Δημοσιευθηκε σε λιγο διαφορετικη εκδοση στην Καθημερινη
Τα κείμενα εργασίας του ΔΝΤ ερευνούν συνήθως στρυφνά τεχνικά θέματα που δύσκολα ξυπνάνε το ενδιαφέρον, ακόμα και της στενής επιστημονικής κοινότητας. Πριν από λίγες εβδομάδες όμως δημοσιεύτηκε ένα κείμενο απο τους Μπλανσαρ και Λη (ερευνητές του οργανισμού, ο πρώτος μάλιστα από τους επιφανέστερους του κλάδου) που προκάλεσε συζητήσεις στον δημοφιλή τύπο από την Ουάσιγκτων έως την Αυστραλία. Το κείμενο εξετάζει το συμμάζεμα των δημοσίων δαπανών που ακολούθησε την έναρξη της κρίσης το 2008, και πως συσχετίζεται με την οικονομική ανάπτυξη αυτών των οικονομιών. Το νέο που προκύπτει από το κείμενο, από το στόμα του ίδιου του επικεφαλής οικονομολόγου του οργανισμού, είναι ότι οι αναλύσεις του ΔΝΤ πριν την κρίση πιθανώς έχουν υποτιμήσει τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις της μείωσης δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Με λίγα λόγια, η λιτότητα προκάλεσε μεγαλύτερες καταστροφές από ότι περιμέναμε. Σημαίνει αυτό ότι το ΔΝΤ (α) με δική του ευθύνη (β) πρότεινε μια πολύ κακή θεραπεία για την Ελλάδα; Η απάντηση είναι όχι, και όχι.
Ξεκινώ με μια κοινοτοπία. Στα οικονομικά είναι γνωστό ότι μια μείωση στις δημόσιες δαπάνες φέρνει, ceteris paribus (δηλ, σταθερώς κρατώντων των άλλων παραγόντων), υφεσιακή πίεση στην οικονομία. Το ΔΝΤ στις προβλέψεις του για την Ελλάδα π.χ., ανέφερε ρητά ότι το δημοσιονομικό νοικοκύρεμα που προβλεπόταν στο Μνημόνιο θα έφερνε ύφεση, δηλαδή μείωση της παραγωγής και των εισοδημάτων στην Ελλάδα. Ακόμα και αν δεν ήταν προφανές στους οπαδούς της λαϊκιστικης ρήσης του Γ. Παπανδρέου περί αριθμών και ανθρώπων, οι οικονομολόγοι ξέρανε ότι η ύφεση θα ερχόταν με όλα τα συνεπακόλουθα στραβά όπως αύξηση ανεργίας και γενικής δυστυχίας. Γιατί λοιπόν πρότειναν πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι και διεθνείς οργανισμοί την καταστροφή της χώρας; Η απάντηση (θα έπρεπε να) είναι και αυτή κοινός τόπος, αν αποφύγει κανείς την άρνηση της πραγμάτικότητας και τα επιφανειακά συνθήματα. Στην αρχή της διεθνούς ύφεσης το ελληνικό κράτος ξόδευε χρήμα με πρωτόγνωρο ρυθμό, καλύπτοντας την διαφορά μεταξύ της ξέφρενης σπατάλης και των πενιχρών εσόδων με δανεισμό, κυρίως από το εξωτερικό. Περίπου 1 στα 3 ευρώ που ξόδευε το κράτος ήταν δανεικά. Με τέτοιο ρυθμό το δημόσιο μόνο του θα συσσώρευε κάθε περίπου 6,5 χρόνια χρέος ίσο με την ετήσια παραγωγή όλων των Ελλήνων! Ο μόνος λόγος που η χώρα συνέχιζε να βρίσκει δανειστές ήταν η διαδεδομένη πεποίθηση ότι η ΕΕ θα ξελάσπωνε την Ελλάδα με τον ένα ή αλλο τρόπο. Όταν η ιδέα αυτή άρχισε να δοκιμάζεται στην πράξη όμως, ο Γερμανός, Ολλανδός ή Φινλανδός φορολογούμενος απλά αρνήθηκε να συναινέσει σε μια τέτοια αδιανόητη μεταφορά πλούτου, χωρίς ορατό τέλος. Το αποτέλεσμα ήταν το Μνημόνιο: μια συμφωνία χρηματοδότησης της Ελλάδας για περιορισμένο χρόνο, με την σαφή υποχρέωση να μειωθεί συστηματικά το δημοσιονομικό έλλειμμα ώστε να μπορεί η χώρα να σταθεί μόνη της στα πόδια της, χωρίς ευρωπαίκά δεκανίκια.
Τα μεγάλα δημοσιονόμικα ελλείμματα είναι σαν ένα ναρκωτικό για την οικονομία. Περικόβεις την δόση υπερβολικά γρήγορα και ο ναρκομανής μπορεί να πέσει σε σοκ. Επιμηκύνεις την θεραπεία υπερβολικά και ο ασθενής εθίζεται περισσότερο. Και στις δύο περιπτώσεις είναι απίθανο να σηκωθεί στα πόδια του. Παρομοίως, η σωστή σύνταγη για την οικονομία θέλει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ της απαραίτητης μείωσης του ελλείματος και της διατήρησης εισοδημάτων και εμπιστοσύνης σε μια διαχειρίσιμη τροχιά. Ο αριθμός που συνοψίζει τις εκτιμήσεις για τα αποτελέσματα μιας δόσης του φαρμάκου είναι ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής, πόσο εθνικό εισόδημα δηλαδή παράγεται αν αυξηθούν οι δημόσιες δαπάνες κατά ένα ευρώ. Πριν την κρίση υπολογιζόταν στατιστικά ότι ένα ευρώ λιγότερες δαπάνες μείωναν το ΑΕΠ κατά λιγότερο από ένα ευρώ. Η εξήγηση έιναι χονδρικά ότι όταν αποτραβιέται το κράτος, εισέρχονται ιδιώτες στην θέση του. Εδώ κάπου εμπλέκεται η δουλειά των Μ & Λ. Χρησιμοποιώντας δεδομένα του 2010-11 βρίσκουν ότι οι μειώσεις δαπανών στον ανεπτυγμένο κόσμο συνοδεύτηκαν από πολύ μεγαλύτερη πτώση του ΑΕΠ από ότι περιμέναμε. Δύο σημεία θέλουν εδώ προσοχή όμως. Πρώτον, οι συγγραφείς δεν αμφισβητούν την θεραπεία αλλά την βέλτιστη δοσολογία.
Γυρίζοντας στον χρόνο, ακόμα και αν μπορούσαμε δηλαδή το 2009 να πείσουμε τον Ευρωπαίο φορολογούμενο να πληρώσει παραπάνω (εξαιρετικά δύσκολο), το ελληνικό έλλειμμα θα έπρεπε να πέσει, απλά λίγο πιο αργά. Δεύτερον η έρευνα δεν βρίσκει αιτιακές σχέσεις ελλείματος και ύφεσης, όπως δέχονται οι ίδιοι οι συγγραφείς, πράγμα που καθιστά αδύνατη την πρόβλεψη του αποτελέσματος της λιτότητας στην ανάπτυξη. Με άλλα λόγια, η μελέτη κοιτάει απλά απο την σημερινή ματιά, πως εξελίχθηκε η λιτότητα και η ύφεση. Αυτό δεν σημαίνει οτι θα μπορούσε κάποιος το 2008 να προβλέψει εύκολα πως θα αλλάζαν οι πολλαπλασιαστές. Ο λόγος δεν είναι η υποτιθέμενη ανικανότητα του ΔΝΤ ή μια εγγενής αδυναμία της οικονομικής επιστήμης, αλλά το απρόβλεπτο της πολιτικής. Η πτώση του ΑΕΠ στην Ευρώπη, ειδικά την Νότια, είχε σε μεγάλο βαθμό να κάνει με πολιτικές εξελίξεις. Η απειλή της δραχμής π.χ. έστειλε δεκάδες δις ευρώ εκτός συνόρων. Αυτό φυσικά βάθυνε (ίσως και διπλασίασε) την ύφεση της ελληνικής οικονομίας, χωρίς να ευθύνεται η λιτότητα, αλλά απεναντίας η αναποφασιστικότητα και ανευθυνότητα των πολιτικών εντός και εκτός Ελλάδος! Αντί να ξεκινάμε νέο γύρο αβεβαιότητας τώρα με συζητήσεις επί κακόπιστων συζητήσεων, αναμασώντας φθαρμένα αντεπιχειρήματα για την αναγκαιότητα της θεραπείας όσο ο ασθενής σφαδάζει, ίσως είναι καλύτερο να κοιτάξουμε ψύχραιμα και μεθοδικά το μέλλον. Στο εξωτερικό μέτωπο δηλαδή να κάνουμε μια διπλωματική αλλά συστηματική συζήτηση με τους δανειστές μας για την δοσολογία (όπως ξεκίνησε ο ΥπΟικ Στουρνάρας), και στο εσωτερικό μέτωπο να τρέξουμε τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και την αποκατάστα της εμπιστοσύνης το ταχύτερο δυνατόν. Στο σημείο που είμαστε, ο πολλαπλασιαστής της σοβαρότητας είναι μεγαλύτερος από τον δημοσιονομικό.
Κανένας δεν μπορεί να διαφωνήσει με τα περισσότερα, εκτός από 2 πράγματα: προφανώς και οι άνθρωποι μετράνε περισσότερο από τους αριθμούς αλλά φυσικά κανείς δεν μπορεί να ζει μόνιμα με δανεικά. Οπότε και ακριβώς θα έπρεπε οι προσαρμογές να είναι πιο ομαλές και αυτό σημαίνει πως σοβαροί θεσμοί θα έπρεπε να προτείνουν σοβαρότερες λύσεις, πείθοντας ακόμα και λαούς. Εξ ου και το ΔΝΤ δεν μπορεί να συγκαταλεγθεί στους σοβαρούς θεσμούς.
Κατά δεύτερο λόγο, όποιος δεν μπορούσε να προβλέψει το 2008 ότι τα πράγματα θα ήταν έτσι σήμερα, μάλλον ήταν θεωρητικός και πιθανότατα οικονομολόγος! Τα μοντέλα άλλωστε αποτελούν εγγυημένη αποτυχία, γι αυτό και οι μηχανικοί χρησιμοποιούν πολύ περιορισμένα τις προβλεπτικές τους ικανότητες και προτιμούν να κοιτούν την πραγματικότητα. Ε, οι οικονομολόγοι για ένα περίεργο λόγο προτιμούν την ανοησία των θεωριών και των μοντέλων από την πιάτσα. Μετά πώς να θεωρήσεις σοβαρό έναν θεσμό που αποτελείται από τέτοιους;
Οι αριθμοί λοιπόν εν γένει είναι για τα μπάζα, και όχι γιατί θεωρούμε τη ρήση περί αυτών και των ανθρώπων λαϊκιστική. Ένας λαϊκιστής άλλωστε μπορεί να λέει που και που και μη λαϊκιστικές ρήσεις. Αυτή είναι μία από αυτές.
καλη ευκαιρια να αποσαφηνισω 5 πραγματα. Μαλιστα απαγοητευτηκα που κανεις ως τωρα δεν γκρινιαξε που ειπα λαϊκιστη τον ΓΠ, ενω την ρηση του χρησιμοποιουν τακτικα 90% των σχολιαστων στον δημοσιο διαλογο.
Λοιπον, λαϊκιστικη η ρηση οχι γιατι οι ανθρωποι δεν πρεπει να ειναι πανω απο τους αριθους, αλλα γιατι τετοιο διλημμα απλα δεν υπαρχει. Δεν νομιζω οτι υπηρξε ποτε ανθρωπος σε θεση ευθυνης τοσο ηλιθιος για να πει οτι υστατος σκοπος της οικονομικης πολιτικης ειναι να βελτιωνονται οι δεικτες και οχι η ζωη μας!
να προτεινει μπορει ο καθενας ο,τι θελει, ακομα και να προτεινουμε να βρεχει μπριζολες. Οι σοβαροι οργανισμοι ομως ειναι υποχρεωμενοι να πραττουν μεσα στα περιθωρια που τους δινουν οι πολιτικοι. Ο ευρωπαϊκος πυρηνας δεν ειχε καμμια διαθεση να δωσει παραπανω λεφτα, αυτο ηταν αναποδραστη πραγματικοτητα την οποια επρεπε να σεβαστει το ΔΝΤ. Ηδη, να το ξαναπουμε, εδωσε στην Ελλαδα κεφαλαια που δεν εχει παρει καμμια χωρα εως σημερα, και μιλαμε για χωρες πολυ φτωχοτερες και με μεγαλυτερο πληθυσμο, αρα μεγαλυτερες αναγκες.
δηλαδη οι μηχανικοι αντι να κανουν στατικες μελετες ρωτανε απλα τον χτιστη αν κατα την διασθηση του παει καλα το πραγμα? δεν το νομιζω.
Κάποια άλλα λάθη (γνωστών οικονομολόγων):
http://andrewgelman.com/2013/04/16/memo-to-reinhart-and-rogoff-i-think-its-best-to-admit-your-errors-and-go-on-from-there/
Τα αυτονόητα που έχουν αγνοηθεί στην όλη συζήτηση:
“…for any level of the interest rate, a higher debt load means that the government will permanently need to spend more money just to pay the interest on the debt. This is not a matter for arcane debate, but rather is a consequence of the most basic arithmetic.”
“Higher taxes will be needed to make those higher interest payments, and the adverse economic consequences associated with distortionary taxes are well understood. Moreover, as the debt load gets larger, the government’s creditors usually start to require a higher interest rate, which makes the interest burden of the debt even bigger. This creates a potential adverse feedback loop that can lead (and in many unfortunate historical cases, has led) to a major funding crisis. That higher debt loads are associated with higher interest rates has been found by many different researchers using many different data sets and methodologies.”
Επίσης
“The recent critique by Herndon, Ash, and Pollin (2013) did not discuss either of these first two claims. Instead, their critique concerns Reinhart and Rogoff’s analysis of a third data set, a panel of 20 advanced economies over the last half-century.”
http://www.econbrowser.com/archives/2013/04/reinhartrogoff.html
δεν ξερω αν βραχυπροθεσμα αυτο ειναι το πιο σημαντικο προβλημα. ΟΚ, προφανως το υψηλο χρεος θα οδηγησει σε υψηλους φορους, αλλα ισως δεν υπαρχει αλλη επιλογη στην μεση βαθιας υφεσης.
Νομίζω πως αναφέρεται στο long-term. Άλλωστε δεν νομίζω πως προκύπτουν εύκολα short-term policy recommendations από το (κακό) άρθρο των R-R (disclaimer δεν το έχω διαβάσει προσεκτικά). Αυτό που ουσιαστικά λένε είναι το να έχεις γενικά πάνω από το 90% Debt/GDP είναι κακό.