aspect of its legislation does not necessarily imply that that aspect conflicts with the Convention.
Ωστόσο, κάποια καμπανάκια θα έπρεπε να είχαν χτυπήσει.
Εκείνο που με εντυπωσίασε σε μια κατά τα λοιπά ορθή και εύκολη απόφαση ήταν το πόσο το δικαστήριο αποσιώπησε την νομολογία του περί του γάμου ομοφύλων, από ντροπή υποθέτω.
Λέει λοιπόν το άρ. 12 ΕΣΔΑ:
Αμα τη συμπληρώσει ηλικίας γάμου, ο ανήρ και η γυνή έχουν το δικαίωμα να συνέρχωνται εις γάμον και ιδρύωσιν οικογένειαν συμφώνως προς τους διέποντας το δικαίωμα τούτο εθνικούς νόμους.
Κρίνοντας επί τη βάσει ακριβώς αυτής της διάταξης, το ΕΔΔΑ απεφάνθη στην περίπυστη υπόθεση Schalk und Kopf κατά Αυστρίας (Ιούν 10) ότι δεν συνιστά παραβίαση του ως άνω άρ. 12 ΕΣΔΑ η παράλειψη της Αυστρίας (άρα και της Ελλάδας) να θεσπίση γάμο ομοφύλων.
Αν όμως επιτρέπεται να μην υπάρχη γάμος ομοφύλων (υπόθεση Σάλκ και Κοπφ), γιατί να μην επιτρέπεται να μην υπάρχει σύμφωνο συμβίωσης ομοφύλων; (υπόθεση Βαλλιανάτου κλπ) Τα δύο δεν βρίσκονται άραγε σε μια σχέση γένους προς είδος; Ή έστω αναλογίας;
Μεθοδολογικά το ζήτημα που ετέθη ενώπιον του ΕΔΔΑ είχε ως εξής:
α) είτε να γενικεύση την υπόθεση Σάλκου και Κόπφου, εφαρμόζοντάς την αναλόγως στην συγγενή περίπτωση του συμφώνου συμβίωσης, κρίνοντας άρα ότι υφίσταται επαρκής κανονιστική ομοιότητα μεταξύ γάμου και συμφώνου συμβίωσης: αν ο Ευρωπαίος νομοθέτης θέλησε να περιορίση τον γάμο μόνο μεταξύ ετεροφύλων, το ίδιο θα είχε θελήσει και για το σύμφωνο συμβίωσης και το ίδιο πρέπει να κρίνουμε και εμείς σήμερα για να είμαστε συστηματικά συνεπείς,
β) είτε να ερμηνεύση στενά το άρ. 12 ΕΣΔΑ, εφαρμόζοντας στην ένδικη περίπτωση την γενική απαγόρευση διακρίσεων και αντιμετωπίζοντας το άρ. 12 ΕΣΔΑ ως εξαίρεση στο γενικό προς γάμον δικαίωμα, εξαίρεση που υπάγεται στον κανόνα singuaria non sunt extendenda.
Η απόφαση σιωπά εντυπωσιακά και απροσδόκητα για το ζήτημα αυτό, θέλω να πω ότι μνημονεύει την αυστριακή υπόθεση μάλλον περιθωριακά και πουθενά δεν κάνει τον κόπο να εξηγήση ρητώς πώς διακρίνεται η περίπτωση Βαλλιανάτου από την υπόθεση Σάλκου.
Να θυμηθούμε σύντομα τι είχε δεχθή στην Σαλκ και Κοπφ το ΕΔΔΑ:
54. The Court notes that Article 12 grants the right to marry to “men and women”. The French version provides « l’homme et la femme ont le droit de se marier ». Furthermore, Article 12 grants the right to found a family.
55. The applicants argued that the wording did not necessarily imply that a man could only marry a woman and vice versa. The Court observes that, looked at in isolation, the wording of Article 12 might be interpreted so as not to exclude the marriage between two men or two women. However, in contrast, all other substantive Articles of the Convention grant rights and freedoms to “everyone” or state that “no one” is to be subjected to certain types of prohibited treatment. The choice of wording in Article 12 must thus be regarded as deliberate. Moreover, regard must be had to the historical context in which the Convention was adopted. In the 1950s marriage was clearly understood in the traditional sense of being a union between partners of different sex. […]
62. In that connection the Court observes that marriage has deep-rooted social and cultural connotations which may differ largely from one society to another. The Court reiterates that it must not rush to substitute its own judgment in place of that of the national authorities, who are best placed to assess and respond to the needs of society (see B. and L. v. the United Kingdom, cited above, § 36).
63. In conclusion, the Court finds that Article 12 of the Convention does not impose an obligation on the respondent Government to grant a same-sex couple like the applicants access to marriage.
Στην μία περίπτωση έχουμε λοιπόν προσήλωση στο γράμμα του νόμου και στην ιστορικο-βουλητική ερμηνεία, ενώ ο θεσμός ερμηνεύεται ιστορικά. Στην άλλη, η ΕΣΔΑ είναι “ζωντανό όργανο”, προέχει η συστηματική ερμηνεία, ενώ επιστρατεύεται και η συγκριτική μέθοδος ερμηνείας.
Τέλος πάντων.
Αξίζουν σε κάθε περίπτωση συγχαρητήρια στους αιτούντες και στους υπερασπιστές τους, ακόμη και στον νεομισαλλόδοξο Π. Δημητρά, ακόμη και στον λύκο βαρύν Ε. Μάλλιο.
Εγώ βέβαια απλώς θα καταργούσα το σύμφωνο συμβίωσης (χωρίς αναδρομική ισχύ βέβαια, ώστε να προστατευτούν όσοι ήδη είναι παξέ). Κανείς δεν μας υποχρέωσε να εισαγάγουμε αυτήν την σαχλαμάρα ούτως ή άλλως.