Στις 13Φεβ20 η Διηυρυμένη Σύνθεση του ΕΔΔΑ, προεδρεύοντος του Προέδρου Σισιλιάνου, εξέδωσε την πολύ σημαντική απόφαση ΝΔ και ΝΤ κατά Ισπανίας, όπου έκρινε ότι δεν παραβιάστηκε το άρ. 4 του 4ου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, το οποίο απαγορεύει την μαζική απέλαση αλλοδαπών.
Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης έχουν σε γενικές γραμμές ως εξής:
Οι δύο αιτούντες είναι Αφρικανοί, ο ένας από το Μάλι (είχε εγκαταλείψει μάλιστα το χωριό του εξαιτίας μιας ένοπλης σύγκρουσης) και ο άλλος από την Ακτή Ελεφαντοστού. Ζούσαν αρκετούς μήνες στο Μαρόκο ως λαθρομετανάστες, προτού αποπειραθούν να εισέλθουν παράνομα στην Μελίγια, την ισπανική πόλη στο αφρικανικό έδαφος. Πράγματι, τα ξημερώματα της 13ης Αυγούστου 2014, μαζί με άλλους 600 περίπου ομοιοπαθείς τους, επιχείρησαν να εισβάλουν, συγνώμη, δεν βρίσκω άλλη λέξη, στο ισπανικό έδαφος, σκαρφαλώνοντας τον περιμετρικό φράχτη. Οι Ισπανοί χωροφύλακες τούς συνέλαβαν και τους παρέδωσαν παραχρήμα στο Μαρόκο, χωρίς καμία απολύτως νομική διαδικασία. Άμεση επαναπροώθηση δηλαδή. Ούτε έλεγχος ταυτοτήτων ούτε αποτυπώματα ούτε καταγραφή ούτε συνεντεύξεις ούτε αίτηση ασύλου ούτε τίποτα.
Η ΕΣΔΑ δεν αναγνωρίζει αυτοτελές δικαίωμα ασύλου παρά μόνο την απαγόρευση της μαζικής απέλασης αλλοδαπών, πράγμα που μετατόπισε ελαφρώς το νομικό κέντρο βάρους. Ωστόσο, η απόφαση που ομόφωνα έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση, σε αντίθεση με την παραπεμπτική απόφαση του Τμήματος, η οποία (ομόφωνα πάλι!), είχε διαγνώσει παραβίαση, προκάλεσε αίσθηση, ίνα μη τι βαρύτερον είπω.
Το Στρασβουργοδικείο λοιπόν έκρινε ότι ναι μεν στοιχειοθετήθηκε η απέλαση, αλλά ότι αυτή δεν ήταν “μαζική”, όχι υπό την έννοια ότι αφορούσε μόνο δύο αιτούντες, αλλά υπό την έννοια ότι κατ’ εξαίρεσιν επιτρεπόταν η απέλαση εξαιτίας της ιδίας συμπεριφοράς των αιτούντων.
Η νομολογία του Στρασβούργου μέχρι τώρα έκρινε ότι (παρ. 193) “an expulsion is deemed to be “collective” for the purposes of Article 4 of Protocol No. 4 if it compels aliens, as a group, to leave a country, except where such a measure is taken on the basis of a reasonable and objective examination of the particular case of each individual alien of the group”. Μαζική είναι η απέλαση λοιπόν, όταν χονδρικά δεν εξετάζεται κάθε υπόθεση χωριστά. Ωστόσο, η δυνατότητα εξέτασης επηρεάζεται και από την ατομική συμπεριφορά του αιτούντος: αν αυτός δεν συνεργάζεται, η προσωπική συνέντευξη μπορεί αβλαβώς να απολειφθή:
200. Lastly, the applicant’s own conduct is a relevant factor in assessing the protection to be afforded under Article 4 of Protocol No. 4. According to the Court’s well-established case-law, there is no violation of Article 4 of Protocol No. 4 if the lack of an individual expulsion decision can be attributed to the applicant’s own conduct […].
201. In the Court’s view, the same principle must also apply to situations in which the conduct of persons who cross a land border in an unauthorised manner, deliberately take advantage of their large numbers and use force, is such as to create a clearly disruptive situation which is difficult to control and endangers public safety. In this context, however, in assessing a complaint under Article 4 of Protocol No. 4, the Court will importantly take account of whether, in the circumstances of the particular case, the respondent State provided genuine and effective access to means of legal entry, in particular border procedures. Where the respondent State provided such access but an applicant did not make use of it, the Court will consider, in the present context and without prejudice to the application of Articles 2 and 3, whether there were cogent reasons not to do so which were based on objective facts for which the respondent State was responsible
Συνεπώς, ό,τι ισχύει στο ατομικό επίπεδο, ισχύει και στο ομαδικό: αν ο αιτών προσπάθησε να “εισρεύση” στην επικράτεια, επωφελούμενος από έναν βίαιο όχλο (έξι φορές αναφέρεται στην απόφαση η λέξη “force” σε σχέση με την απόπειρα της παράνομης εισόδου), δεν υφίσταται υποχρέωση του κράτους να ερευνήση εξατομικευμένα την περίπτωσή του. Όλα αυτά όμως, υπό τον πρόσθετό όρο ότι ο καθ’ ου κράτος έχει παράσχει “γνήσια και αποτελεσματική πρόσβαση σε νόμιμη είσοδο στην επικράτεια”, ιδίως στα σύνορα, ότι με άλλα λόγια δεν διατηρεί σφραγισμένα τα σύνορά του.
Είναι αξιοσημείωτο ότι το πρώτο πρώτο πράγμα που λέει η Ολομέλεια κατά την εξέταση των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης, ότι δηλαδή (παρ. 206) “the applicants in the present case were members of a group comprising numerous individuals who attempted to enter Spanish territory by crossing a land border in an unauthorised manner, taking advantage of their large numbers and in the context of an operation that had been planned in advance“, είναι κάτι που απουσιάζει εντελώς από την παραπεμπτική απόφαση του Τμήματος. Το Τμήμα συγκεκριμένα στην δική του απόφαση λέει απλώς ότι (παρ. 107) “The applicants in the present case were part of a group of between 75 and 80 migrants from sub-Saharan Africa who had attempted to enter Spain illegally via the Melilla border crossing”. Η διαφορά στην έκφραση και στην έμφαση είναι εύγλωττη.
Ευθύς αμέσως χωρεί λοιπόν το Δικαστήριο στην εξέταση αν η Ισπανία παρείχε νόμιμες διαδικασίες εισόδου τω καιρώ εκείνω, ιδίως επί των συνόρων. Συνεκτιμάται ειδικώς το γεγονός ότι τα ισπανικά σύνορα είναι ταυτοχρόνως και σύνορα της ζώνης Σένγκεν και ορίζεται ότι στα σύνορα πρέπει να προβλέπωνται νόμιμα σημεία εισόδου, των οποίων να μπορούν οι αλλοδαποί να κάνουν νόμιμη χρήση (παρ. 209).
Και συνεχίζει:
210. However, where such arrangements exist and secure the right to request protection under the Convention, and in particular Article 3, in a genuine and effective manner, the Convention does not prevent States, in the fulfilment of their obligation to control borders, from requiring applications for such protection to be submitted at the existing border crossing points. Consequently, they may refuse entry to their territory to aliens, including potential asylum-seekers, who have failed, without cogent reasons, to comply with these arrangements by seeking to cross the border at a different location, especially, as happened in this case, by taking advantage of their large numbers and using force.
Και πράγματι, στην προκειμένη περίπτωση υπήρχαν τέτοια νόμιμα σημεία εισόδου, αλλά και πρόσθετες προβλέψεις στα ισπανικά προξενεία:
212. In this regard, the Court notes that Spanish law afforded the applicants several possible means of seeking admission to the national territory, either by applying for a visa (see paragraph 115 above) or by applying for international protection, in particular at the Beni Enzar border crossing point, but also at Spain’s diplomatic and consular representations in their countries of origin or transit or else in Morocco.
Και συνεχίζει στην παρ. 221 με μια βαρυσήμαντη δήλωση:
221. The Court stresses that the Convention is intended to guarantee to those within its jurisdiction not rights that are theoretical and illusory, but rights that are practical and effective. This does not, however, imply a general duty for a Contracting State under Article 4 Protocol No. 4 to bring persons who are under the jurisdiction of another State within its own jurisdiction.
Και καταλήγει η απόφαση ως εξής:
Με άλλα λόγια, δεν ήταν πρόσφυγες!
Και ολοκληρώνει την κρίσιμη σκέψη της η απόφαση ως εξής:
231. In the light of these observations the Court considers that it was in fact the applicants who placed themselves in jeopardy by participating in the storming of the Melilla border fences on 13 August 2014, taking advantage of the group’s large numbers and using force. They did not make use of the existing legal procedures for gaining lawful entry to Spanish territory in accordance with the provisions of the Schengen Borders Code concerning the crossing of the Schengen area’s external borders. Consequently, in accordance with its settled case-law, the Court considers that the lack of individual removal decisions can be attributed to the fact that the applicants, if they indeed wished to assert rights under the Convention, did not make use of the official entry procedures existing for that purpose, and was thus a consequence of their own conduct. Accordingly, there has been no violation of Article 4 of Protocol No. 4.
Οι αναλογίες με την πρόσφατη ελληνοτουρκική αντιπαράθεση στον Έβρο είναι προφανείς, όσο και αν κάποιοι δεν θέλουν να τις δουν. Όπως και στην Μελίγια, έτσι και στις Καστανιές, ένας όχλος προσπάθησε (και προσπαθεί!) διά της βίας να εισέλθη στο ελληνικό έδαφος, παραβιάζοντας τα εθνικά σύνορα, που είναι ταυτόχρονα και σύνορα της ζώνης Σένγκεν. Η Ελλάδα δεν υπέχει καμία υποχρέωση να μεταφέρη άτομα υπό τουρκική δικαιοδοσία στο εθνικό της έδαφος (παρ. 221). Το μεγαλύτερο μέρος του όχλου αυτού κατ’ εκτίμησιν δεν είναι πρόσφυγες, αλλά μετανάστες (παρ. 230). Όσοι συλλαμβάνονται σε ελληνικό έδαφος επαναπροωθούνται άμεσα, κατά τρόπο που προσομοιάζει επαρκώς στα πραγματικά περιστατικά της ΝΔ και ΝΤ κατά Ισπανίας, διότι μόνοι τους προκάλεσαν αυτήν την κατάσταση (παρ. 231). Η πράξη τους συνιστά επιδρομή/επίθεση/έφοδο (storming, παρ. 231). Στην Τουρκία λειτουργούν ελληνικά προξενεία, όπου μπορεί κάθε αλλοδαπός να αιτηθή θεώρηση εισόδου. Στις Καστανιές υπάρχει νόμιμο σημείο εισόδου, στο οποίο κανείς δεν αποτάθηκε διά της νομίμου οδού, αλλά επεχείρησαν να εκβιάσουν την διάβαση. Το αν μπορεί κανείς να υποβάλη και αίτηση ασύλου στα ελληνικά προξενεία είναι αδιάφορο: καλό θα ήταν και η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να μεριμνήση σχετικώς, αλλά δεν είναι αναγκαίος όρος κατά την απόφαση. Αρκεί το νόμιμο σημείο εισόδου στα σύνορα.
Σημαίνει αυτό ότι η απόφαση είναι δίκαιη; Όχι. Σημαίνει ότι η απόφαση δηλώνει εκνευρισμό και κόπωση. Μια τέτοια απόφαση θα ήταν αδιανόητη μερικά χρόνια πριν. Τίποτε δεν αποκλείει ότι ανάμεσα στον συγκεκριμένο όχλο που επεχείρησε να παραβιάση τα ισπανικά σύνορα στις 13 Αυγούστου 2014 δεν υπήρχαν και πρόσφυγες. Αλλά αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα: ότι διαδικασίες που έχουν προβλεφθή για ανθρωπιστικούς λόγους για πρόσφυγες γίνονται αντικείμενο κατάχρησης κατά δεκάδες χιλιάδες από μετανάστες. Και ότι μάλιστα, όπως ακριβώς έδειξε η πρόσφατη ελληνοτουρκική κλιμάκωση στον Έβρο, η εθνική κυριαρχία δέχεται βίαιες επιθέσεις από ανθρώπους που έχουν οπλοποιηθή από εχθρικά κράτη. Σε μια τέτοια υβριδική και ανορθόδοξη απειλή, που μετέχει και της αστυνόμευσης και της εθνικής άμυνας, τα κράτη δεν μπορούν να μείνουν αδιάφορα. Δύο σημεία λοιπόν συντρέχουν το 2020 που εξηγούν την απόφαση: η κατάχρηση και η βία.
Ας κάνω κατανοητό αυτό το δεύτερο σημείο με μια σειρά παραδειγμάτων:
Ένα πλήθος 500 προσφύγων, πραγματικών προσφύγων, καταφθάνει στα ελληνικά σύνορα. Πέφτει στα γόνατα και εκλιπαρεί άσυλο.
Ένα πλήθος 500 προσφύγων καταφθάνει στα ελληνικά σύνορα. Βάζει φωτιά στο παραποτάμιο δάσος, πετάει πέτρες και επιχειρεί διά της βίας του όχλου να εισέλθη.
Ένα πλήθος 500 προσφύγων καταφθάνει στα ελληνικά σύνορα. Είναι ωπλισμένο με επιθετικά τυφέκια και πυροβολεί κατά των συνοριακών φρουρών.
Η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για τους πρόσφυγες είχε κατά νου το πρώτο παράδειγμα. Τώρα όμως βρισκόμαστε στο δεύτερο, όχι στο πρώτο. Καλό είναι να αντιδρούμε στην παρούσα και όχι στην παρελθοντική πραγματικότητα. Το τρίτο έχουμε να το δούμε από τον καιρό των Βησιγότθων, αλλά ποτέ δεν ξέρεις.
Δεν είναι όλες οι περιπτώσεις ίδιες. Ούτε το άσυλο είναι η μόνη αρχή του διεθνούς δικαίου, που τάχα υπέρκειται πάντοτε της εθνικής κυριαρχίας. Και οι αιτητές ασύλου έχουν υποχρεώσεις.