Διάλογος για τα δομικά χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας
Οι χαμηλές αποδοχές μειώνουν ή αυξάνουν την ανεργία; Τι εννοεί κανείς με τον όρο ανταγωνιστικότητα; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις βιώσιμης ανάπτυξης; Σε συνέχεια διαπιστώσεων του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού, αναδημοσιευση συνεντευξης (με μικρες αλλαγες) στην Ναυτεμπορικη
* Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση στη συζήτηση περί σχέσης κατώτατου μισθού και ανταγωνιστικότητας;
Κατ’αρχάς, πρέπει να συζητήσουμε σε τι αναφέρεται η ανταγωνιστικότητα, γιατί στον δημόσιο διάλογο βλέπω να χρησιμοποιούν πολλοί τον όρο χωρίς να εξηγούν τι εννοούν με την έννοια και γιατί θα πρέπει αυτή να μας ενδιαφέρει.
Φαντάζομαι οι περισσότεροι αναφέρονται στη δυνατότητα της ελληνικής οικονομίας να παράγει προϊόντα που έχουν ζήτηση στο εξωτερικό. Φυσικά η ζήτηση ενός προϊόντος εξαρτάται από την τιμή του. Όταν οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν χαμηλότερο κόστος, μπορούν να προσφέρουν τα προϊόντα τους σε χαμηλότερη τιμή. Έτσι, στον βαθμό που οι κατώτατοι μισθοί επηρεάζουν το μισθολογικό κόστος των επιχειρήσεων, επηρεάζουν και την ανταγωνιστικότητά τους στο εξωτερικό.
Τώρα, το πραγματικό ερώτημα είναι πόσο πρέπει να μας νοιάζει η ζήτηση των ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό. Δεν βλέπω κανέναν λόγο οι εξαγωγές να είναι αυτοσκοπός. Είναι χρήσιμες μόνο στον βαθμό που ανεβάζουν το βιοτικό μας επίπεδο, δηλαδή τη διαχρονική μας ικανότητα να καταναλώνουμε αγαθά, εγχώρια ή ξένα.
Εν τέλει, αυτό που θεωρώ ότι πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι η παραγωγικότητα. Πόσο παράγουμε ανά ώρα εργασίας. Αν παράγουμε πολύ, μπορούμε να καταναλώνουμε πολύ. Αν δεν παράγουμε, έχουμε ελλείψεις.
Φυσικά, αν οι ελληνικές εξαγωγές είναι πολύ χαμηλές, αυτό μπορεί να αποτελεί δείγμα χαμηλής παραγωγικότητας. Αλλά πάλι αυτό που πρέπει να επιδιώκουμε μακροπρόθεσμα είναι να βελτιώνουμε την παραγωγικότητά μας, όχι να ανεβάζουμε τεχνητά τις εξαγωγές. Υπό αυτήν την έννοια, οποιοδήποτε μέτρο αποσκοπεί απλώς στην αλλαγή των σχετικών τιμών εσωτερικού και εξωτερικού (π.χ. υποτίμηση ενός νομίσματος) δεν προσφέρει μακροπρόθεσμες λύσεις, παρά ένα μπάλωμα (βέβαια ενίοτε αναγκαίο).
Δεν λέω κάτι καινούριο εδώ – την προβληματική χρήση του όρου «ανταγωνιστικότητα» έχει τονίσει ο Πολ Κρούγκμαν ήδη από το 1996, στο Pop Internationalism.
Φορείς όπως το Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού υποστηρίζουν ότι η μείωση των βασικών αποδοχών στα 586 ευρώ δεν ήταν εξαρχής σε θέση να βελτιώσει την απασχόληση και την ανταγωνιστικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, επικαλείται τόσο την εξέλιξη αποδοχών-ανεργίας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, όσο και τη διεθνή εμπειρία.
Θεωρώ ότι δεν είναι ασφαλές να επικαλείται κανείς τη διεθνή εμπειρία προκειμένου να αντλήσει μαθήματα για τη σημερινή Ελλάδα. Όσα βιώνει σήμερα η Ελλάδα αλλά και ολόκληρη η Ευρωζώνη είναι σε μεγάλο βαθμό πρωτόγνωρα. Πλούσιες χώρες που αναγκάζονται να καταφεύγουν στο ΔΝΤ, μια νομισματική ένωση ανεξάρτητων κρατών με εθνικές παραδόσεις αιώνων που καταλήγουν να έχουν τόσο στενούς οικονομικούς δεσμούς παράλληλα με δύσκολες πολιτικές σχέσεις κ.ά.
Σε κάθε περίπτωση, η σχέση αποδοχών και ανεργίας διαφέρει όχι μόνο μεταξύ χωρών, αλλά και εντός της ίδιας της χώρας σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Στην ακμάζουσα Μασαχουσσέτη του 2005, μια αύξηση των κατώτατων μισθών κατά 20% μπορεί να έφερνε ένα θετικό αποτέλεσμα για τους εργαζομένους. Μπορεί το ίδιο να ίσχυε και στην Ελλάδα του 1905. Η ίδια αύξηση στην Ελλάδα της κρίσης του 2013 μάλλον θα σήμαινε ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας.
Παρεμπιπτόντως, πρέπει να αποφύγουμε μια πολύ διαδεδομένη λογική πλάνη. Το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια είχαμε πτώση μισθών αλλά αύξηση ανεργίας δεν σημαίνει ότι η μείωση μισθών έφερε την ανεργία! Το σωστό ερώτημα είναι τι ποσοστά ανεργίας θα είχαμε, αν δεν μειώνονταν και οι μισθοί. Αγορές όπως αυτή των μεταφορών (όπου για παράδειγμα τα υψηλά κόμιστρα ταξί έχουν προκαλέσει ουρές άδειων οχημάτων) προσφέρουν ενδείξεις ότι το αποτέλεσμα θα ήταν ακόμη χειρότερο.
Τελικά ποιοι παράγοντες (θα) κρίνουν την απασχόληση και την ανταγωνιστικότητα στην Ελλάδα;
Αυτό είναι φυσικά ένα τεράστιο ερώτημα. Όπως προανέφερα, αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει δεν είναι η ανταγωνιστικότητα αλλά η παραγωγικότητα. Η Ελλάδα δεν είναι αρκετά παραγωγική, τουλάχιστον για το (υψηλό) εισόδημα το οποίο επιθυμούμε και θεωρούμε ότι αξίζουμε να έχουμε (βλ. και σχετικό άρθρο στην Καθημερινή «Πόση ευημερία αξίζει η Ελλάδα»).
Τους λόγους γενικώς τους γνωρίζουμε. Το ανθρώπινο κεφάλαιο δεν είναι τόσο επαρκές όσο θα έπρεπε (πώς να είναι άλλωστε, με τα πανεπιστήμια κλειστά;). Οι φυσικές υποδομές παραμένουν ελλιπείς, ακόμη και μετά από τόσα χρόνια ευρωπαϊκής ενίσχυσης. Και ίσως το πιο σημαντικό: δεν έχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε, να λύνουμε τα κοινά προβλήματα με φτηνούς, γρήγορους και αποτελεσματικούς τρόπους. Το ελληνικό κράτος βρίσκεται πάντα ένα βήμα πίσω από τις εξελίξεις. Συχνά, μάλιστα, εμποδίζει την επιχειρηματική αλλά και κοινωνική πρόοδο της χώρας.
Όσο η παραγωγικότητά μας είναι χαμηλή, ή οι μισθοί μας θα είναι χαμηλοί, ή η ανεργία θα βρίσκεται στα ύψη ή και τα δύο θα συμβαίνουν ταυτόχρονα, όπως συμβαίνει σήμερα.
Πολλοί επικαλούνται το παράδειγμα της Βουλγαρίας για να υποστηρίξουν ότι τόσο οι χαμηλοί μισθοί, όσο και η χαμηλή φορολόγηση των επιχειρήσεων δεν παίζουν ρόλο τελικά για την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη.
Τέτοιες συγκρίσεις προκύπτουν απο λογικές πλάνες. Δεν μπορείς να συγκρίνεις δύο τόσο ανόμοιες οικονομίες για να δεις αν το φάρμακο που δούλεψε στη μία περίπτωση θα δουλέψει και στην άλλη. Είναι σαν να κοιτάζει κανείς έναν μαραθωνοδρόμο που τρώει τρία πιάτα μακαρόνια την ημέρα προτού τρέξει και να συμπεραίνουμε στη συνέχεια ότι η μακαρονάδα αδυνατίζει, επειδή μετά τον μαραθώνιο τον ζυγίσαμε και ήταν 3 κιλά ελαφρύτερος.
Η Βουλγαρία είναι μια χώρα μέσου εισοδήματος, με χαμηλή παραγωγικότητα (κακές υποδομές, ελλιπές κεφάλαιο κ.ά). Σχηματικά, η Βουλγαρία δεν είναι φτωχή επειδή έχει χαμηλούς μισθούς. Έχει χαμηλούς μισθούς επειδή ειναι φτωχή.
Η Ελλάδα από την άλλη πλευρά δεν είναι πλουσιότερη επειδή έχει υψηλότερους μισθούς. Έχει υψηλότερους μισθούς επειδή παράγει περισσότερο. Έχει υψηλότερη παραγωγικότητα. Το πρόβλημα είναι ότι οι μισθοί του 2007 δεν αντιστοιχούσαν στην παραγωγικότητά μας. Αυτό που βλέπουμε από τότε είναι, σε μεγάλο βαθμό, η αναγκαία επιστροφή των μισθών στο επίπεδο το οποίο αντέχει η οικονομία. Να το διευκρινίσουμε ξανά: οι μισθοί δεν μειώνονται για λόγους εθνικής περηφάνειας ή μιζέριας, για να «γίνουμε ανταγωνιστικοί» ή για να «γίνουμε Βουλγαρία». Οι μισθοί πέφτουν διότι -μαζί με τις τιμές- στην Ελλάδα του 2007 ήταν τεχνητά «φουσκωμένοι». Βρέθηκαν σε επίπεδα τα οποία η ελληνική οικονομία απλώς δεν μπορούσε να υποστηρίξει.
Η παράμετρος της αγοραστικής δύναμης; Μειωμένοι μισθοί δεν σημαίνουν και μειωμένη ζήτηση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται;
Ναι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορεί να αυξάνει κανείς τους μισθούς όσο επιθυμεί, περιμένοντας ότι θα αυξάνεται αντίστοιχα και η ζήτηση.
Ας το δούμε διαφορετικά και πολύ απλά: το δημόσιο δεν έχει κεφάλαια για να αυξήσει τους μισθούς που πληρώνει. Χρεοκόπησε. Ακόμη και το τελευταίο παιδί σε αυτήν τη χώρα πρέπει να το καταλάβει. Ο δε ιδιωτικός τομέας βρίσκεται επίσης σε δεινή κατάσταση. Οι περισσότερες επιχειρήσεις όχι μόνο δεν μπορούν να χορηγήσουν αυξήσεις, αλλά είναι ζήτημα αν μπορούν να διατηρήσουν τους υπαλλήλους που έχουν σήμερα, με τους σημερινούς μισθούς.
Σίγουρα θα έχετε ακούσει το επιχείρημα: «πολλές επιχειρήσεις διαμηνύουν σήμερα ότι δεν είναι βιώσιμες, αφού όμως έχουν βάλει στην άκρη την υψηλή κερδοφορία των προηγούμενων ετών». Ποια είναι η γνώμη σας;
Καταρχάς, αμφιβάλλω οτι τα κέρδη ήταν τόσα, ώστε να υπερκαλύπτουν 5 χρόνια ζημιών λόγω κρίσης. Έπειτα, ένα παρόμοιο επιχείρημα δεν έχει και νόημα. Οι επιχειρήσεις δεν έχουν βασικό στόχο τη φιλανθρωπία. Έχουν μετόχους που θέλουν τα λεφτά τους να πιάνουν τόπο. Αν δεν έχει έσοδα η επιχείρηση, τα κεφάλαια αποσύρονται και κλείνουν. Αν η Apple σε 20 χρόνια δεν πουλάει ούτε ένα κινητό ή ηλεκτρονικό υπολογιστή, δεν θα συνεχίσει να λειτουργεί επειδή έβγαζε το 2013 κάποια δις κέρδος. Θα προσπαθήσει να ξαναβγεί στην κερδοφορία και αν δεν τα καταφέρει, θα κλείσει, όπως έχουν κλείσει τόσο πολλές εταιρείες στην ιστορία που κάποτε είχαν υπάρξει κερδοφόρες.
Θα πρέπει άραγε να υπάρχουν κάποιες δικλείδες ασφαλείας των εργαζομένων για λόγους κοινωνικής συνοχής; Υπό αυτήν την έννοια, δεν βοηθά να μην κινείται ο μίνιμουμ μισθός σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα;
Οπως το καταλαβαινω, η κοινωνικη συνοχη εχει να κανει με την κοινωνικη ειρηνη: αν εχουμε μεγαλες ανισοτητες ή γενικευμενη δυσαρεσκεια σε καποια στρωματα του πληθυσμου, αυτο θα τεινει να ειναι προβλημα για ολους (λογω απεργιων, συγκρουσεων, γενικα κακου κλιματος κτλ). Υπονοειται καποιος εκβιασμος, δηλαδη ας πουμε αν οι Παναθηναϊκοι ειναι δυσαρεστημενοι, δικαιως ή αδικως, πρεπει να κανουμε κατι γιαυτο γιατι ειναι πολλοι και τους φοβομαστε. Ε δεν μου φαινεται και πολυ δικαιο αυτο.
Γιαυτο λεω οτι η (κοινωνικη) δικαιοσυνη ειναι σιγουρα σημαντικοτερη απο την κοινωνικη συνοχη. Πρωτα κοιταμε τους φτωχους και τους αδυναμους, μετα τους Παναθηναϊκους. Για λόγους λοιπόν δικαιοσύνης και μόνο, αν όχι και κοινής λογικής, υπάρχουν σίγουρα πολλές εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα που είναι εξαιρετικά άνισες και εκεί μια κρατική παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει. Με την ανεργία στα ύψη και τις θέσεις εργασίας να σπανίζουν, κάποιοι εργοδότες μπορεί να κακομεταχειρίζονται τους εργαζομένους.
Θα ήταν κανείς πολύ φανατικός αν υποστήριζε ότι πρέπει αύριο να καταργηθεί κάθε πολιτική «προστασίας» της εργασίας. Το ερώτημα όμως είναι ποιες πολιτικές πραγματικά προστατεύουν τους πολίτες, είτε αυτοί εργάζονται είτε αναζητούν εργασία.
Το να θέτουμε κάποιο κατώτατο όριο στους μισθούς, ας πούμε 100 ευρώ, μπορεί να βοηθά τον εργαζόμενο να έχει υψηλότερη διαπραγματευτική ισχύ και να πετυχαίνει έναν ικανοποιητικότερο μισθό. Μπορεί θεωρητικά ένα τέτοιο μέτρο, υπό προϋποθέσεις, να ενισχύει την αγοραστική δύναμη των χαμηλόμισθων και κατ’ επέκταση την κατανάλωση, ώστε να αυξηθεί σημαντικά το ΑΕΠ και τελικά η συνολική απασχόληση να ενισχυθεί αντί να μειωθεί. Είναι όμως το ίδιο σαφές ότι αν θεσπίζαμε κατώτατους μισθούς στα 45.000 ευρώ, η ανεργία θα έφτανε στο 99%. Δεν μπορώ να φανταστώ ποιος θα ήταν χαρούμενος με αυτήν την προοπτική.
Στη σημερινή Ελλάδα, το ύψος της ανεργίας πιθανότατα δηλώνει ότι οι «κατώτατοι» μισθοί δεν βοηθούν πια αυτούς που υποτίθεται ότι θέλουμε να βοηθήσουμε, αλλά αντίθετα τους ζημιώνουν, καθώς τους σπρώχνουν είτε στην ανεργία, είτε στη μαύρη εργασία.
Σωτήρη, κοινή λογική σε όλες τις απαντήσεις. Το θέμα είναι πως το καταχρεωμένο κράτος θα ενισχύσει την παραγωγή. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει καμία προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Αντιθέτως, η υπερφορολόγηση οδηγεί τις μικρές επιχειρήσεις σε κλείσιμο ή φοροδιαφυγή και τους εργάτες στην ανεργία ή μαύρη εργασία. Η παραγωγικότητα οδηγείται στο ναδίρ, λόγω της ληστρικής επιδρομής του κράτους, προκειμένου αυτό να καλύψει τις ασύδοτες σπατάλες προς όφελος των ημετέρων. Μήπως μπορείς να δώσεις μια απάντηση στο τριπλό ερώτημα “τι έχει κάνει το κράτος για την αύξηση της παραγωγικότητας; αν έχει κάνει κάτι γιατί αυτό δεν βοήθησε; και τι θα έπρεπε να κάνει;”
Ελα Πανο
ναι και γω θαλεγα οτι ειναι σχεδον τετριμμενα αυτα τα πραγματα, αν δεν διαφωνουσαν τοσοι! :)
(κοιτα εδω ας πουμε)
Η ερωτηση σου ειναι πολυ καλη. Τοσο που εδω και καποιον καιρο σκεφτομαι να γραψω ενα ολοκληρωμενο κειμενο σχετικα. ΒΑσικα σκεφτομαι τρια κομματια:
α) γιατι πρεπει να μας νοιαζει η παραγωγικοτητα
β) πως αυξανεται γενικα
(εκει θα βοηθησει να σκεφτουμε μια κλειστη οικονομια, για να συνειδητοποιησει κανεις οτι δεν εχει νοημα αυτη η εμμονη με τις εξαγωγες, με την “ανταγωνιστικοτητα” κτλ)
γ) τι μπορει να κανει ειδικοτερα το ελληνικο κρατος
Θελω να ακουσω και την δικη σου γνωμη σε αυτο.
Παντως στο κειμενο ελεγα ηδη:
ε απλη ειναι η απαντηση, να σταματησουν ολα αυτα. Ευκολα το λες, δυσκολα γινεται βεβαια.
Καταρχας θα λεγα να σταματησουν εδω και τωρα ολες αυτες οι σαχλες πολιτικες προστασιας των μικροεπιχειρησεων. Πανε να απελευθερωσουν τα ωραρια πχ και τα ελευθερωνουν μονο για μικρα καταστηματα. Πως να μην ειναι η παραγωγικοτητα μας στον πατο?
Σωτήρη μια συμβουλή. Μην ασχολείσαι
δεν ειναι και ευκολο :)
αλλωστε, με νοιαζει να ξερω και τι πιστευει ο κοσμος. Αν ολοι συμφωνουν με καποια πραγματα δεν εχει νοημα να τα γραφεις, τα ξερουν.
Θεωρώ πως έχει νόημα να ξεκινάς μια συζήτηση με κάποιον που πάσχει από ιδεολογική ή άλλη τύφλωση. Θα πρέπει επίσης να υπάρχει διάθεση για ανταλλαγή (strictly) επιχειρημάτων και καλή προαίρεση. Αν αυτά απουσιάζουν δεν νομίζω πως υπάρχει νόημα να επιδιώκεις τον διάλογο με κάποιον που θεωρεί πως κατέχει εκ φωτίσεως την αλήθεια για πράγματα για τα οποία ουδεμία εξειδικευμένη γνώση μάλιστα δεν κατέχει. Νομίζω επίσης πως το συγκεκριμένο παίγνιο έχει επαναληφθεί και καλές εκτιμήσεις σε σχέση με τις παραπάνω ιδιότητες (όσο και για την πίστη του συγκεκριμένου segment) των ανθρώπων με τους οποίους επιχειρείς να συζητήσεις διαθέτεις.
Από την άλλη αν υπάρχει μια συμφωνία πάνω σε πράγματα για τα οποία υπάρχουν πολύ ισχυρές ενδείξεις πως ισχύουν
μπορεί να γίνει και διάλογος για πράγματα για τα οποία η αβεβαιότητα είναι μεγαλύτερη. Με άλλα λόγια θα πρέπει να υπάρχουν κοινά αποδεχτοί κανόνες και κριτήρια, κοινή γλώσσα και κοινή αναγνώριση του τι αποτελεί evidence . Αυτό δηλαδή που ονομάζουν οι θεωρητικοί της επιστήμης (μεταξύ των οποίων ο Kuhn και ο Putnam) commensurability. Ο διάλογος μεταξύ του Παράκελσου και του Νεύτωνα δεν θα οδηγούσε πουθενά – ειδικά όχι αν ο Παράκελσος στόλιζε συνεχώς τον Νεύτωνα με τον χαρακτηρισμό νεοφιλελεύθερο παπαγαλάκι.
Σωτήρη,
με μια γρήγορη ματιά στην παραπομπή δεν είδα ούτε ένα ουσιαστικό σχόλιο επί του θέματος. Μερικοί εξέλαβαν το άρθρο ως μια παρότρυνση να παρθούν “νέα μέτρα” που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα, και αντέδρασαν. Εγώ καταλαβαίνω ότι η παραγωγικότητα ενός κράτους μεγιστοποιείται όταν η ανεργία ελαχιστοποιείται, και σε αυτό δεν νομίζω ότι θα βρεις κανέναν αντίθετο. Προϋπόθεση είναι η εργασία να πιάνει και τόπο και να μην παράγεται αέρας κοπανιστός, και ούτε σε αυτό θα βρεις κανέναν αντίθετο. Το πως θα γίνει αυτό είναι μεγάλη ερώτηση που πιστεύω ότι μπορείς να την αναπτύξεις πολύ καλύτερα από εμένα. Θα αναμένω το σχετικό σου κείμενο. Οι δικές μου σκέψεις κατευθύνονται προς τη στήριξη της εγχώριας παραγωγής και παράλληλα την καταπολέμηση της διαπλοκής και των εργασιακών στρεβλώσεων. Μην εστιάσεις σε κλειστή κοινωνία, γιατί αυτό είναι εξωπραγματικό, εκτός και αν προτείνεις αυτό σαν λύση. Το θέμα είναι πως θα ενισχύσουμε την παραγωγή όταν όλα τα πρωτογενή προϊόντα μας είναι ακριβά σε σχέση με τα εισαγόμενα. Ευχαριστώ.
επ
χεχε
βεβαια παντα κατι μαθαινεις απο τον διαλογο, ακομα και αν ακους εντελως λανθασμενα πραγματα, και μονο να αναγκαστεις να εκφρασεις κατι καθαρα και πειστικα, καλο κανει.
Πανο
αχα. Ελαχιστα απο τα μετρα που λαμβανονται τωρα βασικα αυξανουν την παραγωγικοτητα, ουσιαστικα αυτα που κανουν καλο στην παραγωγικοτητα ειναι συνηθως μετρα που ο πολιτης θελει ετσι κιαλλιως. Με μια μεγαλη εξαιρεση: την ανοητη προστασια των μικροεπιχειρησεων.
ακριβως
οχι βεβαια, το να κλειστουμε κιαλλο μονο καλο δεν κανει :) αλλα ειναι χρησιμο για να απομoνωσεις παραγοντες.
μα ειναι ακριβα επειδη δεν ειμαστε παραγωγικοι. Μερος του ιδιου ζητηματος ειναι. ΟΚ, θα γραψω κατι και θα μου πεις!
Παιδιά μπράβο για το άρθρο και συγγνώμη για την καθυστερημένη (ως συνήθως) απάντηση.
Λοιπόν, μερικές παρατηρήσεις φάση δικηγόρος του διαβόλου κέτσι:
– η κριτική που ασκήθηκε από τους αγγλοσάξωνες νομίζω παραβλέπει κάπως το γεγονός ότι η Γερμανία, σε αντίθεση πχ με ΗΠΑ και Κίνα, δεν έχει δικό της νόμισμα και η νομισματική πολιτική δεν είναι στα χέρια της κυβέρνησης της όπως στις άλλες χώρες.
Θέλω να πω, μήπως είναι πιο σωστό να κοιτάμε τα πλεονάσματα και το συνολικό χρέος της ΕΕ και όχι ειδικά της Γερμανίας; Γιατί ας πούμε κανένας δεν κάθεται να ασχοληθεί με το γεγονός ότι το Τέξας εξάγει περισσότερο(και υποθέτω έχει άλλο εμπορικό ισοζύγιο) σε σχέση με την Μοντανα, ούτε κατηγορεί κανείς το Τέξας για αυτό.
– αυτό που ζητάτε από την Γερμανία δεν πάει κόντρα στο κονσενσους σύμφωνα με το οποίο τα κράτη οφείλουν να μειώνουν τα χρέη τους στις περιόδους οικονομικής άνθισης;
– πόσο βέβαιο είναι ότι αύξηση των αποδοχών στην Γερμανία θα οδηγήσει στο εφφέκτ που περιμένετε; ποιος μας λέει ότι δεν θα προκληθεί μια φούσκα ακινήτων στην Γερμανία; ή, γνωρίζοντας τις καταναλωτικές συνήθειες των γερμανών (για να το παίξω Theodor…), ποιος μας λέει ότι, σε περίπτωση ανόδου των εισοδημάτων τους, αντί να παίρνουν Πράντα και ελίες, δεν θα το ρίξουν σε ασφαλιστικά/συνταξιοδοτικά/φαινανς προγράμματα που σίγουρα δεν πουλάνε έλληνες και ισπανοί (αλλά, χμ, αγγλοσάξωνες του σίτυ και της γουωλ στρητ)
Και πέρα από αυτό, η Γερμανία βασικά κάνει αυτό που της ζητάνε, απλά όχι στον ρυθμό που επιθυμούν οι αγγλοσάξωνες – οι οποίοι βέβαια καίγονται πιο πολύ από την κρίση, αλλά αυτό οφείλεται στο στραβό τους το κεφάλι και είναι πρόβλημα περισσότερο δικό τους, παρά της Γερμανιας.
Οι μισθοί ανέβηκαν στην Γερμανία τα τελευταία χρόνια και οι συζητήσεις για τον μεγάλου συναπισμό τώρα είναι ουσιαστικά συζητήσεις “πού να ξοδέψουμε και άλλο” (κατώτος μισθός, Mütterrente, επενδύσεις σε ενέργεια, μη αύξηση φορολογίας κτλ).
Και πάμε στην ουσία, στο “ηγετικό ρόλο” που πρέπει να πάρει η Γερμανία.
Πρώτον, η Γερμανία ήταν πριν λίγα χρόνια ουσιαστικά δύο vassal states για κάπου μισό αιώνα και πριν από αυτό (με την σύντομη εξαίρεη του Γ Ραιχ) ήταν ό,τι να ‘ναι και πάντως όχι κράτος με την έννοια που ήταν η Αγγλία ή η Γαλλία ή οι ΗΠΑ. Οι άνθρωποι δεν έχουν απολύτως καμμία παράδοση σε διπλωματία και εξωτερική πολιτική και δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένεις ξαφνικά να συμπεριφέρονται σαν την Αγγλία ή την Γαλλία. Ουσιαστικά, ζητάμε από την γερμανικη πολιτική τάξη/ελίτ αυτό που ζητάμε και από την ελληνική: μέσα σε 3 χρόνια να ξεχάσει ό,τι ήξερε και να μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο. Τελικά η μεταμόρφωση θα γίνει, αλλά αργά και βασανιστικά και τώρα βρίσκεται στην φάση Άδωνι/μερκελ… (βοηθεια μας)
Δεύτερον, το να αναλάβει η “Γερμανία ηγετικό ρόλο/τις ευθύνες της” είναι μια γενικόλογη φράση που περιλαμβάνει τις επιθυμίες και όνειρα των πιο διαφορετικών ανθρώπων. Αν ας πούμε έκανε όλα αυτά που τις ζητούν όλοι αυτόι που απαιτούν “να αναλάβει τις ευθύνες της” μάλλον θα βλέπαμε ότι τα μισά είναι ανεφάρμοστα/ουτοπικά και τα άλλα μισά λάθος. Αλλά και αν εφαρμόσει ας πούμε το 1/3 αυτών θα έχει τον πόλεμο των 2/3…
Τρίτον, σε περίοδο ευημερίας οι προσπάθειες για μεγαλύτερη ενοποιήση βρήκαν τοίχο όχι στην Γερμανία, αλλά στην Γαλλία, Ιρλανδία κτλ. Παιδιά, οι ευρωπαίοι δεν θέλουν. Ο χάμπερμας και διάφοροι μορφωμένοι/κοσμοπολίτες μπορεί να το θέλουν και μπορεί να νιώθουν το ίδιο άνετα στην Μαδρίτη, στο Άμστερδνταμ και στην Βιέννη. Αν όμως ζητάμε νομιμοποιήση από την βάση, πολύ φοβάμαι ότι δεν θα την έχουμε (άσε που η Γερμανία κατά πάσα πιθανότητα θα είναι πιο δεκτική από τους επικριτές της…). Σε χώρες που ευημερούν (αυστρία, νορβηγία, φιλανδία, γαλλία με επιφυλάξεις) η λαϊκιστική (μην πούμε ήμιφασιστική) δεξιά είναι εξουσία/λίγο πριν.
ΥΓ. πάντως είναι κρίμα που βγήκε πάλι η Μέρκελ, και μάλιστα με τέτοια ποσοστά. Γενικά κρίμα που στην πιο κρίσιμη περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της Γερμανίας/Ευρώπης βρέθηκε στο τιμόνι της χώρας η μακράν πιο ανεπαρκής και λαϊκιστρια πολιτικός. (βασικά πιστεύω είναι η γερμανίδα Κωστάκης (Καραμανλής), αν ήταν μελαχρινή θα έμοιαζαν και εμφανισιακά νομίζω). Με ένα Willy Brandt θα ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα…