Κατι αλλαζει στους διαδρομους των ευρωπαικων ΑΕΙ, ακομα και στην σκληροπυρηνικη Γαλλια.
Ενα απο τα πιο παρανοϊκα και αδικα χαρακτηριστικα του ευρωπαικου συστηματος ανωτατης εκπαιδευσης ειναι η ισοπεδωτικη εξισωση: μεταξυ φοιτητων, μεταξυ καθηγητων σε μια σχολη αλλα και μεταξυ καθηγητων σε διαφορετικες σχολες.
Οι φοιτητες θεωρουνται ολοι εξισου πλουσιοι (και γιαυτο κανεις δεν πληρωνει διδακτρα) συχνα και εξισου ικανοι (γιαυτο σε Γαλλια, Γερμανια και αλλες χωρες οποιοσδηποτε εχει απολυτηριο εισαγεται).
Ακομα πιο περιεργο ειναι οτι οι καθηγητες θεωρουνται ολοι ιδιοι. Ενας καθηγητης διοικησης επιχειρησεων ή πληροφορικης στο καλυτερο γαλλικο πανεπιστημιο πρεπει να παιρνει τα ιδια λεφτα με εναν καθηγητη αγροτικων εκμεταλλευσεων στο χειροτερο.
Ισχυριζομαι οτι αυτο ειναι αδικο αλλα και καταστροφικο. Καποιος που ειναι αστερι στην πληροφορικη μπορει να εχει στα 25 του με μια θεση εργασιας της ταξης των 100.000-150.000 ευρω τον χρονο. Ενας καθηγητης αγροτικων εκμεταλλευσεων με δυσκολια θα ξεφευγε απο την ανεργια αν εψαχνε δουλεια στον ιδιωτικο τομεα. Το να τους μεταχειριζομαστε το ιδιο σημαινει απλα οτι πολυ λιγα αξιολογα ταλεντα σε ειδικοτητες με μεγαλη ζητηση θα δουλευουν στα πανεπιστημια μας, αφου θα προτιμουν να δουλευουν με πολυ καλυτερες συνθηκες στον ιδιωτικο τομεα. Ετσι η ισοτητα στα εισοδηματα ειναι πολυ κακη για την ερευνα σε μια χωρα. Και εν τελει ειναι και αδικη, καποιος που παραγει ερευνα σε τομεις με μεγαλη ζητηση στην οικονομια προσφερει περισσοτερα και αξιζει να πληρωνεται περισσοτερο.
Ειναι καιρος η Ευρωπη να ξεχασει το μυθο οτι ολοι οι φοιτητες και ερευνητες ειναι ισοι, ενας μυθος που εν μερει ευθυνεται για το πολυ μεγαλο ακαδημαϊκο χασμα μεταξυ Ευρωπης και ΗΠΑ. Μεταξυ 1901 and 1950, 73% των βραβειων Νομπελ πηγαν σε χωρες που ανηκουν σημερα στην ΕΕ. Μεταξυ 1951 και 2000, το μεριδιο μας επεσε στο 33%, και απο το 1995 εως το 2004, το ποσοστο μας ηταν μολις 19%! Η Ευρωπη σημερα επενδυει μολις 1,3% του ΑΕΠ στην ανωτατη εκπαιδευση και σχεδον ολα τα χρηματα ειναι απο το δημοσιο, εναντι 2,9% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ (με μεγαλη συμβολη των ιδιωτων). Στην Ευρωπη ξοδευουμε $10,191 ανα φοιτητη (σε μοναδες αγοραστικης δυναμης), εναντι $22,476 στην Αμερικη (δειτε σχετικο πολυ καλο αρθρο του Εκονομιστ). Και μολις 24% των ευρωπαιων σε ηλικια εργασιας εχουν ενα πτυχιο, εναντι 39% στις ΗΠΑ.
Το επιτυχημενο μοντελο των ΗΠΑ εχει να κανει με την μεγαλη ελευθερια στα ΑΕΙ, και μεταξυ αυτων ελευθερια να οριζουν τους μισθους των ερευνητων τους. Ετσι οι εισοδηματικες ανισοτητες μεταξυ και εντος πανεπιστημιων ειναι πολυ διαδεδομενες. Ο μεσος φρεσκος καθηγητης οικονομικων σε τοπ 30 πανεπιστημιο παιρνει περιπου 100.000 δολλαρια ετησιως (+20.000 καλοκαιρινο μισθο +πλουσιο προϋπολογισμο για ερευνα). Ενας καθηγητης ψυχολογιας στο ιδιο πανεπιστημιο μπορει να παιρνει 50.000 (και με πολυ χειροτερες λοιπες συνθηκες). Μεταξυ πανεπιστημιων οι διαφορες ειναι επισης πολυ μεγαλες, το Harvard πληρωνει αρκετες φορες παραπανω απο ενα κοινοτικο κολλεγιο.
Δεν ειναι καθολου περιεργο λοιπον οτι σε κλαδους υψηλης ζητησης ελαχιστοι ερευνητες παραμενουν στην Ευρωπη. Αλλα ευτυχως κατι φαινεται να κινειται. Στην Γερμανια προσφατα ανοιξαν οι λεγομενες ερευνητικες θεσεις W, που επιτρεπουν καποιος να πληρωνεται αναλογα με την ερευνα που παραγει, εντος οριων. Επισης ειχαμε την Exzellenzinitiative, την επισημη αναγνωριση απο το κρατος οτι καποια γερμανικα ΑΕΙ ειναι καλυτερα απο αλλα και αξιζουν να παιρνουν περισσοτερα κονδυλια. Τελος τα πανεπιστημια αρχισαν προσφατα να ζητανε καποια περιορισμενα διδακτρα.
Στην Αγγλια τα διδακτρα ειναι υψηλοτερα, αλλα οχι φυσικα ουτε εκει επαρκουν για να καλυψουν το κοστος σπουδων. Αλλα τα αγγλικα πανεπιστημια ειναι πιο αποτελεσματικα στο να ελκυουν χρηματα απο ιδιωτες, η Οξφορδη ετοιμαζει εκστρατεια να μαζεψει για 1,25 δισεκατομμυρια λιρες, που θα προστεθουν στην περιουσια 3,6 δις λιρων που ηδη κατεχει (συγκριτικα το Harvard εχει περιουσια γυρω στα 25 δις δολλαρια).
Ακομα και στην Γαλλια, το προπυργιο της συντηρησης και αντιδρασης, ανοιξε προσφατα το Toulouse School of Economics με προεδρο τον πολυ Jean Tirole (καλο υποψηφιο για Νομπελ την ερχομενη δεκαετια). Ναι αυτη η νεα γαλλικη σχολη εχει αγγλικο τιτλο και λειτουργει στα αγγλικα! Αλλα το πιο περιεργο ειναι οτι δεχθηκε ηδη 33 εκ ευρω δωρεες απο μεγαλες γαλλικες εταιρειες. Η υπουργος παιδειας Πεκρές δηλωσε οτι το κρατος θα προθετει ενα ευρω για καθε ευρω δωρεες με δεχεται η σχολη. Με αυτα τα χρηματα η Τουλουζ θα ανοιξει 18 νεες θεσεις για καθηγητες, με διεθνως ανταγωνιστικους μισθους (δηλαδη πολυ ανωτερους των σημερινων).
Αλλα η Γαλλια προχωραει και σε γενικοτερη αναμορφωση του συστηματος. Συνενωσεις πανεπιστημιων, ανταγωνιστικα προγραμματα χρηματοδοτησης για ανακαινιση των ιδρυματων και για ερευνα. Ισως σιγα σιγα δουμε να εχουν και περισσοτερη αυτονομια. Συμφωνα με μια μελετη του Bruegel (βελγικη δεξαμενη σκεψης), αυτονομια επι του προϋπολογισμου ενος ΑΕΙ διπλασιαζει το αποτελεσμα των επιπλεον κονδυλιων που δινονται στην ερευνα!
Η Ευρωπη επιτελους προσπαθει να αλλαξει, για να κλεισει λιγο το χασμα με τις ΗΠΑ αλλα και να προετοιμαστει για τον ερχομενο ανταγωνισμο με χωρες της Ασιας. Η Ελλαδα τι ρολο εχει σκοπο να παιξει σε αυτην την προσπαθεια? Θα αρκεστουμε να λεμε οτι προσφεραμε ο,τι προσφεραμε πριν 2500 χρονια και τωρα τα ΑΕΙ μας κανουν μονο για βια και διαφθορα, πνιγμενα απο την ιδεοληψια και τα συντεχνιακα συμφεροντα? Ή θα αρχισουμε να σηκωνουμε και μεις λιγο απο το βαρος της προσπαθειας για εναν σοβαρο ευρωπαϊκο ακαδημαϊκο χωρο?
Οι πληροφορίες μου μου λένε πως και στην Ισπανία και Ιταλία υπάρχει μια παρόμοια δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια προς εύρεση λύσεων για την ανταμοιβή των καθηγητών/φοιτητών που αποδίδουν περισσότερο.
Αυτό που όμως πρέπει κάποια στιγμή να κατανοήσουμε είναι πως, στην Ευρώπη τουλάχιστον, λίγα πανεπιστήμια έχουν έναν καθαρά ερευνητικό χαρακτήρα (από καταστατικού!). Αν και η Ευρώπη τον 19ο αιώνα με το μοντέλο Humboldt εφυήρε το ερευνητικό πανεπιστήμιο (Forschungsuniversität), ο σοσιαλιστικό χαρακτήρας και το κράτος πρόνοιας στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη απαίτησαν μια ίση μεταχείριση όλων όσων έχουν τον ίδιο «τίτλο» ανεξαρτήτως παραγωγικότητας ή συνεισφοράς (impact).
Μόνο η Γερμανία με την Exzellenzinitiative μέχρι στιγμής έχει κάνει θεσμικά βήματα για την ανταμοιβή των πραγματικά καλών πανεπιστημίων/σχολών/ομάδων, ανεξαρτήτως ονόματος ή θέσης.
Και αυτό το λέω γιατί τα Oxbridge, Ecole Normale Supérieure, Scuola Normale Superiore, κλπ ξεκινάν ήδη με θεσμικό προβάδισμα.
δεν ξερω για μικροκινησεις, παντως σε γενικες γραμμες ξερω οτι η Pompeu Fabra στην Βαρκελωνη που ειναι αναμεσα στα 10 καλυτερα τμηματων οικονομικων στην Ευρωπη ειναι τρομερα εκνευρισμενη με το ισπανικο κρατος που την υποχρεωνει να δινει σε διδακτορικους χρηματοικονομικων του Chicago GSB τον ιδιο μισθο με τον καθηγητη πολωνικης φιλολογιας στο πανεπιστημιο της Μαλαγα. Δεν ειναι καθολου περιεργο οτι χανει συνεχως καθηγητες προς ΗΠΑ, οπου οι μισθοι ειναι χωρις υπερβολη εως και 5πλασιοι!
ναι. αλλα αν δεν φτιαξουμε και μερικα ερευνητικα πανεπιστημια η Ευρωπη δεν εχει ελπιδα και τα Νομπελ που κερδιζουμε θα φτασουν στο 1%.
Να σημειωσω οτι η Ισπανια εχει φτιαξει δυο ελιτ ερευνητικα πανεπιστημια, το Καρλος τερθερο (Καρολος ο τριτος) στην Μαδριτη και την Πομπεου Φαμπρα στην Βαρκελωνη. Ειναι μαλιστα εντυπωσιακο πως αυτα τα δυο ιδρυματα εχουν ηδη αρχισει να ανεβαζουν το επιπεδο και των αλλων ισπανικων ΑΕΙ αμεσα και εμμεσα
α) αμεσα δια των διδακτορικων τους που πανε να διδαξουν μετα σε αλλα ισπανικα ΑΕΙ
β) εμμεσα δια της μιμησης και άλλων εξωτερικοτητων
Είναι αλήθεια πως ένας καλά θεσμοθετημένος ανταγωνισμός μεταξύ ιδιωτικών και δημόσιων πανεπιστημίων θα ανεβάσει το επιστημονικό επίπεδο για τους λόγους που προανέφερες.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.
Ας μην κοροϊδευόμαστε, οι κυβερνήσεις των κρατών της Ευρώπης κάναν μια συμφωνία στη Λισαβώνα την οποία απροκάλυπτα δεν τήρησαν. Το 3% του ΑΕΠ του κάθε κράτους θα έπρεπε να επενδυθεί στην Έρευνα & Ανάπτυξη, κάτι που στην Ευρώπη γίνεται κατεξοχήν στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Υποτίθεται μέχρι το 2010 θα πρέπει να έχει φτάσει το τρία τοις εκατό. Αντιθέτως, η Ε&Α με ελάχιστες εξαιρέσεις (Σουηδία, Φινλανδία) είναι πολύ χαμηλότερα. Στην Ελλάδα είμαστε κάτω απ’τη μονάδα και δεν υπάρχει κανένα σοβαρό νομικό πλαίσιο θεσμοθετημένης συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας πρωτοβουλίας στην έρευνα.
Το άλλο θέμα έχει να κάνει με την παραδοσιακή «ηπειρωτική» γραφειοκρατία. Εξηγηγεί ικανοποιητικά το φαινόμενο ο αξιόλογος καθηγητής Νευροανατομικής του Φράιμπουργκ Michael Frotscher. Αν και μιλάει για τη Γερμανία πιστεύω οι παρατηρήσεις του έχουν εφαρμογή σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.
δεν μας ειπαν ποιες δαπανες θα μειωσουν ομως!
εχω μια απλη λυση: καταργηση της ΚΑΠ και επενδυση των χρηματων στην ερευνα.
Ισως και μεγαλη μειωση των εθνικων στρατων και αντικατασταση με ευρωστρατο.
Αυτα που λεει ο Φροτσερ ισχυουν, ενας πληρης καθηγητης στην Γερμανια εχει πολλες διοικητικες υποχρεωσεις. Εχει ομως και μεγαλη ελευθερια, να διαλεγει τι θα διδασκει ας πουμε, να διαλεγει καμποσους βοηθους κτλ
Μια προσεγγιση του γερμανικου μοντελου προς το αμερικανικο δεν θα εβλαπτε, αλλα θελει ριζικο επανασχεδιασμο των ΑΕΙ, που σημερα στηριζονται στα “ινστιτουτα”, δηλαδη σε μικρα βασιλεια που εχει ο καθε πληρης καθηγητης, με δικια του γραμματεα, βοηθους, διδακτορικους, επικουρους (?) καθηγητες κτλ