Περί ευθανασίας ΙΙ

Συνεχίζω εδώ από το προηγούμενο την παρουσίασή μου για την ευθανασία.

Τι ισχύει

Το αδίκημα της ανθρωποκτονίας εν συναινέσει του άρ. 300 ΠΚ φέρει το κύριο βάρος της ισχύουσας νομοθεσίας περί ενεργητικής ευθανασίας. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, τιμωρείται όποιος αποκτείνει έτερο “επί τη σπουδαία και επιμόνω απαιτήσει του παθόντος” και “εξ οίκτου προς αυτόν, ανιάτως πάσχοντα”. Η ποινή που προβλέπεται είναι η φυλάκιση (έως 5 ετών), ποινή η οποία στο σημερινό ποινολογικό μας σύστημα είναι στην πραγματικότητα πολύ ήπια, καθώς στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων είτε αναστέλλεται η εκτέλεσή της είτε μετατρέπεται σε χρηματική. Η απαίτηση πρέπει να απετέλεσε την αιτία της ανθρωποκτονίας, πρέπει δηλαδή ο ασθενής να απαίτησε την θανάτωσή του και εξ αυτού του λόγου να αποφάσισε την ανθρωποκτονία ο δράστης. Επιπλέον, ο παθών απαιτείται να έπασχε από ανίατη νόσο που προκαλεί αντικειμενικά τον οίκτο, ο οποίος οίκτος πρέπει με την σειρά του να απετέλεσε το κίνητρο του δράστη.

Το αδίκημα της συμμετοχής σε αυτοκτονία προβλέπεται στο άρ. 301 ΠΚ. Το αδίκημα αυτό στην πραγματικότητα περιέχει αυτουργικό και όχι συμμετοχικό άδικο, διότι η αυτοκτονία δεν συνιστά άδικη πράξη (και αυτός είναι ο λόγος που δεν τιμωρείται η απόπειρα αυτοκτονίας!). Θα ήθελα να εξετάσουμε αυτήν την παραδοχή περισσότερο: ο αποτυχών αυτόχειρ δεν τιμωρείται όχι επειδή δήθεν η τυχόν επιβολή ποινής δεν θα εξυπηρετούσε κανένα σκοπό γενικής ή ειδικής προλήψεως, αλλ’ επειδή ακριβώς έχει εξουσία διαθέσεως επί της ζωής του, όπως έχει επί της περιουσίας του ή επί της γενετήσιας ζωής του. Εδώ κρύβεται μια θεμελιώδης φιλελεύθερη παραδοχή του ποινικού δικαίου μας, η οποία αναπόφευκτα ακτινοβολεί και επί του ζητήματος της ευθανασίας.

Δικαιοσυγκριτικά, το πρόσφατο άρ. 217 γερμΠΚ προβλέπει τα εξής:

(1) Wer in der Absicht, die Selbsttötung eines anderen zu fördern, diesem hierzu geschäftsmäßig die Gelegenheit gewährt, verschafft oder vermittelt, wird mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit Geldstrafe bestraft.
(2) Als Teilnehmer bleibt straffrei, wer selbst nicht geschäftsmäßig handelt und entweder Angehöriger des in Absatz 1 genannten anderen ist oder diesem nahesteht.

Ιστορικά στην Γερμανία, από την εισαγωγή του αυτοκρατορικού Ποινικού Κώδικα το 1871 και μέχρι το 2015, και σε αντίθεση με εμάς η συμμετοχή σε αυτοκτονία δεν τιμωρείτο (πράγμα που ομολογουμένως δεν είχε σαν συνέπεια και καμιά μεγάλη κοινωνική καταστροφή). Τον Δεκέμβριο 2015 όμως και υπό το φως των διεθνών εξελίξεων στο θέμα, η γερμανική Βουλή απεφάσισε τον κολασμό μόνο της κατ’ επάγγελμα διενεργούμενης συνέργειας σε αυτοκτονία, εξαιρώντας ρητώς του συγγενείς και οικείους του αυτόχειρα. Η ρύθμιση εισήχθη προφανώς για να αποφευχθούν φαινόμενα τύπου Τζακ Κεβορκιάν ή αυτοκτονικού τουρισμού. Ήδη ασκείται κατ’ αυτής έντονη κριτική, βλ. για παράδειγμα το σχετικό άρθρο του Ερρίκου Ιλγενδόρφου, Καθηγητή στο Βυρτσβούργο.

Αντιθέτως, στην Ελβετία ισχύει το άρ. 115 ελβΠΚ (το οποίο, σημειωτέον, απετέλεσε κατά τα λοιπά το υπόδειγμα της δικής μας ρύθμισης στο άρ. 301 ΠΚ), σύμφωνα με το οποίο τιμωρείται μόνο ο δράστης που κινήθηκε από εγωιστικούς λόγους:

Wer aus selbstsüchtigen Beweggründen jemanden zum Selbstmorde verleitet oder ihm dazu Hilfe leistet, wird, wenn der Selbstmord ausgeführt oder versucht wurde, mit Freiheitsstrafe bis zu fünf Jahren oder Geldstrafe bestraft.

Επιπλέον, η ευθανασία από το 2002 και εξής είναι νόμιμη, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, στο Βέλγιο

Le médecin qui pratique une euthanasie ne commet pas d’infraction s’il s’est assuré que :
le patient est majeur ou mineur émancipé, capable et conscient au moment de sa demande;
la demande est formulée de manière volontaire, réfléchie et répétée, et qu’elle ne résulte pas d’une pression extérieure;
le patient se trouve dans une situation médicale sans issue et fait état d’une souffrance physique ou psychique constante et insupportable qui ne peut être apaisée et qui résulte d’une affection accidentelle ou pathologique grave et incurable;
et qu’il respecte les conditions et procédures prescrites par la présente loi.

καθώς και στην Ολλανδία από το 2001.

Νομοθετική πρόταση

Ήδη, η παροχή οποιασδήποτε συνδρομής σε αυτόχειρα πριν από την πράξη του δεν συνιστά το αδίκημα της συμμετοχής σε αυτοκτονία του άρ. 301 ΠΚ. Αυτή είναι η ορθότερη ερμηνεία του συγκεκριμένου άρθρου, που δεν καλύπτει ασφαλώς και τις περιπτώσεις της κατεξοχήν ενεργητικής ευθανασίας. Και με αυτό το νομοθετικό εργαλείο ωστόσο μπορούν να αντιμετωπιστούν περιπτώσεις παροχής συμβουλών, ψυχολογικής υποστήριξης στην απόφαση και χορήγησης φαρμάκων.

Σε μια πιθανή νομοθετική ρύθμιση (η οποία νομοτεχνικά μπορεί να ακολουθήση το παράδειγμα της τεχνητής διακοπής της εγκυμοσύνης ως λόγου άρσεως του αδίκου κατ’ άρ. 304 παρ. 4 ΠΚ), η βούληση του ασθενούς πρέπει να διαπιστώνεται ως σπουδαία, στερεά, σαφής, επαναλαμβανόμενη και αμετάκλητη. Η διαπίστωση αυτή διενεργείται από κάποια δημόσια αρχή που γνωμοδοτεί σχετικά, πχ κάποια τριμελή επιτροπή, ή μπορεί ακόμη να δηλώνεται ενώπιον Συμβολαιογράφου. Κατόπιν, η άδεια για την διενέργεια της ευθανασίας χορηγείται από το Μονομελές Πρωτοδικείο με την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, κοινοποιουμένης της σχετικής αιτήσεως και στον αρμόδιο Εισαγγελέα. Η τυπικότητα της διαδικασίας εξασφαλίζει ότι ο ασθενής δεν παρασύρεται από κάποιο παροδικό γνωστικό ή βουλητικό ελάττωμα, ενώ παράλληλα πρόκειται για διαδικασία σχετικά γρήγορη και φτηνή. Με τον τρόπο αυτό εξισορροπούνται κατά τον βέλτιστο τρόπο τα συγκρουόμενα συμφέροντα, αφενός μεν του ασθενούς να διαθέση το υπόλοιπο ζωής του, αφετέρου δε της ολότητας να διαφυλάξη όχι μόνο την ακεραιότητά της, αλλά και τον ίδιο τον ασθενή από τυχόν ελαττωματικές αποφάσεις του.

Κατακλείδα

Τι είναι φιλελεύθερο;

Μπορώ να σας απαντήσω με μεγαλύτερη βεβαιότητα τι δεν είναι φιλελεύθερο. Φιλελεύθερο δεν είναι να υποχρεώνουμε ως κοινωνία ένα ασθενή άνθρωπο να ζη παρά την θέλησή του, να υποφέρη, να βιώνη όχι την ζωή, αλλά τον μακρό θάνατό του, να νιώθη ότι χάνει την αξιοπρέπεια και την αυτοκυριαρχία του, ότι κύριός του πεπρωμένου του είναι η ασθένεια και όχι ο ίδιος, ότι, σε τελευταία ανάλυση, έχει γίνει πια κάποιος άλλος. Ο σεβασμός που οφείλουμε στον ίδιο τον ασθενή δεν μπορεί να είναι μικρότερος από τον σεβασμό της ζωής του ασθενούς καθ’ αυτήν.

Στον τερματικό ασθενή απαγορεύεται να συγγράψη το τελευταίο κεφάλαιο, ή μάλλον την τελευταία σελίδα του βιβλίου της ζωής του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο βίος του δεν είναι πια αυτόγραφος, αλλά ο κολοφώνας του βίου αυτού, το επιστέγασμα των ημερών του, ετερογραφείται. Αυτό όμως συνιστά βαρεία προσβολή της προσωπικής του αυτονομίας, διότι το τέρμα της ζωής μας αποτελεί, στον βαθμό που μπορούμε να το ελέγξουμε, θεμελιώδες στοιχείο του εαυτού και της αυτοαντίληψής μας (σε αντίθεση προφανώς με την αφετηρία της ζωής μας). Η ημέρα εκείνη, dies illa, η αντιγενέθλιος ημέρα, δεν είναι μια ημέρα όπως όλες οι άλλες, αλλά εκείνη που συγκεφαλαιώνει τον τρόπο που ζήσαμε, τον βίο που διηγάγομε, το είδος του ανθρώπου που υπήρξαμε, τον ανθρωπότυπο που επιλέξαμε να είμαστε.

Ο ευθάνατος θάνατος αποτελεί ουσιώδες μόριο του αγαθού βίου.

Μια συνεκτική θεωρία ηθικής αυτονομίας δεν επιτρέπεται να το παραβλέπη.