Δαρβινος, κοινωνιοβιολογια και προχειροκρινοντες γραφιαδες
200 χρονια μετα την γεννηση του Δαρβινου και ακομα δεν μπορουν να καταλαβουν μερικοι ανθρωποι την θεωρια. Ακομα χειροτερα, δεν την καταλαβαινουν αλλα διατεινονται οτι την εχουν καταλαβει τοσο βαθια που μπορουν να κριτικαρουν ακαδημαϊκους βιολογους. Χωρις καν να τους διαβασουν.
Διαβασα το κειμενο του Αλεξ Καλλινικου στην Ημερησια:
Πολύ πιο πρόσφατα, είδαμε την εμφάνιση του ρεύματος της «κοινωνιοβιολογίας». Στην ουσία πρόκειται για μια απόπειρα να εξηγηθεί η κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων με βάση τα γονίδιά τους.
Οι αντιδραστικές προεκτάσεις αυτής της προσέγγισης διατυπώθηκαν ανοιχτά από τον Ρίτσαρντ Ντόκινς ο οποίος περιγράφει τους ανθρώπους ως «άτσαλα ρομπότ» που χρησιμοποιούνται από τα «εγωιστικά γονίδιά» τους για την αναπαραγωγή τους.
Καμιά από αυτές τις «θεωρίες» δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με τον Δαρβίνο.Ο «κοινωνικός δαρβινισμός» αναπτύχθηκε πριν δημοσιευτεί η «Καταγωγή των Ειδών». Ο γεννήτοράς του ήταν ο φιλελεύθερος κοινωνιολόγος Χέρμπερτ Σπένσερ ο οποίος ήταν αυτός που λανσάρισε και τη φράση «η επιβίωση του ισχυροτέρου».
Για να δικαιολογήσει τους ισχυρισμούς του στηρίζεται συνήθως στη αντίληψη της εξέλιξης του Γάλλου ζωολόγου Ζαν Μπαπτίστ Λαμάρκ η οποία διαφέρει ριζικά από αυτή του Δαρβίνου -ουσιαστικά είναι ασύμβατες μεταξύ τους.
Ειναι φανερο οτι ο κ. Καλλινικος δεν εχει διαβασει συστηματικα Ντωκινς, αλλα φαινεται να αναφερεται στο βιβλιο του “Εγωιστικο Γονιδιο” κοιτωντας τον τιτλο και ισως μια περιληψη. Μεσα στο βιβλιο ο Ντωκινς δηλωνει κατηγορηματικα αντιθετος στον κοινωνικο δαρβινισμο και φυσικα απορριπτει τον Λαμαρκισμο που εχει ξεπεραστει ηδη απο τον ιδιο τον Δαρβινο, ποσο μαλλον απο τους συνεχιστες του σαν τον Ντωκινς.
Ας αρχισω με τον κοινωνικο δαρβινισμο, δηλαδη την ιδεα καποιων ανθρωπων του 19ου αιωνα με γνωστοτερο ισως τον Herbert Spencer οτι οι κοινωνιες μας προοδευουν λογω του εγωιστικου ανταγωνισμου ατομων. Οτι ολοι παλευουμε για τον ιδιο στοχο (οικονομικη επιτυχια συνηθως) και οτι πρεπει αν δεχομαστε την επιβιωση του ισχυροτερου. Mε λιγα λογια οσοι αποτυγχανουν πρεπει να πεφτουν στον Καιαδα. Αυτην την αβασιμη, ρατσιστικη και εν τελει αστεια θεωρια δεν την δεχεται κανενα λογικο ατομο εδω και αιωνες, ποσο μαλλον ο Ντωκινς:
I am not advocating a morality based on evolution. I am saying how things have evolved. I am not saying how we humans morally ought to behave.… My own feeling is that a human society based simply on the gene’s law of universal ruthless selfishness would be a very nasty society in which to live. (The Selfish Gene, p. 2-3).
Ο Ντωκινς δεν πιστευει καν στον γενετικο ντετερμινισμο, δηλαδη την ιδεα οτι τα γονιδια μας καθοριζουν απολυτα την συμπεριφορα μας
Genetic causes and environmental causes are in principle no different from each other. Some influences of both types may be hard to reverse; others may be easy to reverse. Some may be usually hard to reverse but easy if the right agent is applied. The important point is that there is no general reason for expecting genetic influences to be any more irrevocable than environmental ones. (The Extended Phenotype, p. 13).
Ο Ντωκινς λοιπον δεν ειναι -ουτε για αστειο- λαμαρκιστης, ποσο μαλλον κοινωνικος δαρβινιστης. Σε αυτα που γραφει ειναι ενας μαλλον κλασικος εξελικτικος βιολογος. Η εξελικτικη βιολογια, που τοσο ωραια εχει εκλαϊκευσει ο Ντωκινς στα βιβλια του, ειναι απο τα πραγματικα μεγαλα επιτευγματα της ανθρωπινης διανοησης των τελευταιων αιωνων. Η θεωρια του Δαρβινου, με μαλλον μικρες βελτιωσεις, εχει αποδειξει οτι εχει τεραστια ερμηνευτικη δυναμη σε θεματα βιολογιας. Απαντά ζητηματα που απασχολουσαν τους ανθρωπους απο την γεννηση της αυτοσυνειδησης. Πως ακριβως βρεθηκαμε εδω? Γιατι εχουμε χερια, ποδια, κεφαλι, γιατι ειμαστε κατασκευασμενοι οπως ειμαστε?
Η κοινωνιοβιολογια που προωθουν οι Ουιλσον, Ντωκινς και αλλοι, δανειζεται τον βασικο μηχανισμο της εξελιξης απο την βιολογια και τον χρησιμοποιει για να εξηγησει κοινωνικα φαινομενα. Ενα ωραιο παραδειγμα ειναι η εξελιξη των ιδεων/ιδεολογιων. Οι ιδεες μπορουν να θεωρηθουν ως replicators, αναπαραγομενες μοναδες, οπως ειναι ας πουμε τα γονιδια. Οταν ενα γονιδιο δινει εξελικτικο πλεονεκτημα στον φορεα του (κοφτεροτερα δοντια ή μυαλο), αρχιζει να εξαπλωνεται στον γενικο πληθυσμο. Παρομοιως, καποια συγκεκριμενα χαρακτηριστικα μιας ιδεας/ιδεολογιας (ενος μιμηδιου κατα Ντωκινς) μπορουν να την κανουν να εξαπλωνεται ταχυτατα σε μια κοινωνια. Για παραδειγμα αν μια ιδεολογια ειναι ευκολη να την μαθεις, ευπεπτη, κανει αυτους που την ασπαζονται να αισθανονται χαρουμενοι, τους προσταζει να κανουν πολλα παιδια και να μιλανε σχετικα με αυτην σε οσους ανθρωπους γνωριζουν, προφανως θα εξαπλωθει γρηγορα. Δεν ειναι τυχαιο οτι οι θρησκειες που επιβιωνουν εχουν τετοια χαρακτηριστικα. Καμμια θρησκεια δεν θα μπορουσε να επιβιωσει αν ηθελε μελετη 56 χρονια για να αρχισεις να την κατανοεις, ή αν προσταζε τους πιστους να μην κανουν παιδια και να μην μιλανε περι αυτης!
Με την ιδια μεθοδο μπορει κανεις να εξηγησει φαινομενα οπως την διαδοση των θεωριων συνωμοσιας και διαφορων λανθασμενων αλλα δημοφιλων τροπων σκεψης. Ας σημειωθει ομως οτι η κοινωνιοβιολογια δεν εχει κανενα ηθικο ή κανονιστικο περιεχομενο, μονο θετικο/περιγραφικο. Δεν λεει δηλαδη πως θα επρεπε να ειναι οι κοινωνιες μας ή αν μια νοοτροπια ειναι καλη ή κακη, περιγραφει απλα πως ειναι, πως και γιατι αναπτυσσονται διαφορα κοινωνικα φαινομενα.
Ακομα και αν δεν μπορει να εξηγησει τα παντα, η κοινωνιοβιολογια ειναι μια πολυ ενδιαφερουσα εφαρμογη της δαρβινικης θεωριας και μπορει να δωσει βασικες επιστημονικες ενορασεις στο ευρυ κοινο. Εχω την πεποιθηση οτι οσο περισσοτερο γνωριζει ενας ανθρωπος σχετικα με την θεωρια της εξελιξης και πως μπορει να ερμηνευσει τον κοσμο, τοσο πιο πληροφορημενος και καλος πολιτης γινεται, λιγοτερο επιρρεπης σε αφελεις ή στρεβλους τροπους σκεψης. Ειναι κριμα που στην χωρα μας δεν εχει βρει μεγαλυτερη διαδοση και διεισδυση στον δημοσιο διαλογο, αλλα συχνα διασυρεται και διαστρεβλωνεται απο ελαφρεις στοχαστες. Βεβαια, οπως θα δεχοταν και ο Ντωκινς, η ελαφρολογια συχνα προσφερει μιμηδια με πολυ ταχυτερη και ευρυτερη διαδοση απο την βαθια επιστημονικη σκεψη. Ελπιδα μου ειναι ομως οτι μακροπροθεσμα η επιστημονικη αληθεια κερδιζει τον αγωνα…
ΥΓ Ενα πολυ καλο κειμενο σχετικα με τον Ντωκινς και πως μερικοι επιφανειακοι στοχαστες τον μπλεκουν με τον κοινωνικο δαρβινισμο θα βρειτε εδω.
ΥΓ2 Στην πραγματικοτητα η κοινωνιοβιολογια μπαινει λιγο βαθυτερα και λεει οτι η εξελιξη των ιδεων και νοοτροπιων μπορει να περασει και στα γονιδια μας, πχ αν μια νοοτροπια ειναι ωφελιμη για οσους την εχουν, η φυσικη εξελιξη θα δωσει πλεονεκτημα σε οσους εχουν μυαλα δεκτικα σε τετοιες νοοτροπιες. Ας αφησουμε ομως αυτο το σκελος για μια αλλη συζητηση.
Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος (ο Dawkins εξηγεί πολύ ωραία αυτό το σημείο) που οι περισσότερες θρησκείες είναι alive and kicking και δεν προβλέπεται να επικρατήσει η «επιστημονική αλήθεια» για τα επόμενα 100 χρόνια…
Αν ο άνθρωπος δε γίνει primed από μικρή ηλικία στο να αναζητά την αλήθεια μέσα από την εκπαίδευση και την προσωπική περιέργεια, δύσκολα όταν μεγαλώσει θα ταρακουνήσει τα θεμέλια των πιο βαθιών πεποιθήσεών του.
Συνήθως αυτήν την ανησυχία στην προσδίδουν οι γονείς σου, αλλά αν δεν είναι οι γονείς ανήσυχοι κι αυτοί με τη σειρά τους, τί γίνεται;
Απαιτείται ένα σοβαρό σύστημα πρωτοβάθμιας/δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που βασίζεται σε no-nonsense curriculum με έμφαση στην ορθή αναζήτηση, την επιστημονική μέθοδο, την ανάγκη για τεκμηρίωση, την έννοια του πειράματος και της επαλήθευσης, την αγάπη για τα αληθινά αποτέλεσματα (όχι φουσκωμένα πορίσματα, σωστή στατιστική*, κλπ), και την αποστροφή για οτιδήποτε βασίζεται στην αντιγραφή (plagiarism).
Μια τέτοια εκπαίδευση δε βασίζεται στην παπαγαλία και την απομνημόνευση γνώσεων, αλλά στα εργαλεία για να την αναζητήσεις μόνος σου ανάλογα τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά σου.
—
Σε ξεχωριστή θέση βάζω το γνωστικό αντικείμενο της στατιστικής*. Με τρόμο παρατηρώ πως πολλοί γνωστοί και συνάδελφοι δεν έχουν βασικό grasp στατιστικών εννοιών και πως να διαβάζουν από μια γραφική παράσταση σε μια εφημερίδα μέχρι να βγάλουν ορθά συμπεράσματα επαγωγικής στατιστικής. Και αυτό έχει τραγικές συνέπειες για την κατανόηση των φαινομένων γύρω μας, τόσο φυσικών όσο κοινωνικών.
Αν πω θα γίνει σεισμός σύντομα και γίνει μέσα σε μια βδομάδα δε σημαίνει πως μυρίζομαι τους σεισμούς. Απλά πως ήμουν απίστευτα τυχερός.
Πολύ ωραίο το κείμενο, εξαιρετικά ενδιαφέρον το θέμα.
Δεν έχω διαβάσει Dawkins, δεν ξέρω για το θέμα. Απλά παρεμβαίνω γιατί είχε πέσει το μάτι μου και σ’αυτό που μάλλον θα σε ενδιαφέρει.
Είναι πράγματι λυπηρό να βλέπει κανείς αδαείς δημοσιογράφους να παραπληροφορούνε τον κόσμο. Ο Καλλίνικος αγνοεί την έρευνα του deWaal στο National Primate Research Center του Emory University η οποία τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η εξελικτική θεωρία μπορεί να εξηγήσει αλτρουιστικές συμπεριφορές σε διάφορα είδη ζώων (μεταξύ των οποίων και ο άνθρωπος) στα οποία η συνεργασία είναι απαράιτητο στοιχείο για την επιβίωση. Η θέση ότι οποιαδήποτε συμπεριφορά βασισμένη στην εξελικτική θεωρία συνεπάγεται και ένα κόσμο όπου η ζωή του ενός συνεπάγεται το θάνατο του άλλου είναι ηλίθια. Σε μια κοινωνία όπου αλτρουιστικές συμπεριφορές δίνουν φυσικό πλεονέκτημα στα μέλη τους τέτοιες συμπεριφορές θα υπερισχύουν.
Να συμπληρώσω ότι ο Herbert Gintis έχει γράψει εκτεταμένα για το prosociality puzzle (γιατί οι άνθρωποι συχνά συμπεριφέρονται με τρόπο προσωπικά επιβλαβή αλλά κοινωνικά ωφέλημο) αποδίδωντάς το σε μια διαδικασία κοινωνικής εξέλιξης όπου οι βιολογικοί παράγοντες αληλοεπιδρούν με τους πολιτισμικούς στα πλαίσια μιας δυναμικής διαδικασίας. Μάλιστα, η θεωρία του είναι εμπνευσμένη από της δουλιά του Ντώκινς. Ένα ενδιαφέρον πέηπερ του μπορεί κανείς να βρει εδώ http://www.umass.edu/preferen/gintis/puzzle.pdf
Κενσαι αυτο που λες ισχυει γενικοτερα: η εξελιξη δεν μας εχει προικισει με ορθολογισμο αλλα με τα εργαλεια που χρειαζομασταν για να επιβιωσουμε (ξερω γω δυνατοτητα για γρηγορες αποφασεις με ευρηστικες μεθοδους). Για να γινει κανεις ορθολογιστης, χρειαζεται συστηματικη δουλεια απο μικρος.
Θαναση χαιρομαι που το κειμενο σου φαινεται κατωτερο του θεματος με το οποιο καταπιανεται :-)
MVel αν και βγαινουμε λιγο απο το θεμα, η δυναμικη αθεϊα του Ντωκινς μαλλον δεν με βρισκει συμφωνο, προτιμω το ασε τον καθενα να πιστευει ο,τι θελει. Ομως νομιζω οτι εχει νοημα να δειχνουμε σε καθε στιγμη την θεση της επιστημης και του ορθολογισμου. Χωρος για θεο παντα υπαρχει, δεν ειναι αναγκη να ανεχομαστε σαχλαμαρες οπως το intelligent design ομως. Οποιος θελει να πιστευει στη υπαρξη θεου μπορει να το κανει χωρις να πηγαινει κοντρα σε αυτο που η επιστημη δεχεται ως σχεδον σιγουρη αληθεια (και φυσικα χωρις να προσπαθει να επιβαλλει να διδασκονται σαχλαμαρες στα σχολεια μας ως επιστημονικες θεωριες).
Κωστα
εχω την εντυπωση οτι ο Καλλινικος δεν αντιτιθεται στην εξελιξη γενικα, αλλα στην κοινωνιοβιολογια.
Συμφωνω βεβαια οτι η ατομικη επιλογη μπορει να οδηγησει σε αλτρουϊστικες συμπεριφορες. Το πιο απλο παραδειγμα (που νομιζα οτι ημουν πρωτοτυπος οταν το σκεφτηκα αλλα φυσικα δεν ημουν) ειναι δυο χωρια που κατοικουνται το ενα απο (γεντικα) εγωιστες και το αλλο απο (γενετικα) αλτρουιστες. Αν πεσει βαρια πεινα, οι αλτρουιστες θα αλληλοβοηθηθουν και ισως καταφερουν να επιβιωσουν μοιραζομενοι οτι βρισκει ο καθενας να φαει. Οι εγωιστες πιθανοτατα θα πεθανουν της πεινας. Ετσι τα γονιδια των αλτρουιστων θα πολλαπλασιαστουν και των εγωιστων θα εξαφανιστουν.
Εξαιρετικό άρθρο. Θα συμφωνήσω μαζί σου σε όλο το κείμενο (ας πούμε κι ένα μπράβο καμιά φορά χωρίς άλλες διαφωνίες). Έχω διαβάσει Ντώκινς και το πνεύμα του είναι αυτό ακριβώς που καταγράφεις. Καθώς ο κοινωνικός δαρβινισμός σχετπιζεται άμεσα με το ρατσισμό, ήταν λογικό να αναπτυχθεί φιλοσοφικά παλαιότερα και αρχίσει και με την αρχή της Εξέλιξης να αποκτά άλλες διαστάσεις.
Ε ας πω και ενα ευχαριστω και γω χωρις αλλες διαφωνιες :-)
η αληθεια ειναι οτι οπως με πολλες επιστημονικες θεωριες, ο καθενας μπορει να βλεπει οτι θελει στην εξελιξη, ο ρατσιστης επιβεβαιωση του ρατσισμου του, ο αθεος επιβεβαιωση οτι δεν υπαρχει θεος, ο μανιακος με την Βιβλο επιβεβαιωση της δημιουργιας του intelligent design κτλ