Περί πορνογραφίας ανηλίκων πάλι ο λόγος. Ως νομικής διάταξης, εννοείται, οι προτιμήσεις μου στην πορνογραφία κινούνται αλλού. Θυμίζω ότι η ιστολογική μου ενασχόληση με το θέμα έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό.
Πήρε το ανύστακτο μάτι μου την απόφαση Karttunen κατά Φινλανδίας (10 Μαΐου 2011) του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του Στρασβούργου, που παρατίθεται και εδώ και σχολιάζεται αρνητικά και εδώ.
Τα πραγματικά περιστατικά είχαν ως εξής:
Η αιτούσα είναι καλλιτέχνις, κατά δήλωσίν της τέλος πάντων.
Η καλλιτέχνις το λοιπόν επιθυμούσε να εκφραστή, και συγκεκριμένα ήθελε να καταγγείλη το φαινόμενο της παιδικής πορνογραφίας. Καλός σκοπός και άγιος. Για να καταγγείλη την παιδική πορνογραφία λοιπόν επέλεξε να αναπαραγάγη παιδική πορνογραφία, χρησιμοποίησε με άλλα λόγια την μαγική ομοιοπαθητική καλλιτεχνική μέθοδο. Εξέθεσε σε μια αίθουσα τεχνης του Ελσινκίου το έργο της με τον εύγλωττο τίτλο Neitsythuorakirkko, που στην χαρίεσσα φινλανδική γλώσσα σημαίνει Εκκλησία της Πουτανοπαναγίας, με το συμπάθιο. Η εγκατάσταση αποτελείτο από καμιά κατοσταριά φωτογραφίες ανήλικων κοριτσιών σε διάφορες ασελγείς πράξεις. Πορνογραφία ανηλίκων εκατό τοις εκατό. Η Αστυνομία τα μάζεψε την ίδια μέρα κιόλας.
[Δεν μπορώ να μην σκεφτώ τι θα είχε γίνει εδώ σε μια ανάλογη περίπτωση, τόσο εκ μέρους όσων θα σκανδαλίζονταν από την έκθεση, όσο και εκ μέρους όσων θα σκανδαλίζονταν από την επέμβαση της Αστυνομίας στον ιερό χώρο μιας αίθουσας τέχνης].
Τις φωτογραφίες αυτές η καλλιτέχνις είχε αλιεύσει, πού αλλου;, εν διαδικτύω. Τις είχε κατεβάσει δωρεάν, χωρίς να εμπλακή σε δοσοληψίες οποιουδήποτε είδους. Τις είχε αναρτήσει για να προκαλέση θόρυβο γύρω από το όνομά της την ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού σχετικά με αυτό το φρικτό θέμα. Παρά ταύτα, ο νόμος είναι νόμος και η καλλιτέχνις μας καταδικάστηκε για κατοχή και διάδοση υλικού πορνογραφίας ανηλίκων, χωρίς όμως να της επιβληθούν ποινές, επειδή εκεί στην Φινλανδία τα πράγματα είναι λίγο χαλαρά και επικρατεί ανομία.
[Απλώς παρεμπιπτόντως, υπενθυμίζω ότι στην Ελλάδα κάθε πράξη σχετιζόμενη με την πορνογραφία ανηλίκων, που τελείται κατά συνήθεια, είναι κακούργημα, τιμωρούμενο με ποινή καθείρξεως 5-10 ετών και χρηματική ποινή 50.000-100.000 ευρώ. Αν δε δεν τελείται κατά συνήθεια, η ποινή είναι φυλάκιση 2-5 ετών και χρηματική ποινή 50.000-300.000 ευρώ. Όχι παίζουμε: ή προστατεύουμε τους ανηλίκους ή όχι.]
[[Ο ίδιος νόμος στην Φινλανδία τιμωρεί και την κατοχή και διάδοση πορνογραφικού υλικού με κτηνοβασία. Και μάλιστα με τις ίδιες ποινές. Όθεν οι Φινλαδοί αγαπάνε τα παιδιά τους όσο και τα ζώα τους. Και μη χειρότερα.]]
Το λοιπόν, η καλλιτέχνις καταδικάστηκε, έχασε όλα τα ένδικα μέσα στο εσωτερικό επίπεδο και κατόπιν προσέφυγε και στο Στρασβουργοδικείο. Και εκεί το δικαστήριό μας έκρινε την προσφυγή απαράδεκτη ως προφανώς αβάσιμη.
Δεν θεωρώ ότι η καλλιτεχνική ελευθερία παρέχει ελευθέρας από τους κοινούς για όλους νόμους. Ένας καλλιτέχνης μπορεί να πράξη ό,τι και οποιοσδήποτε άλλος από εμάς. Αυτό που δείχνει όμως ανάγλυφα η παρούσα υπόθεση είναι αφενός η έκταση αφετέρου το ανωφελές του ηθικού πανικού που έχει προσλάβει το θέμα.
Ως προς την έκταση: το δικαστήριο δεν παραλείπει να τονίση πόσο επιτρέπει η ανάγκη προστασίας των ηθών την επίμαχη εγκληματοποίηση (παρ. 22):
the Court notes that the applicant’s conviction… was intended to protect morals as well as the reputation or rights of others… Their criminalisation was mainly based on the need to protect children against sexual abuse as well as violation of their privacy but also on moral considerations.
ΤΟ ΕΔΔΑ λοιπόν θυμάται πρώτα και καλύτερα τα (χρηστά;) ήθη όταν θέλει να δικαιολογήση την εγκληματοποίηση, ενώ δεν παραλείπει να τα αναφέρη και δεύτερη φορά. Κάτι που μοιάζει με αναστοχασμό για το θέμα υπάρχει μόνο εδώ (παρ. 23):
The Court recognises that conceptions of sexual morality have changed in recent years.
Με άλλα λόγια, αν η τρέχουσα γενετήσια ηθική το θέλει έγκλημα, τότε καλώς είναι έγκλημα. Αν η ηθική μπορεί να είναι κριτήριο εγκληματοποίησης, σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου εννοώ, δεν απασχολεί το δικαστήριο. Αυτά είναι δύσκολα πράγματα.
Ως προς το ανωφελές:
Εντάξει, dura lex, sed lex. Αλλά τι ακριβώς προστατεύει ποια αυτή η άκαμπτη λεξ; Τα παιδιά που βιάζονται από κάποια που θέλει να τα βοηθήση, ευαισθητοποιώντας το καλλιτεχνικό κοινό; Ή μήπως ο κατασταλτικός βασιλιάς είναι γυμνός, ήτοι πρόκειται για μια διάταξη που σε περιπτώσεις όπως η παρούσα υπάρχει και εφαρμόζεται μόνο και μόνο για να ικανοποιή τα ηθικολογικά συναισθήματα του μέσου πολίτη;
Ισχυρίζομαι ότι συμβαίνει ακριβώς αυτό.
Αν η ηθική μπορεί να είναι κριτήριο εγκληματοποίησης, σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου εννοώ, δεν απασχολεί το δικαστήριο. Αυτά είναι δύσκολα πράγματα.
Φυσικά και μπορεί να είναι κριτήριο «εγκληματοποίησης» η ηθική. Και μάλιστα μόνο αυτή. Υπάρχει κανένα άλλο κριτήριο; Όλα σε ηθική βάση στηρίζονται, ακόμα και η απαγόρευση του φόνου. Γιατί κακός ο φόνος, αλλιώς, και μάλιστα τόσο κακός ώστε να σηκώνει την ποινή που σηκώνει; Επειδή «βλάπτει μια ζωή»; Αυτό δεν λέει τίποτα, οι ερωτήσεις θα μπορούσαν να συνεζίζονται επ’ άπειρο: «και γιατί είναι κακό να βλάψεις μια ζωή;», κλπ;
Η ηθική λέει (περίπου) «γιατί έτσι», και τελείωσε.
bfo,
δεν είναι έτσι. Η συζηγική απιστία, η έκτρωση, ακόμα και η ομοφυλοφιλία θεωρούνται πράξεις ανήθικες από πολλούς. Παρόλα αυτά λίγοι θα πρότειναν να τις εγκληματοποιήσουμε. Στο βαθμό που οι επιλογές κάποιου δεν επηρεάζουν τους υπόλοιπους, δεν έχουν δηλαδή κοινωνικό κόστος, δεν έχουμε το δικαίωμα να τις απαγορέυσουμε επειδή προσβάλουν τη δική μας υποκειμενική ηθική.
Εάν όμως η ηθική βρει τρόπο να εκφραστεί πολιτικά τότε βεβαίως μπορεί να αποτελέσει κριτήριο. Αν και θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν είναι πια ηθική αλλά σκέτη πολιτική.
Μα από τη στιγμή που η πλειοψηφία θεωρήσει ότι η ομοφυλοφυλία, η έκτρωση, η απιστία μπορεί κάλλιστα να περάσει ένα νόμο και να τα ποινικοποιήσει όλα αυτά (εφόσων το Σύνταγμα το επιτρέπει). Μήπως και εδώ η μοιχεία δεν ήταν ποινικά κολάσιμο αδίκημα μέχρι σχετικά πρόσφατα?
@bfo,
Με πρόλαβες: ετοιμαζόμουν να πω ακριβώς αυτό.
Η ηθική είναι η βάση κάθε νομοθετήματος, αυτή και μόνον αυτή. Αλλάζει η τρέχουσα ηθική, αλλάζουν και οι νόμοι.
@Κώστα,
Αυτό που παρατηρείς δεν αναιρεί αυτό που λέει ο bfo: σύμφωνα με την τρέχουσα ηθική, είναι αποδεκτό να διαπράττονται ορισμένες “ανήθικες” πράξεις αρκεί να μην “βλάπτουν” το κοινωνικό σύνολο. Και σάμπως με ποια κριτήρια μιλάμε για κοινωνικό κόστος; Με αυτά της τρέχουσας ηθικής, βεβαίως.
Βφο,
Από τα συμφραζόμενα (“The Court recognises that conceptions of sexual morality have changed in recent years” λέει η απόφαση, “αν η τρέχουσα γενετήσια ηθική το θέλει έγκλημα, τότε καλώς είναι έγκλημα” σχολιάζω εγώ) είναι σαφές ότι η λέξη ηθική αναφέρεται στον ειδικώτερο τομέα της ηθικής στο γενετήσιο πεδίο (η ίδια η τόσο προχώ σύμβαση αναφέρεται σε protection of morals).
Και εκεί, στο γενετήσιο πεδίο δηλαδή, δεν νομίζω ότι αμφισβητεί κανείς ότι μόνο το κριτήριο αυτό επαρκεί. Η απόφαση τουλάχιστον εστιάζει σε αυτό και μόνο εν παρόδω αναφέρει τα “δικαιώματα των άλλων”, χωρίς βέβαια να εξηγή πώς και γιατί προσεβλήθησαν από την πράξη της αιτούσας. Δύσκολα πράγματα κι αυτά.
Γενικώς και αορίστως τώρα, βεβαίως κάθε πράξη που εγκληματοποιείται πρέπει να ενέχη ηθική απαξία, πράγμα καθόλου αυτονόητο, αν ελέγξη κανείς μία προς μία τις χιλιάδες ποινικές διατάξεις. Σε αυτό συμφωνώ απολύτως.
Επ’ άπειρον όχι, μιλάμε νομικά εδώ πέρα, όλα κάποια στιγμή ανάγονται στο Σύνταγμα και εκεί η συζήτηση τελειώνει.
Αν εγώ βρίσω την μάνα της εν λόγω “καλλιτέχνιδος” είναι τέχνη ή εξύβριση; Κι αν εγώ το ονομάσω τέχνη, είναι τέχνη;
Κι αν αυτή η “πουτανίτσα” – εμπνέομαι από το δικό της έργο – το κάνει αυτό απλά και μόνο για τα λεφτά, όπως όλες οι “πουτανίτσες” σε όλους τους χρόνους και σε όλους τους τόπους, είναι τέχνη;
Και μπορεί μια πουτανίτσα να κάνει τέχνη και να μιλά για οτιδήποτε, αλλά να απαγορεύει τους υπολοίπους να μιλάν για τις “πουτανιές” της;
Κι σε κάθε περίπτωση πως θα προστατευθεί αυτός που διαφωνεί με τις “πουτανιές” της “καλλιτεχνοπουτανίτσας” από τη δημόσια προβολή αυτών;
Και που σταματά ή μάλλον που αρχίζει η ηθική, όταν ο καθείς μπορεί μέσα από τις “πουτανιές” να τη γκρεμίζει στο όνομα της τέχνης, αλλά ποτέ στο όνομα των χρημάτων;
Και γιατί ποτέ για τέτοιου είδους θέματα δεν γίνονται δημοψηφίσματα για παράδειγμα, αλλά αρεσκόμαστε καλλιτεχνοπουτανίτσες να μας τα ορίζουν πραξικοπηματικά;
ΥΓ Θα μπορούσα φυσικά αντί της λέξης πουτάνας – έμπνευση της οποίας ήταν η εν λόγω καλλιοτέχνις, να μιλώ για τέχνη, αλλά τελικά κι εγώ μέσα από το βόθρο τέχνη κάνω. Αν με εννοείται δηλαδή; Αν ενοχλεί σβήστε το σχόλιο, δεν έχω πρόβλημα…
Κακοφωνίξ,
πολύ κακόφωνο το σχόλιό σου. Μπορείς να είσαι δηκτικός, χωρίς να είσαι υβριστικός. Φυσικά και δεν θα σου κάνω την χάρη να σβήσω τίποτα.