Ακολουθώντας την οδυνηρή και ελάχιστα δημοφιλή ιδεολογία του “σκληρό, αλλά να ακουστή”, θέλω να γράψω μερικά πράγματα σχετικά με τους Τσάμηδες της Θεσπρωτίας: ποιοι ήταν, τι έκαναν, τι έπαθαν, πού βρίσκονται σήμερα και τι ζητούν.
Το ελληνικό κράτος έφτασε στην περιοχή της Θεσπρωτίας/Τσαμουριάς τον Φεβρουάριο 1913, παράλληλα με την πτώση των Ιωαννίνων. Για το καλωσασηύραμε, ο καπετάν Μάρκος Δεληγιαννάκης δολοφόνησε 72 Τσάμηδες προκρίτους των χωριών της Παραμυθιάς στις 23 Φεβρουαρίου 1913. Αν δεν με πιστεύετε, ορίστε και το σχετικό δημοτικό τραγούδι: δεν το κρύβουμε, σεμνυνόμεθα κιόλας.
Σαν τι κακό σας έκανα, κι μι κατηγουράτι;
Ιγώ χουριά δεν έκαψα και σκλάβους δεν επήρα.
Ιγώ τους πρώτους έμασα, εξήντα δυο νουμάτους
Στη Σέλλιανη τους έσυρα, στο μνήμα του Μανώλη.
Ξύπνα, Μανώλη ψυχογιέ, απού το μαύρου χώμα,
να δεις αρνιά που σου ’φερα, κριάρια σουβλισμένα.
Από την απελευθέρωση της περιοχής το 1913 έως τον πόλεμο του 1940, η πολιτική του ελληνικού κράτους στην Τσαμουριά ήταν σκληρά αφομοιωτική, όπως ακριβώς και στην Μακεδονία πχ. Οι Τσάμηδες υπέστησαν κάθε είδους χωροφυλακίστικη καταπίεση, είδαν πρόσφυγες να εποικίζουν τα κτήματά τους, τα ονόματα των χωριών τους εξελληνίστηκαν, επί χρόνια ζούσαν με την αγωνία αν θα θεωρηθούν ή όχι ανταλλάξιμοι και, συνεπώς, θα κατέληγαν πρόσφυγες κάπου στην Μικρασία, κατόπιν το μεταξικό καθεστώς υπέβαλε τις περιουσίες τους σε αναγκαστική απαλλοτρίωση διά του α.ν. 735/1937 κλπ. Ας το κρατήσουμε αυτό λοιπόν: οι Τσάμηδες έζησαν για μια γενιά ως καταπιεσμένη μειονότητα και επιπλέον με την πίκρα της παλιάς τους οθωμανικής υπεροχής: εκεί που ήσαν μπέηδες, κατάντησαν μπαίγνιο.
Το πρώτο αίμα χύθηκε από την ελληνική πλευρά. Και εξηγούμαι: κατά τις πρώτες ημέρες Νοεμβρίου 1940, ήτοι κατά την πρόσκαιρη ιταλική επέλαση, τους Ιταλούς, που κατέλαβαν την επίμαχη περιοχή, συνώδευαν και αλβανικά τάγματα (η Αλβανία ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση προς την Ελλάδα, ως γνωστόν). Τα αλβανικά αυτά τάγματα αποτελούνταν σε μεγάλο βαθμό ή συνεργάστηκαν και με Τσάμηδες, λιποτάκτες του ελληνικού στρατού, οι οποίοι θεώρησαν ότι διείδαν ευκαιρία απελευθέρωσης. Σημειωτέον ότι οι Τσάμηδες στρατεύσιμοι εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό, εξωρίστηκαν δηλαδή, κατά την διάρκεια του πολέμου, προκειμένου να μην πολεμήσουν. Κατά την δυναμική επιστροφή του ελληνικού στρατού λίγες ημέρες μετά, στήθηκαν στον τοίχο οι πρώτοι Τσάμηδες, επί υπαρκτή ή ανυπάρκτω συνεργασία με τον εχθρό. Ανάμεσά τους επίσημα πρόσωπα, όπως ο Μουφτής της Παραμυθιάς, ενώ από ελληνικής ιστοριογραφίας καταγράφονται βιασμοί χανουμισσών και λεηλασίες περιουσιών. Δεν έλειψαν φυσικά και οι δολοφονίες που αποτελούσαν προσωπικά ξεκαθαρίσματα λογαριασμών, με σημαντικώτερη την δολοφονία οχτώ Τσάμηδων στην θέση Βίγλιζα.
