Φιλοξενουμε ενα κειμενο που ευγενικα μας προσεφερε ο Νικος Ζυγογιαννης
Πανάρχαιο πρωτοελληνικό φύλο, οι Σαρακατσιαναίοι, με αρχική κοιτίδα τη κεντρική και νότια οροσειρά της Πίνδου με επίκεντρο τα Άγραφα διασκορπίστηκαν το 18ο αιώνα σε όλη την Ελλάδα. Ως νομάδες κτηνοτρόφοι (σκηνίτες) μετακινούνταν διαρκώς, το καλοκαίρι στα βουνά, στους κάμπους το χειμώνα. Η επικρατέστερη ετυμολογία του ονόματός τους δηλώνει τον ανυπότακτο χαρακτήρα τους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, από την τουρκική λέξη καρά (μαυροντυμένος, σκληρός, δυνατός) η απο το σαράι (σπίτι) και την τουρκική μετοχή κατσιάν (=φεύγων ,φυγάς, ανυπότακτος)…
Η γλώσσα τους, ελληνική με στοιχεία της Αρχαιοελληνικής διαλέκτου, απαλλαγμένη από ξένα στοιχεία, παράλληλα με τη διατήρηση της αυθεντικότητας των εθίμων, κανόνων συμπεριφοράς και διαβίωσης αποδεικνύει την πανάρχαια ελληνικότητα τους. Σε αυτά τα στοιχεία στηρίζεται και η διάκριση τους από τους Βλάχους (Βλαχόφωνους Έλληνες), που μιλούσαν εκτός από τα ελληνικά και τα Βλάχικα. Το μόνο κοινό στοιχείο, ήταν το κτηνοτροφικό επάγγελμα.
Η οικονομική και κοινωνική ζωή των Σαρακατσαναίων ήταν οργανωμένη με ένα είδος συνεταιρισμού το «Τσελιγκάτο», για την καλύτερη παραγωγική συνεργασία και διάθεση των κτηνοτροφικών τους προϊόντων. Ο τσέλιγκας (αρχιποιμένας)-πλούσιος κτηνοτρόφος με πολλά πρόβατα- ήταν ο αρχηγός, επιφορτισμένος με υποχρεώσεις που αφορούσαν τα οικονομικά αλλά και τα κοινωνικά προβλήματα του τσελιγκάτου. Η διαβίωσή τους εξασφαλίζονταν στο «κονάκι», ένα καλύβι φτιαγμένο με σάλωμα. Η Σαρακατσάνικη οικογένεια ήταν πατριαρχική. Αυστηρή πειθαρχία και άγραφοι, απαρασάλευτοι νόμοι όριζαν τη συμπεριφορά του κάθε μέλους της…
Η εκπαίδευση τους ήταν στοιχειώδης, λόγω των συνεχών μετακινήσεών τους. Αλλά η πίστη τους στα θρησκευτικά και λατρευτικά έθιμα καθώς και στις παραδόσεις ήταν μεγάλη. Η χαρά και η λύπη ήταν συνυφασμένη με ένα μεγάλο κύκλο εκδηλώσεων και ιεροτελεστιών που τηρούσαν με ευλάβεια. Ο γάμος ήταν ένα πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο με ένα κύκλο πράξεων και συμβόλων. Τα τραγούδια τους αποτελούν παρακαταθήκη για τους νεότερους στην προσπάθεια για τη διατήρηση της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας του λαού μας. Οι χοροί τους λεβέντικοι, έχουν την καταγωγή τους στον αρχαίο ελληνικό ρυθμό. Η φλογέρα ήταν το κατεξοχήν μουσικό όργανο του Σαρακατσάνου τσοπάνη. Τα έργα της λαϊκής τέχνης είναι εμπνευσμένα από την καθημερινή ζωή τους και έχουν πρακτική αξία: υπέροχα ξυλόγλυπτα και όμορφα υφαντά. Η χαρακτηριστική σοβαρότητα των σκούρων χρωμάτων στις φορεσιές, τα υπέροχα χρώματα και σχέδια στις μικρές ποδιές από χοντρό μάλλινο ύφασμα, ο ολοκέντητος κόκκινος φλάμπουρας του γάμου με θέματα αυστηρής συμμετρίας ανάμεσα και γύρω από τις τέσσερις γωνίες του σταυρού είναι μερικά από τα στοιχεία της Σαρακατσάνικης τέχνης.
Η συμβολή των Σαρακατσαναίων στην επανάσταση του 1821 ήταν αποφασιστικής σημασίας. Πολλά είναι τα ονόματα Σαρακατσάνων αρματολών και κλεφτών. Αλλά και κατά το Μακεδονικό Αγώνα η συμμετοχή τους υπήρξε αμέριστη, επίσης αντιστάθηκαν σε όλους τους κατακτητές…
Από τα μέσα του 20ου αιώνα και μετά οι Σαρακατσιαναίοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τα βουνά, εγκαταστάθηκαν σε πόλεις και χωριά και ασχολούνται με κάθε είδους επαγγέλματα. Όμως οι αρχές τους και οι αξίες της ζωής δεν άλλαξαν… Πολιτιστικοί σύλλογοι, λαογραφικά μουσεία, έντυπο υλικό (βιβλία,εφημερίδες και περιοδικά), συνέδρια και ημερίδες, το πανελλήνιο αντάμωμα (στο Περτούλι Τρικάλων την τελευταία Κυριακή του Ιουνίου) και άλλα τοπικά σε διάφορα μέρη της χώρας που αναβιώνουν σκηνές απο την καθημερινή ζωή των Σ. διατηρούν ζωντανή την εθνική και πολιτιστική μνήμη των σύγχρονων Σαρακατσάνων,για να αντισταθούν στην αφομοιωτική και ισοπεδωτική τάση της εποχής μας …
Πολυ ενδιαφέρον το κείμενο, αλλά μήπως θα έπρεπε να έχει μπει στη βασική σελίδα αντί για το συν-ιστολόγιο?
Εξαιρετικό οφείλω να ομολογήσω.Περιεκτικό,λιτό,αναλυτικό,παράλληλα συμπυκνωμένο σε νόημα.Πολύ μου αρέσουν οι άνθρωποι που ασχολούντε με την παράδοση…Θερμά συγχαρητήρια!!!
μεταξυ αλλων ασχολουνται με το να ειναι οι πολιτικοι προϊσταμενοι του ΥΠΕΧΩΔΕ (ναι, δεν ειναι μυστικο οτι ο υπουργος ειναι Σαρακατσανος)
Παντως οι Σαρακατσαναιοι (οπως και πολλες αλλες τετοιες μειονοτητες) εχουν παραμεληθει πολυ στην διηγηση της ελληνικης ιστοριας, ισως επειδη δεν ταιριαζουν στον εθνικο μυθο της ισοπεδωτικης ομοιογενειας.
Κωστα ειναι οντως δυσκολη η επιλογη που να μπει το καθε κειμενο, αυτο λογω μηκους και υφους τελικα μπηκε εδω. Μην ξεχναμε οτι καθε κειμενο της κυριας σελιδας περναει κριση απο ανωνυμους κριτες και ουσιαστικα δεν εχουμε κριτες για τετοιου ειδους κειμενα :-)
Ωραίο, σύντομο και μεστό άρθρο. Μία άλλη διαφορά από τους Βλάχους είναι ότι οι Σαρακατσδαναίοι ήταν αμιγώς νομαδικός λαός, ενώ οι Βλάχοι ημινομαδικός -αφού είχαν και σταθερές κατοικίες για το καλοκαίρι.
Δεν είμαι ειδικός στο θέμα, αλλά κάποια σημεία νομίζω ότι αναπαράγουν στερεότυπες μικροεθνικιστικές απόψεις.
“Πανάρχαιο πρωτοελληνικό φύλο”
Ασφαλώς οι άνθρωποι έχουν κάποια απώτερη καταγωγή, αλλά εδώ κρύβονται μάλλον ευσεβείς πόθοι.
“Η γλώσσα τους, ελληνική με στοιχεία της Αρχαιοελληνικής διαλέκτου, απαλλαγμένη από ξένα στοιχεία”
Τα αρχαία ελληνικά ήταν απηλλαγμένα ξένων στοιχείων; Γιατί να είναι τα νέα;
“Σε αυτά τα στοιχεία στηρίζεται και η διάκριση τους από τους Βλάχους (Βλαχόφωνους Έλληνες), που μιλούσαν εκτός από τα ελληνικά και τα Βλάχικα”
Οι Βλάχοι μιλούσαν ΚΑΙ βλάχικα; Ήταν κάτι σαν δεύτερη γλώσσα τους δηλαδή; Οι σημερινοί Αρβανιτόβλαχοι μιλάνε ΚΑΙ βλάχικα (ή μήπως μιλάνε βλάχικα ΚΑΙ αλβανικά ή οτιδήποτε άλλο;).
“Οι χοροί τους λεβέντικοι, έχουν την καταγωγή τους στον αρχαίο ελληνικό ρυθμό”
Μπορεί να είναι κιέτσι, το αντίθετο όμως δεν θα άλλαζε κάτι. Ο λεβέντης κάνει τον χορό και όχι ο χορός τον λεβέντη!
“Η συμβολή των Σαρακατσαναίων στην επανάσταση του 1821 ήταν αποφασιστικής σημασίας”
Αυτό είναι ένα λάιτ μοτίφ της ερασιτεχνικής λαογραφίας: “Η συμβολή του Χ στο 21 ήταν αποφασιστική”, όπου Χ οι Σαρακατσάνοι, τα Άγραφα, οι έμποροι, οι Μαυρομιχαλαίοι.
“για να αντισταθούν στην αφομοιωτική και ισοπεδωτική τάση της εποχής μας”
Ψυχραιμία…
ΣΓ. βάσει ποιου κριτηρίου αποκαλείς μειονότητα τους Σ.; Πώς υποδέχεται ο ίδιος ο συγγραφέας του άρθρου τον χαρακτηρισμό;
Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια για τους Σ. είναι οι εξής: εξαιτίας του νομαδικού χαρακτήρα του βίο τους και της γεωγραφικής εξάπλωσης των μετακινήσεών τους, καμπόσοι (ίσως μερικές χιλιάδες;) αποκλείστηκαν στην Βουλγαρία μετά τον Α΄ ΠΠ και το κλείσιμο των συνόρων. Οι απόγονοί τους υπάρχουν ακόμη και θυμούνται τις ρίζες τους.
….ΚΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ. ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ ???
Πολύ εύστοχο το σχόλιο του κ. Αναγωστόπουλου ( December 18, 2008 at 5:46 pm).
Και βέβαια οι Σαρακατσάνοι της Ελλάδας δεν είναι μειονότητα.Στη Βουλγαρία ίσως.
εξηγειστε μου το λιγο αυτο αν θελετε. Μειονοτητα ειναι οποιαδηποτε ομαδα δεν ανηκει στην κυριαρχη (εθνοτικα, γλωσσικα, πολιτισμικα κτλ). Οι Σαρακατσαναιοι που ηταν λεει νομαδες κτλ δεν ειναι λοιπον μειονοτητα?
Το εθνικιστικό πρόταγμα, συνδεδεμένο με τη νεωτερικότητα θέλει τη σύμπτωση των ορίων της επικράτειας με το έθνος (άτοπο βέβαια).
Οι εθνοπολιτισμικές ομάδες που βρέθηκαν στα όρια της επικράτειας και η εθνοτική τους ταυτότητα δεν ταυτίστηκε με το στερεότυπο, είτε αφομοιώθηκαν προοδευτικά, χάνοντας τα στοιχεία της διαφορετικότητάς τους, είτε εκδιώχτηκαν είτε εξοντώθηκαν. Αυτές που παρέμειναν, είτε η διαφορετικότητά τους ανακτήθηκε από την κυρίαρχη ιδεολογία (κυρίως μέσα από τη λαογραφία) προς όφελος μιας πλουραλιστικής εθνικής ταυτότητας και άρα η διαφορετικότητά τους δεν έχει ΚΑΜΙΑ πολιτική βαρύτητα, ούτε μπορούν να συγκροτήσουν ομάδα πίεσης/συμφερόντων – τότε μιλάμε για φολκλόρ. Στην αντίθετη περίπτωση, οι ομάδες αυτές, επέμειναν στη διαφορετικότητά τους, ανήγαγαν κάποια χαρακτηριστικά σε εμβληματικά, και συγκρότησαν ομάδες πίεσης με πολιτικό ρόλο. Τότε μιλάμε για μειονότητες. Αυτά από τα πάνω. Από τα κάτω : για να είναι μια εθνοπολιτισμική ομάδα μειονότητα, θα πρέπει εκτός από το όποιο πολιτικό της “πρότζεκτ”, να πληροί κάποια κριτήρια : να είναι κατά βάση ενδογαμική, άρα λόγω της κληροδότησης των υλικών αγαθών μόνο στο εσωτερικό της, αλλά και λόγω της αδυναμίας πρόσβασής της σε κάποια επαγγέλματα/αξιώματα, να υφίσταται κάποιου είδους “κατ’οίκον περιορισμό”, εγλωβισμό δηλαδή στα χαμηλά συνήθως της κοινωνικής πυραμίδας, χωρίς δυνατότητα κοινωνικής κινητικότητας. Μ’άλλα λόγια, να υφίσταται κάποια ‘ταξική’ καθήλωση, λόγω ακριβώς της καταγωγής της. Μια μειονοτική ομάδα επικαλείται επίσης συνήθως, μία άλλη μητέρα-πατρίδα (σύνήθως όμορη χώρα)
Η γλώσσα μόνο(πχ Αρβανίτες, Τσάκωνες), ή το θρήσκευμα (καθολικοί) ή το είδος ζωής (genre de vie) δεν αρκούν από μόνα τους για να συγκροτήσουν μειονότητα/ομάδα πίεσης.
Έτσι οι Σαρακατσάνοι δεν είναι μειονότητα, ούτε οι Αρβανίτες(συγκροτούσα του ελληνικού έθνους μειονότητα), ούτε οι Σλαβομακεδόνες.
Αυτά εν τάχει: αν κάτι κακο-διατύπωσα, τα ξαναλέμε.
ΣΓ, εγώ πιο απλά θα έλεγα ότι οι Σαρακατσάνοι είναι τόσο νομάδες όσο και οι ναυτικοί ή οι αριστερόχειρες. Επειδή γνωρίζω ότι οι Βλάχοι πολλές φορές έχουν αποκρούσει τον χαρακτηρισμό τους ως μειονότητας (αν και είναι!), προτιμώ να είμαι φειδωλός σε τέτοιους χαρακτηρισμούς.
Ανφάν, δεν πολυκατάλαβα την ανάλυσή σου. Ειδικά οι Σλαβομακεδόνες γιατί δεν είναι και εθνική και γλωσσική μειονότητα;
Οι αρβανιτόφωνοι ακόμα (μητρική γλώσσα) Αρβανίτες στη Θήβα, την Ήπειρο, τη Τζιά, την Ύδρα, τα 6 χωριά της Κορινθίας, στα Κιούρκα, στο Καπανδρίτι, στα Σπάτα είναι εθνική μειονότητα ?
Οι Βλάχοι, στην πλειοψηφία τους και για λόγους που έχουν αναλυθεί, επέλεξαν αφομοιωτική στρατηγική, δεν θέλουν να είναι μειονότητα. Επέλεξαν να αυτό-θεωρούνται Έλληνες, άσχετα αν η μητρική τους γλώσσα παραμένει τα βλάχικα, ενώ αναφέρονται, όσοι το κάνουν στην βλαχική τους καταγωγή, χωρίς κανένα πολιτικό σημαινόμενο. Γι’αυτό και οι όροι : Βλάχοι, Σαρακατσάνοι, Πομάκοι, Γκαγκαούζοι, Σλαβομακεδόνες, Τσιγκανοι, Αρβανίτες κλπ κλπ επιτρέπονται, ενώ «Τούρκοι» όχι. Γι’αυτό όταν είμαστε κορρέκτ δεν λέμε : Βλαχογενείς, Σαρακατσανογενείς, Πομακογενείς, Αρβανιτογενεις κλπ, αλλά μονάχα «Τουρκογενείς». Γι’αυτό κάποιος στην Κομοτηνή μπορεί νομίμως να πεί «είμαι Τούρκος», αλλά δυό μαζί δεν μπορούν να «είναι Τούρκοι» (ατομικός προσδιορισμός νόμιμος, συλλογικός παράνομος)
Ισχυρίζομαι λοιπόν ότι ο όρος «εθνική μειονότητα» δεν περιγράφει απλά έναν αριθμητικό συσχετισμό, αλλά έχει πολιτικό περιεχόμενο. Και είναι διαφορετικός από μια «γλωσσική» ή «θρησκευτική» ή «φυλετική», στις οποίες μπορεί να υπάρχει ή όχι η πολιτική κατασκευή, ο συσχετισμός ισχύος δηλαδή σε σχέση/αντιπαράθεση με το κράτος.
Οι Σλαβομακεδόνες είναι γλωσσική μειονότητα, είναι εθνοτική ομάδα (ethnic group), αλλά δεν είναι εθνική μειονότητα (national minority) : πέρα από το να καταγράφουν την καταπίεση και τις διώξεις που υπέστησαν από το αφομοιωτικό εθνικό κράτος ποιά πολιτική διεκδίκηση έχουν ?
Μήπως τη γλώσσα ? Που σημαίνει : διεκδικούν δημοτικό σχολείο στη γλώσσα τους? Μήπως δημοτικό σχολείο στα ελληνικά με παράλληλη προαιρετική (εντός σχολείου) διδασκαλία της γλώσσας τους (όπως έγινε στην Κορσική πχ)? Είναι ενδογαμικοί ? Τους απαγορεύτηκε η μετανάστευση ? Αντίθετα, στις περιόδους των διώξεων, σε κάποιους επιβλήθηκε. Είναι αποκλεισμένοι στα ‘χαμηλά’ της κοινωνικής πυραμίδας ? Αν σήμερα το ελληνικό κράτος πρότεινε : δημοτικό σχολείο στη γλώσσα τους, πόσοι θα ενέγραφαν τα παιδιά τους ? Ο όποιος δευτερογενής τομέας στην περιοχή έπαιξε κι αυτός το ρόλο του. Νομίζω λοιπόν, ότι η κύρια συνδετική ύλη της εθνοπολιτισμικής αυτής ομάδας είναι σήμερα η πικρία και η οργή, απέναντι στο κεντρικό κράτος. Μήπως επικαλούνται μια άλλη μητέρα-πατρίδα, στην προσπάθειά τους να συγκροτήσουν ομάδα πίεσης ? Σ’αυτή τη φάση και με τον σημερινό συσχετισμό μεταξύ FyroMακεδονίας/Ελλάδας δεν νομίζω πως είναι εφικτό κάτι τέτοιο, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει με άλλη μειονότητα και άλλη όμορη χώρα.
Πρβλ. επίσης με το μεγάλο revival/επιστροφή στις ρίζες (σε επίπεδο φολκλορ και όχι πολιτικής διεκδίκησης), με καταγραφή τραγουδιών, εκδόσεις βιβλίων και περιοδικών (Άρβανον), που επεχείρησαν οι Αρβανίτες το 82-85 και το οποίο καταβυθίστηκε άμα τη αφίξει των πρώτων Αλβανών μεταναστών.
θα ελεγα ναι. Γενικα εχεις δωσει μια αρνητικη χροια στην εννοια της μειονοτητας που δεν ξερω απο που προκυπτει. Οι Εβραιοι των ΗΠΑ ειναι μια μειονοτητα και ας υπεραντιπροσωπευονται στις “ανωτερες ταξεις”. Το ιδιο οι Κυπριοι στο Λονδινο ξερω γω και το ιδιο νομιζω ισχυει και για Βλαχους, Σαρακατσανους κτλ στην Ελλαδα. Αν για ψυχολογικους/πολιτικους λογους δεν τους αρεσει να αποκαλουνται μειονοτητες (γιατι στο μυαλο του Ελληνα μειονοτητα ειναι μια ενοχλητικη ομαδα που θελει αποζημιωσεις ή ακομα και να διαλυσει το ελληνικο κρατος) ειναι μια αλλη ιστορια.
Για μενα μειονοτητα ειναι οπως ειπα οποιαδηποτε ομαδα διαφερει απο την κυριαρχη, ασχετα αν εχει πολιτικες αξιωσεις. Γιατι σημερα αν ολα πανε καλα δεν εχει καμμια (και σε μια δημοκρατια ολα πρεπει να πηγαινουν καλα ωστε καμμια μειονοτητα να μην εχει αξιωσεις), αλλα αυριο μπορει να μην πηγαινουν ολα καλα…
ΤΟΣΟ Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ,ΟΣΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ,ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ,-ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΑΜΗΛΩΝ ΑΛΛΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΤΟΝΩΝ…ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ ΣΤΙΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟΨΕΩΝ,ΕΧΕΙ ΤΟ ΠΟΛΥΤΙΜΟΤΕΡΟ ΤΗΝ ΕΞΩΘΕΝ ΚΑΛΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ…-ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΑ ΩΣΤΕ ΤΟ ΕΝ ΛΟΓΩ ΑΡΘΡΟ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΤΕΙ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΑΝΘΡΩΠΟ ΠΟΥ ΜΑΓΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ,ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ
Mετά από τα ως άνω διαφωτιστικά σχόλια μπορούν άπαντες να ανακράξουν: είμαστε όλοι μειονοτικοί!
Ο κ. Νίκος Ζυγογιάννης έχει το πολυτιμότερο κοινονικό αγαθό, την έξωθεν καλή μαρτυρία…