Σήμερα θα θυμηθούμε μια ιστορία από το κατά Μάρκον, στην πιο σύγχρονη εκδοχή της βεβαια.
Καὶ καθίσας κατέναντι τοῦ γαζοφυλακίου ἐθεώρει πῶς ὁ ὄχλος βάλλει χαλκὸν εἰς τὸ γαζοφυλάκιον: καὶ πολλοὶ πλούσιοι ἔβαλλον πολλά.
Στην απόφαση Şerife Yiğit κατά Τουρκίας (Νοε 10) η Διηυρυμένη Σύνθεση του ΕΔΔΑ έκρινε ότι καλώς δεν αναγνώρισε η Τουρκία τον θρησκευτικό γάμο που είχε συνάψει η αιτούσα και, άρα, καλώς δεν της χορηγήθηκαν τα δικαιώματα που συνδέονταν με το καθεστώς της χήρας μετά τον θάνατο του άντρα της (αλλά όχι συζύγου της).
Ας δούμε λίγο τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης:
Η αιτούσα γεννήθηκε και πέρασε όλη της την ζωή στην εξωτική Ισλαχία, μια μικρή πόλη χαμένη κάπου στα συροτουρκικά σύνορα. Παντρεύτηκε τον άντρα της, τον Ομέρ, ένα αγρότη, με θρησκευτικό γάμο, ενώπιον του ιμάμη, όπως έκαναν οι γονείς της και οι παππούδες της και όλοι οι πρόγονοί της πριν από αυτήν. Έκανε έξι παιδιά. Ο άντρας της πέθανε άρρωστος το 2002. Η αιτούσα, όχι αιτούσα, η γυναίκα και μάννα αυτής της ιστορίας μένει χήρα με έξι παιδιά στα 48 της χρόνια.
Καὶ ἐλθοῦσα μία χήρα πτωχὴ ἔβαλεν λεπτὰ δύο, ὅ ἐστιν κοδράντης.
Αγωνίζεται. Κάνει αγωγές, εφέσεις, αναίρεση. Ηττάται. Με λεφτά της νομικής αρωγής προσφεύγει και στο Στρασβούργο, εσχάτη καταφυγή της, τελευταία ελπίδα. Ήταν μακρύς ο δρόμος από τα βάθη της Ανατολίας μέχρι την Αλσατία. Αλλά τώρα θα έβρισκε το δίκιο της.
Καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἡ χήρα αὕτη ἡ πτωχὴ πλεῖον πάντων ἔβαλεν τῶν βαλλόντων εἰς τὸ γαζοφυλάκιον.
Και πώς να μην το βρη άλλωστε; Λίγους μόνο μήνες πριν το ΕΔΔΑ εξέδωσε την τολμηρή απόφαση Muñoz Díaz κατά Ισπανίας (Δεκ 09), όπου κρίθηκε ότι ένα ζευγάρι Ισπανών Αθιγγάνων, που δεν παντρεύτηκε ποτέ κατά νόμον, ούτε στο Δημαρχείο ούτε στην Εκκλησία, απήλαυε παρά ταύτα της πλήρους προστασίας που το άρ. 8 ΕΣΔΑ παρέχει στην έγγαμο συμβίωση (συμπτωματικά είχαν και εκείνοι έξι παιδιά). Αρκούσε, είπε το ΕΔΔΑ μεταξύ άλλων, ότι οι δυο τους είχαν παντρευτή σύμφωνα με τις “αθιγγανικές τελετές” (Roma rites).
Τώρα, τι είναι αυτές οι “αθιγγανικές τελετές” δεν το γνωρίζω, γνωρίζω όμως πολύ καλά ότι δεν αποτελούν κατά νόμον “γάμο” σε κάνενα μέρος της Ευρώπης. Αντιθέτως, ο ιμάμης παντρεύει νομιμώτατα, όχι ασφαλώς στο Κεμαλιστάν, αλλά στην πατρίδα του Ροζάκη του Καλυπτροθήρα, του Λόρενζεν του Καπνιστοθήρα και άλλων δικαστών που κλήθηκαν να κρίνουν την προκειμένη υπόθεση.
Το πράγμα λοιπόν έμοιαζε βέβαιο.
Αμ δε.
Το Γαμοδικείο έκρινε, με ψήφους 17-0 παρακαλώ, ότι καλώς τα τουρκικά δικαστήρια δεν αναγνώρισαν τον γάμο της χήρας. Καλώς άρα δεν κληρονόμησε τίποτε από την περιουσία του άντρα της εξ αδιαθέτου. Καλώς δεν δικαιούται σύνταξη ή ιατρική ασφάλιση. Άλλωστε είχε εικοσιέξι χρόνια στην διάθεσή της για να νομιμοποιήση την σχέση της και δεν το έκανε. Ούτε οι κεμαλικές-σεκουλαριστικές αρχές αναγνώρισαν ποτέ τον τάχα γάμο της. Άρα, τι θέλει η αιτούσα και μας ταλαιπωρεί; Δεν είχε καμία θεμιτή προσδοκία στην σύνταξη του άντρα της. Η Muñoz Díaz ήταν πολύ διαφορετική, η μέρα με την νύχτα, τι να λέμε τώρα.
Το ΕΔΔΑ μάλιστα ονομάζει “μείζον επίτευγμα” του κεμαλικού αστικού κώδικα το γεγονός ότι κατέστησε υποχρεωτικό τον πολιτικό γάμο (παρ. 39), διότι έτσι προστατεύτηκαν καλύτερα λέει τα δικαιώματα των γυναικών. Το πώς προστατεύτηκαν καλύτερα βέβαια τα δικαιώματα της συγκεκριμένης αιτούσας είναι κάπως δυσδιάκριτο.
Το θέμα όμως δεν τέθηκε ορθώς. Η καρδιά του προβλήματος βρίσκεται όχι στην προστασία του γάμου και την απαγόρευση των διακρίσεων, αλλά αλλού: στο άρ. 9 ΕΣΔΑ. Αμφισβητώ την νομιμότητα της ίδιας της μη αναγνώρισης της εγκυρότητας του θρησκευτικού γάμου. Τα (πολλά) κράτη που δεν την αναγνωρίζουν, όπως αποδεικνύεται ανάγλυφα και από την παρούσα απόφαση, προσβάλλουν την θρησκευτική ελευθερία στον πυρήνα της, καθώς η εκκοσμικευτική ιδεοληψία έχει βαρύτατες συνέπειες στην ζωή των πολιτών. Ένα κράτος που παίρνει στα σοβαρά την θρησκευτική ελευθερία των πολιτών του επιδιώκει να τους διευκολύνη κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους και κατά την ανέλιξη του βίου τους και όχι να ανεγείρη προσκόμματα, που μπορεί να έχουν δραματικές συνέπειες στην ζωή τους. Ο θρησκευτικός γάμος οφείλει να αναγνωρίζεται και νομικώς (contra οι γαμοδίκαι, παρ. 102, αλλά σε σχέση με το άρ. 8 ΕΣΔΑ. Στο επόμενο επεισόδιο θα μας πουν πως η αναγνώριση του θρησκευτικού γάμου προσβάλλει τα δικαιώματα των άθεων υποθέτω).
Αλλά ο μεγαλύτερος εξευτελισμός δεν είναι η νομική ματαιολογία και η επιχειρηματολογική κενοσοφία των ευρωδικαστών εις βάρος της αιτούσας. Ο μεγαλύτερος εξευτελισμός της και η μεγαλύτερη ξευτίλα τους είναι ότι στην ίδια την απόφαση η αιτούσα, μια γυναίκα που έμεινε χήρα στα 48 της χρόνια, μια μάννα με έξι παιδιά, αναφέρεται ως Δεσποινίς (Ms).
Πάντες γὰρ ἐκ τοῦ περισσεύοντος αὐτοῖς ἔβαλον, αὕτη δὲ ἐκ τῆς ὑστερήσεως αὐτῆς πάντα ὅσα εἶχεν ἔβαλεν, ὅλον τὸν βίον αὐτῆς.
Ντροπή σας ρε.
Μικρές λεπτομέρειες που δεν διαφαίνονται στην ανάρτησή σου:
1. Ο θρησκευτικός γάμος δεν αναγνωρίζεται στην Τουρκία, αν δεν προηγηθεί πολιτικός. Ο ιμάμης που θα τον τελέσει είναι υποχρεωμένος από το νόμο να ελέγξει οτι έχει προηγηθεί πολιτικός γάμος. Επειδή παρ’ όλα αυτά πολλά ζευγάρια τελούν μόνο θρησκευτικό γάμο, οι αρχές αναγνωρίζουν το δικαίωμα αποζημίωσης στον ένα σύντροφο και τα παιδιά (εντός ή εκτός γάμου), σε περίπτωση θανάτου του άλλου- αλλά όχι σύνταξης και ασφάλισης. Η αποζημίωση υποθέτω οτι καταβάλεται εφ’ άπαξ.
Η δε τέλεση του γάμου ενώπιον ιμάμη είναι νόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- όχι Ισλαμικός νόμος: αυτός ζητάει δύο άντρες μάρτυρες (ή έναν και δυο γυναίκες) (προβοκάρω, ε;).
2. Τα παιδιά της χήρας αναγνωρίζονται ως παιδιά του μακαρίτη κι έχουν να παίρνουν ασφάλιση και σύνταξη. Η υπόθεση ξεκίνησε με τη μάνα να ζητάει σύνταξη και ασφάλιση για την ίδια και την τελευταία κόρη της, που ήταν δηλωμένη ως δικιά της μόνο. Η κόρη αναγνωρίστηκε ως τέκνο του μακαρίτη και κέρδισε σύνταξη και ασφάλιση, η μάνα όχι.
Ο γάμος έγινε το 1976 και το τελευταίο παιδί γεννήθηκε το 1990. Ο μακαρίτης πέθανε το 2001. Κατά πάσα πιθανότητα τα “παιδιά” ήταν ήδη κοντζάμ γαϊδούρια. Μάλλον δεν έχουμε να κάνουμε με την καϋμένη τη χήρα που έμεινε στο δρόμο με έξι μωρά στην αγκαλιά.
3. Η χήρα είχε γεννηθεί η ίδια από θρησκευτικό γάμο και δεν είχε γραφτεί στα μητρώα μέχρι το θάνατο του άντρα της. Αυτός ήταν ο λόγος που δεν είχε κάνει πολιτικό γάμο με τον μακαρίτη. Ο γάμος της (και αυτός των δικών της) ήταν σύμφωνος με ήθη κι έθιμα, άν όχι με το νόμο.
Άρα η χήρα δεν αναγνωρίζει τον πολιτικό γάμο, ή την πολιτεία που τον απαιτεί- αλλά παρ’ όλ’ αυτά απαιτεί σύνταξη από την ίδια πολιτεία. Γιατί ακριβώς;
Άρα άρα, η υπόθεση όντως δεν είναι αν θα πάρει η χήρα τη σύνταξη- είναι αν θα αναγνωρίζουν τα Τουρκικά δικαστήρια τον θρησκευτικό γάμο, κόντρα στο ίδιο τους το Σύνταγμα και τα δεδικασμένα.
4. Το ΕΔΔΑ αναγνωρίζει οτι τα κράτη -μέλη μπορούν να κάνουνε τα δικά τους, μέχρι ένα βαθμό. Δεν αναγνωρίζει διάκριση εις βάρος μη παντρεμένων ζευγαριών επειδή όλα τα κράτη μέλη αναγνωρίζουνε κάποια διαφορά ανάμεσα στα δύο είδη ζευγαριών και συνήθως προνόμια υπέρ του ενός.
Επίσης συμφωνεί οτι στην περίπτωση της Τουρκίας η διαφορά έχει σκοπό να προστατέψει τις συζύγους. Αυτό το λέει ο Τουρκικός νόμος, όχι το ΕΔΔΑ, το ΕΔΔΑ απλά συμφωνεί.
5. Στην περίπτωση του ζευγαριού των τσιγγάνων, το Ισπανικό κράτος είχε αναγνωρίσει το γάμο τους και τους είχε αποδώσει την ιδιότητα των πολύτεκνων.
Το ζήτημα δεν ήταν δηλαδή αν αναγνωρίζεται ο γάμος τους ή όχι και αν υφίστανται διάκριση ως αποτέλεσμα. Ήταν οτι δεν δίνανε σύνταξη χηρείας στην γυναίκα παρ’ ό,τι την αναγνώριζαν ως σύζυγο του αποθαμένου.
6. Όσο για το σεβασμό στην οικογενειακή ζωή, το ΕΔΔΑ βρήκε οτι το Τουρκικό κράτος δεν έκανε τίποτα για να κάνει τη ζωή του ζευγαριού δύσκολη επειδή ζούσαν ως σύντροφοι εκτός του γάμου που αναγνωρίζει. Απ’ αυτήν την άποψη, λέει, δεν υπήρξε παραβίαση του δικαιώματός τους στην οικογενειακή ζωή.
7. Ο δικαστής Ροζάκης αναγνωρίζει οτι “εν όψει των νέων κοινωνικών πραγματικοτήτων …στην σημερινή Ευρώπη, που εκδηλώνονται σε μια βαθμιαία αύξηση στον αριθμό των σταθερών σχέσεων εκτός γάμου… (το Δικαστήριο ίσως θα έπρεπε να) επανεξετάσει τη στάση του σχετικά με την δικαιολογημένη διαφορά που δέχεται… μεταξύ του γάμου από τη μια και άλλων μορφών οικογενειακής ζωής από την άλλη…”.
8. Ο δικαστής Kovler διαφωνεί με την γνώμη του δικαστήριου οτι ο γάμος κατά τον Ισλαμικό νόμο θίγει τα δικαιώματα των γυναικών, και γενικά με την γνώμη που εκφράζει το δικαστήριο σχετικά με τον Ισλαμικό νόμο και τα ήθη και έθιμα των Μουσουλμάνων. Θα ήθελε να δει το Δικαστήριο “να έχει μια πιο ανθρωπολογική [ωραίος!] προσέγγιση στις στάσεις που υιοθετεί, και “όχι μόνο να εξερευνά τη διαφορά, αλλά να την εξερευνά διαφορετικά”.
Η γνώμη αυτού του δικαστή αξίζει παράθεση ολόκληρη, αλλά μάλλον το ξεχείλωσα ήδη με το χώρο, οπότε μην το παρακάνω. Θα προέτρεπα και τους αναγνώστες σου και εσένα που είσαι Αναγνωστόπουλος, να τη διαβάσετε προσεκτικά.
Παρατηρήσεις μου:
Εμένα η εντύπωσή μου είναι οτι αντικαταστήσαμε την πολιτισμική σύγκρουση με τη φαγωμάρα ανάμεσα σε Ευρωσκεπτικιστές και Ευρωκεντριστές. Κι αυτή μια εύκολη αναγωγή σε απλοποιημένες φλουτοπίες είναι. Στο τέλος το ζουμί είναι: μπορούμε να ζήσουμε όλοι μαζί, ή πρέπει να τρωγόμαστε μια ζωή;
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η μεν μαλακία με τις μπούργκες είναι απίστευτη, η δε απόφαση εδώ από πάνω αναγνωρίζει το δικαίωμα στους Τούρκους να κάνουνε όπως καταλαβαίνουνε στα δικά τους θέματα και δεν βλέπω γιατί παρεξηγιέσαι. Απλά σού ‘χει κάτσει στραβά τώρα το ΕΔΔΑ μου φαίνεται…
Επιτέλους κάποιος έκατσε και διάβασε τις αποφάσεις που σχολιάζω! :-)
Καλοσύνη τους. Ο επιζών σύζυγος, συγγνώμην, η αστεφάνωτη χήρα εννοώ, δεν κληρονομεί και δεν παίρνει σύνταξη. Αν αυτό δεν είναι οικονομική εξόντωση, δεν ξέρω πώς να το ονομάσω.
Τα παιδιά, τα εξώγαμα ντε, είναι συγγενείς πρώτου βαθμού του αποθανόντος και άρα κληρονομούν. Η αστεφάνωτη δεν του είναι τίποτε.
Πράγμα το οποίο ελαφρύνει κατά πολύ την τραγωδία της κατά την γνώμη σου;
Και αυτό δείχνει ακριβώς πώς το Κεμαλιστάν προτιμά να κηρύσση τον ιδεολογικό πόλεμο στους πολίτες του αντί να τους διευκολύνη κατά την άσκηση των ελευθεριών τους. Αλλά το ΕΔΔΑ κωφεύει.
Καλή ερώτηση. Τι κρίμα που το ΕΔΔΑ δεν την έθεσε στην πανομοιότυπη ισπανική υπόθεση. Αλλά εκεί είχαμε Αθίγγανους, τι θα λέγανε οι μη κυβερνητικές κυβερνητικώς χρηματοδοτούμενες οργανώσεις.
Με αυτό δεν διαφωνώ καθόλου. Γιαυτό και είμαι κατά του συμφώνου συμβίωσης.
Στάσσα, εδώ ποιος προστατεύτηκε ακριβώς;
Είναι λανθασμένη η επικέντρωση στην οικογενειακή ζωή.
Πρώτον: αν δεν υπήρχε η Μουνιόθ Δίαθ, θα έλεγα “ντούρα λεξ, σεντ λεξ”, το ΕΔΔΑ ακολούθησε στενή ερμηνεία (εντελώς ασυνήθιστο για αυτό, έστω) και θα το βούλλωνα.
Δεύτερον: αλλά υπάρχει. Δύο Αθίγγανοι παρθήκανε με βιολιά και κλαρίνα και αυτό είναι λέει “γάμος”, επειδή “The Court takes the view that the force of the collective beliefs of a community that is well-defined culturally cannot be ignored“. Μάλιστα. Να το δεχθούμε χάριν επιεικείας για την χήρα. Όταν όμως η πολιτιστική κοινότητα είναι θρησκευτική, τότε, ω του θαύματος, το ΕΔΔΑ διακρίνει ξαφνικά ξεκάθαρα την διαφορά της περίπτωσης και παραθέτει διάφορες ψευτιές σαν δικαιολογίες.
Η χήρα λέει το ήξερε ότι δεν είναι παντρεμένη. Ενώ ούτε καν η ίδια δεν ήταν γραμμένη στο ληξιαρχείο! Και είχε εικοσιτόσα χρόνια να το διορθώση. Όσα και οι Ισπανοί. Και το Κεμαλιστάν ποτέ δεν αναγνώρισε τον γάμο της.
Πράγμα που συνιστά ακριβώς αρχήθεν την παραβίαση.
Για να ακριβολογούμε, διάβασα τη μία, αυτή με τα Μουνιά του Δία δεν έκανα τον κόπο γιατί τα σχολιάζει η άλλη.
Μάλλον όμως πρέπει να την κοιτάξω κι αυτή γιατί μπερδεύομαι. Στην της 10/11, το Δικαστήριο λέει οτι ο γάμος των τσιγγάνων είχει αναγνωριστεί από το Ισπανικό κράτος:
The present case is therefore clearly distinguishable from that of Muñoz Díaz v. Spain (no. 49151/07, 8 December 2009), in which the Court observed that the Spanish authorities had recognised the applicant – a member of the Roma community who had married in accordance with Roma rites – as her partner’s “spouse”. The woman in question and her family had been issued with a family record book and been granted large-family status; the mother, as a spouse, and her six children had also been in receipt of health-care assistance.
Εσύ λες πως όχι… λοιπόν θα κάτσω να το κοιτάξω. Αύριο. Όχι, σοβαρά.
Εγώ λέω πως το ΕΔΔΑ θα έτρωγε κράξιμο αν επενέβαινε περισσότερο στα εσωτερικά των κρατών-μελών και θα έχανε κύρος κι ισχύ. Όχι οτι έχει καθόλου, απλά λέμε τώρα. Αλλά και θεωρητικά, στο θέμα της οικογένειας συγκεκριμμένα η Συνθήκη, απ’ ό,τι θυμάμαι, λέει οτι ισχύουνε οι νομοθεσίες των κρατών-μελών. Δεν έχει δουλειά το ΕΔΔΑ να πει στους Τούρκους τί να κάνουνε- όπως σε τα μας δεν έχει δουλειά να μας πει αν θα παντρεύονται ομόφυλα ζευγάρια πχ.
Δεν ξέρω. Δεν νομίζω οτι κρίνει κανένα δικαστήριο με βάση την οικονομική κατάσταση των διαδίκων. Δηλαδή δεν ήταν το θέμα αν χρειάζεται τη σύνταξη η κυρία, αν τη δικαιούταν ήταν το θέμα.
Τώρα, συντάξεις (και δημόσιους πόρους γενικά) δικαιούται όποιος χρειάζεται; Κι αυτό νομίζω δεν είναι δουλειά του ΕΔΔΑ…
Ναι, ΟΚ, δεν προστατεύτηκε η κυρία. Επίσης όμως βρέθηκε στην κατάσταση που βρέθηκε επειδή παντρεύτηκε σύμφωνα με την παράδοση και τη θρησκεία της. Μαντεύω τώρα, οτι αν δεν την είχαν ψήσει να παντρευτεί κατά πώς παντρεύτηκε η μάνα της και οι προγόνοι της όλοι, δε θα είχε μπλέξει. Λοιπόν, από αυτά προσπαθεί προφανώς να προστατέψει ο νόμος. Αποτυχαίνει, δεν αντιλέγω. Και τί να κάνει; Να ανταμοίβει την παράβαση;
Η ερώτηση εδώ είναι: “γιατί δεν θα πληρώσει κανείς άλλος τη νύφη”, πχ ο Ιμάμης που τους πάντρεψε παράνομα, οι σοϊλήδες της που την πιέσανε να κάνει παραδοσιακό γάμο, ο άντρας της που δεν κοίταξε να την εξασφαλίσει κλπ κλπ.
Μα όχι, αφού είπαμε:
1. Το Τουρκικό κράτος δεν παραβιάζει δικαιώματα με προνόμια για μία κατηγορία ζευγαριών.
2. Η κυρία κι ο άντρας της δεν ανήκαν σ’ αυτήν την κατηγορία.
3. Άρα δεν δικαιούταν προνόμια.
Χμμ, εεε, κι αυτό αύριο. Το Αγγλόφωνο, Γερμανικά δεν ξέρω… με φύλαξε ο θεός.
Η απόφαση ήδη επικρίνεται. Δἠτε εδώ και εδώ.
Σχόλιο επί δευτερεύοντος θέματος:To “Ms.” δεν σημαίνει “δεσποινίς” αλλά “κυρία”, εδώ και χρόνια. Υπάρχουν / χρησιμοποιούνται μόνο πλέον το “Mr.” για τους άντρες και το “Ms.” για τις γυναίκες. Δηλ. δεν γίνεται διάκριση μεταξύ παντρεμένων και μη γυναικών… (Τα Mrs. και Miss. έχουν ουσιαστικά καταργηθεί).
Μαντζ, και γω έτσι νόμιζα, αλλά δεν το έχουν πει φαίνεται στο Στρασβούργο:
1. The case originated in an application (no. 49151/07) against the Kingdom of Spain lodged with the Court under Article 34 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (“the Convention”) by a Spanish national, Mrs María Luisa Muñoz Diaz (“the applicant”), on 29 October 2007.
σε σύγκριση με
1. The case originated in an application (no. 3976/05) against the Republic of Turkey lodged with the Court under Article 34 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (“the Convention”) by a Turkish national, Ms Şerife Yiğit (“the applicant”), on 6 December 2004.
Μρσ εκεί όπου ο γάμος έγινε δεκτός, Μσ εκεί όπου όχι.
Στην ίδια σχολιαζόμενη απόφαση οι γυναἰκες συνήγοροι αναφέρονται ως εξής:
There appeared before the Court:
(a) for the Government
Mrs Ş. Akİpek, Counsel,
Mr M. Özmen, Co-Agent,
Mrs A. Emüler,
Mrs M. Aksen,
Mr T. Taşkin, Advisers;
Τυχαίο; Δεν νομίζω.
Ακόμη, παίρνοντας σαν παράδειγμα την μητέρα των κεμαλοφρόνων αποφάσεων, την Σαχίν κατά Τουρκίας, έχουμε:
In the case of Leyla Şahin v. Turkey,
The European Court of Human Rights, sitting as a Grand Chamber composed of:
Mr L. Wildhaber, President,
Mr C.L. Rozakis,
Mr J.-P. Costa,
Mr B. Zupančič,
Mr R. Türmen,
Mrs F. Tulkens,
Mr C. Bîrsan,
Mr K. Jungwiert,
Mr V. Butkevych,
Mrs N. Vajić,
Mr M. Ugrekhelidze,
Mrs A. Mularoni,
Mr J. Borrego Borrego,
Mrs E. Fura-Sandström,
Mrs A. Gyulumyan,
Mr E. Myjer,
Mr S.E. Jebens, judges,
and Mr T.L. Early, Deputy Grand Chamber Registrar,
Having deliberated in private on 18 May and 5 October 2005,
Delivers the following judgment, which was adopted on the last-mentioned date:
PROCEDURE
1. The case originated in an application (no. 44774/98) against the Republic of Turkey lodged with the European Commission of Human Rights (“the Commission”) under former Article 25 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (“the Convention”) by a Turkish national, Ms Leyla Şahin (“the applicant”), on 21 July 1998.
Πολύ ενδιαφέροντα, και διαφωτιστικά…
Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του συνΙστολογίου, το δυσπρόφερτο όνομα της αιτούσας ακούγεται κάπως σαν Σερίφ Ιγίτ. Όποιος ξέρη περισσότερα, παρακαλείται να ενημερώση.
Θανάση, μπράβο για την επιλογή σου να σχολιάσεις αυτή την απόφαση και για την ανάλυσή σου. Ας καταθέσω κι εγώ, όπως σου υποσχέθηκα, μερικές επισημάνσεις επί της ουσίας και μία σύντομη παρατήρηση για το ‘Ms’:
1) Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν δύο θέματα εδώ που το Δικαστήριο (συμπεριλαμβανομένων των Δικαστών που έγραψαν χωριστές γνώμες) δεν τα αντιμετώπισε σωστά:
α) Το πρώτο και σπουδαιότερο θέμα είναι όχι το κατά πόσο είναι θεμιτό να διαχωρίζονται ως προς τις έννομες συνέπειες οι γάμοι από τις συμβιώσεις διαρκείας, όπως λέει ο Ροζάκης, ούτε το κατά πόσο επιτρέπεται ένα κράτος να μην αναγνωρίζει ένα είδος θρησκευτικής, τσιγγάνικης ή άλλου είδους τελετής ως θεμελιωτικής ενός γάμου, όπως μού φαίνεται να λες εσύ. Και τα δύο αυτά είναι θεμιτά εφόσον υπάρχουν αξίες που οι διακρίσεις αυτές προστατεύουν. Το θέμα είναι η έκταση της μη αναγνώρισης ενός γάμου (marriage, όχι wedding) που ναι μεν είναι βασισμένος σε μια πρακτική που το κράτος θεμιτά δεν αναγνωρίζει και θέλει να αποδοκιμάσει, αλλά παράγει κοινωνικά και εν μέρει και νομικά τα ίδια αποτελέσματα όπως ένας οποιοσδήποτε άλλος γάμος. Κοινωνικά επειδή το με αυτές τις πρακτικές συνδεδεμένο ζευγάρι αφενός αντιμετωπίζεται ως δεσμευμένο, τόσο ως προς τις υποχρεώσεις μεταξύ τους και ως προς τα παιδιά, αλλά και ως προς πώς πρέπει ή μπορεί να φέρεται στην υπόλοιπη κοινωνία, και αφετέρου και οι ίδιοι έτσι το ήθελαν και το αντιλήφθηκαν από την πρώτη στιγμή, με τη δημόσια τελετή που έκαναν, και έτσι το συνέχισαν. Η χήρα και ο άντρας της δηλαδή δεν συζούσαν απλώς, όπως λέει ο Ροζάκης, ούτε φέρονταν μόνο με τους ομοίους τους σαν παντρεμένοι. Ζούσαν σαν παντρεμένοι γενικά και χωρίς καμμία εξαίρεση. Νομικά, επίσης, το τουρκικό κράτος αναγνώρισε στην κόρη δικαιώματα στο όνομα και στη σύνταξη από τον πατέρα. Αλλά και η κοινωνική αναγνώριση θα αρκούσε, κατά τη γνώμη μου.
Αφού λοιπόν υπάρχει γάμος με την κοινωνική του όρου έννοια αλλά όχι νομικά (πλήρως) αναγνωρισμένος, πρέπει να δούμε το σκοπό αυτής της μη (πλήρους) νομικής αναγνώρισης. Ο σκοπός αυτός είναι η προστασία των γυναικών από ένα θεσμό που τις υποτάσσει σε σαφώς μειονεκτική θέση έναντι των ανδρών. Και ο σκοπός αυτός είναι όντως θεμιτός κρατικός σκοπός. Αλλά η μη αναγνώριση πρέπει να συνδέεται με αποτελέσματα σχετικά με αυτό το σκοπό και μόνο. Δεν μπορεί το κράτος να αρνηθεί μια παροχή που είναι υπέρ του μέρους που η μη αναγνώριση θέλει να προστατεύσει, δηλαδή η γυναίκα. Επομένως, η χήρα θα έπρεπε να έχει κληρονομικά, συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά δικαιώματα από τον θανόντα.
β) Δεύτερον, υπάρχει επίσης ένα κάποιο θέμα κράτους δικαίου – ή νομιμότητας. Προκύπτει από τη σκέψη του Δικαστηρίου στην παρ. 84 της Απόφασής του. Λέει, δηλαδή, το Δικαστήριο ότι ο νόμος επιβάλλει και στο ζευγάρι και στον ιμάμη να τηρηθούν (και) οι τύποι του νόμου μετά τη γαμήλια τελετή, ώστε να είναι ο γάμος αναγνωρισμένος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ξέρουμε αν, ας πούμε, το κρατικό βίβλιο δόθηκε στους νεόνυμφους να το υπογράψουν, αλλά μάλλον πρέπει να δόθηκε. Το επιχείρημα θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: Το κράτος μπορεί να επιβάλλει την τήρηση κάποιων τύπων, λ.χ. τη συγκέντρωση, αποστολή ή συμπλήρωση κάποιων εγγράφων, για να αναγνωριστεί κάποιος ως δικαιούμενος συντάξεως, επιδόματος ανεργίας ή ο,τιδήποτε. Πώς μπορεί να μην ισχύει το ίδιο και για τους γάμους; Ο νόμος ήταν σαφής και γνωστός, σού επέβαλλε κάτι και δεν το έκανες, άρα δεν έχεις καμμία εύλογη προσδοκία (παρ. 86).
Εδώ το Δικαστήριο κάνει δύο σφάλματα. Πρώτον χρησιμοποιεί αυτό το επιχείρημα στο Τμήμα της Απόφασης που θα έπρεπε να εξετάσει αν το κακό που έπαθε η χήρα από το κράτος (η στέρηση σύνταξης κλπ.) είναι δυσανάλογο ή όχι με το θεμιτό σκοπό της μη αναγνώρισης τέτοιων γάμων – το οποίο και δεν εξετάζεται ποτέ. Το αν είχε εύλογη προσδοκία με βάση το θετό δίκαιο δεν μπορεί να μπαίνει στην κουβέντα τη στιγμή που συζητάμε αν το θετό δίκαιο το ίδιο είναι θεμιτό ή όχι. Αν ένας νόμος δεν είναι θεμιτός (όπως είπα παραπάνω ότι δεν είναι), τότε δεν μπορεί να μου αντιταχθεί ότι δεν τον ακολούθησα.
Θα μπορούσε να κάνει όμως κανείς εδώ το “συνήγορο του Δικαστηρίου” και να πει ότι αυτό είναι σωστό γενικά, όμως δεν ισχύει όταν το ζήτημα είναι εντελώς τυπικό, όπως μια υπογραφή: στη συγκεκριμένη περίπτωση τούς έδωσαν μάλλον το βιβλίο να υπογράψουν και δεν υπέγραψαν – αν είχαν υπογράψει, θα ήταν ο γάμος τους αναγνωρισμένος, άρα δεν υπάρχει διάσταση μεταξύ του τύπου και της ουσίας, της μη αναγνώρισης. Εδώ είναι το δεύτερο λάθος. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι με τη μη αναγνώριση της γαμήλιας τελετής (wedding) ενός είδους, αλλά με την παντελή μη αναγνώριση του γάμου (marriage) που αρχίζει με την τελετή ενός είδους. Ανάλογο παράδειγμα από την περίπτωση της ιδιοκτησίας: Μπορεί η ύπαρξη ή η εγκυρότητα του εγγράφου βάσει του οποίου πρέπει να αποκτήσω ένα κινητό ή ακίνητο πράγμα να είναι μια θεμιτική τυπική προϋπόθεση εκ του νόμου, αλλά δεν μπορεί να μην μου αναγνωριστεί ποτέ κυριότητα όταν και προσωπικά το νέμομαι και κοινωνικά αναγνωρίζεται η νομή μου – γι’ αυτό υπάρχει και ο θεσμός της χρησικτησίας. Το ίδιο και με την εταιρία: μπορεί να ιδρύθηκε ανώμαλα, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν προκύπτει καμμία συνέπεια από τη μακρόχρονη ύπαρξη και λειτουργία της. Και οι τύποι, λοιπόν, έναρξης χρήσης ενός θεσμού έχουν σημασία για το κράτος δικαίου, αλλά και η ουσία (δηλαδή η αξία) των θεσμών που το δίκαιο αναγνωρίζει. Έτσι και στη συγκρεκριμένη περίπτωση, δεν επιτρέπεται πλήρης μη αναγνώριση μακρόχρονων τέτοιων γάμων (marriages), στο βαθμό που περιλαμβάνει και τα αποτελέσματά του που θα ωφελούσαν τις γυναίκες, στηριγμένη στη μη τήρηση κάποιων τύπων που αφορούν τις σχετικές γαμήλιες τελετές (weddings).
Τελικά, επομένως, όχι μόνο το δικαίωμα στη μη διάκριση, όπως κατοχυρώνεται στην ΕΣΔΑ, αλλά και η αρχή του κράτους δικαίου υποστηρίζουν το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξες κι εσύ, Θανάση, για τη χήρα. Μάλιστα, κατά τη γνώμη μου, ακόμη και χωρίς την ΕΣΔΑ, τα τουρκικά δικαστήρια, αν έκαναν τη σωστή (συσταλτική) ερμηνεία των επίμαχων διατάξεων του τουρκικού δικαίου, θα της επέτρεπαν και να κληρονομήσει και να πάρει σύνταξη από τον άντρα της.
2) Τέλος, ως προς τον τίτλο ‘Ms’, αυτός χρησιμοποιείται κάλλιστα, μεταξύ άλλων, όταν δεν ξέρουμε ή δεν κρίνουμε σκόπιμο να δηλώσουμε αν μια γυναίκα είναι παντρεμένη ή όχι. Δεν υπάρχει καμμία προσβολή της τιμής της χήρας εδώ εκ μέρους του ΕΔΔΑ και κακώς οργίζεσαι, Θανάση. Πολλές φορές θα το είχες χρησιμοποιήσει σε επίσημα γράμματά σου αν λ.χ. έμενες στην Αγγλία. Φαντάσου ότι ίσχυε κάτι ανάλογο για τους άντρες, ότι δηλαδή υπήρχε ένας τίτλος για τους παντρεμένους (όπως το ‘Mrs’ για τις γυναίκες), ένας για τους ανύπαντρους (όπως το ‘Mis’) και ένας αντίστοιχος με το ‘Ms’. Θα σε πείραζε κάποιος να σε αποκαλέσει με τον τελευταίο τίτλο; Εκτός αν υποθέσουμε ότι για τη γυναίκα είναι μέγιστη τιμή να δηλώνουμε ότι έχει βρει άντρα, ενώ για τον άντρα δεν έχει σημασία. (Στην πραγματικότητα, και αυτή ακόμα η ύπαρξη τριών τίτλων για τις γυναίκες είναι προβληματική και γι’ αυτό οι φεμινίστριες επιμένουν, νομίζω σωστά, να χρησιμοποιείται μόνο το ‘Ms’).
Αυτό ακριβώς λέω, αλλά για την θρησκευτική μόνο. Μου προξενεί εντύπωση που δεν σχολιάζεις την ανακολουθία ανάμεσα στις δύο αποφάσεις, αυτό κατά την γνώμη μου είναι το χειρότερο.
Υπάρχουν όμως όχι γενικές και αφηρημένες αξίες, αλλά συγκεκριμένα ατομικά δικαιώματα που η μη αναγνώριση προσβάλλει: η συγκεκριμένη αιτούσα θυσιάστηκε ενώπιον του ειδώλου της Εκκοσμίκευσης. Με προβληματίζει η ευκολία με την οποία το ΕΔΔΑ αναγνωρίζει θετικές υποχρεώσεις του κράτος στον τομέα της κατοικίας ας πούμε, αλλά, προς Θεού (με το συμπάθιο), όχι στον τομέα της θρησκευτικής ελευθερίας.
Δεν μου φαίνεται τόσο διαφορετικό αυτό από την σκέψη του Ροζάκη.
Λες και μπορούσε να κάνη αλλιώς. Αφού η πατρότητα δεν προϋποθέτει τον γάμο!
Λάθος, ακόμη και αν ισχύη για τον ισλαμικό γάμο. Δεν αναγνωρίζονται όμως όλοι οι θρησκευτικοί γάμοι!
Μισό λεπτό, δεν μπορείς να τα έχης όλα δικά σου. Ή επιβάλλεις μια κεμαλοειδή καθολική απαγόρευση, που έχει και παράπλευρες απώλειες, άρα οφείλεις να τις καταπιής, ή συνειδητοποιείς ότι οι παράπλευρες απώλειες κάτι μας λένε για την ορθότητα της κεμαλοειδούς απαγόρευσης.
Από πού το συνάγεις; Εμένα μου φάνηκε ότι οι άνθρωποι ούτε απέξω από το δημαρχείο δεν πέρασαν, καθόλυ απίθανο να μην το ήξεραν καν.
Ίσα ίσα μάλιστα, ο γάμος, ως σύμβαση που έχει τόσες και τόσο σοβαρές έννομες συνέπειες, πρέπει να διέπεται από αυστηρή τυπικότητα. Για μία ακόμη φορά αποδεικνύεται η αξία της ήπιας πρώτα και μετά ανελέητης προσέγγισης: όλοι οι γάμοι χωράνε, άρα ηπιότητα, αλλά μετά οι τύποι ελέγχονται σχολαστικά. Εσύ προτείνεις ακριβώς το αντίθετο.
Ωραία παραδείγματα, αλλά η τυπικότητα, αντίθετα από ό,τι νομίζει ο πολύς κόσμος, είναι καταρχήν καλό πράγμα, εξασφαλίζει ασφάλεια στις συναλλαγές κ.λπ. Σκέψου να μεταφέραμε τα επιχειρήματα αυτά στο Κληρονομικό Δίκαιο.
Όπως έδειξα με παραδείγματα από την νομολογία του ΕΔΔΑ, αυτό ξέρει πολύ καλά ποια είναι παντρεμένη και ποια όχι και χρησιμοποιεί τις προσφωνήσεις ανάλογα. Δεν είδα σε καμιά δικάστρια να προτάσσεται το μσ. Αν τα αγγλικά τους είναι καλά ή κακά, σύγχρονα ή παρωχημένα, ποσώς με ενδιαφέρει.
Τίποτε δεν είναι τυχαίο.
Αν όπου Ρομα βάλουμε Ισλάμ;
Θανάση, σ’ ευχαριστώ για την απάντηση.
Χάριν συντομίας απαντώ μόνο στο σχόλιό σου που θεωρώ σπουδαιότερο, δηλαδή στο ότι:
“δεν μπορείς να τα έχης όλα δικά σου. Ή επιβάλλεις μια κεμαλοειδή καθολική απαγόρευση, που έχει και παράπλευρες απώλειες, άρα οφείλεις να τις καταπιής, ή συνειδητοποιείς ότι οι παράπλευρες απώλειες κάτι μας λένε για την ορθότητα της κεμαλοειδούς απαγόρευσης.”
Η δική μου γνώμη είναι ότι εμμένουμε σε όσες παράπλευρες απώλειες επιβάλλει ο σκοπός του νόμου, όχι σε απώλειες που τον υποσκάπτουν.
Παράδειγμα: Φαντάσου ότι συνάπτει μια σύμβαση εργασίας ένα παιδί κάτω των 15 ετών, που απαγορεύεται να δουλέψει από τον Αστικό Κώδικα. Ο σκοπός του ΑΚ είναι να προστατεύσει τον ανήλικο, άρα ο εργοδότης δεν μπορεί, αφού ο ανήλικος κάνει 100 μεροκάματα, να αρνηθεί να τον πληρώσει επικαλούμενος την ακυρότητα της σύμβασης.
Το ίδιο και αν πρόκειται για μια καταχρηστική σύμβαση εργασίας, που π.χ. επιβάλλει όρους σχεδόν δουλείας για τον ενήλικο εργαζόμενο. Αν έχει λειτουργήσει επί κάποιο χρονικό διάστημα, δεν μπορεί να έρθει ο νόμος και να μην αναγνωρίσει ούτε τα δικαιώματα του εργαζομένου από τη λειτουργία της σύμβασης.
Το να δεχτούμε κάτι διαφορετικό δεν είναι απλώς ανεπιεικές, είναι αντίθετο και άρα υπονομευτικό των ίδιων των σκοπών του νόμου.
“Φαντάσου ότι συνάπτει μια σύμβαση εργασίας ένα παιδί κάτω των 15 ετών, που απαγορεύεται να δουλέψει από τον Αστικό Κώδικα”
Σχετικώς άσχετο, αλλά μου θύμισες αυτό!
Ντροπή και αίσχος σε όσους δικαιολογούν τα κεμαλικά γουρούνια. Ντροπή και αίσχος σε όσους υποκλίνονται στους εξουσιαστές των Βρυξελλών.
Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε!
Βάζετε και τα παιδιά τώρα να δουλεύουν. Θάνατος στους καπιταλιστές.
Το Γαμοδικείο εμμένει, και ορθώς, στην σκληρή νομολογία, σκληρή εννοείται μόνο για όσους δεν ευτύχησαν να γεννηθούν Τσιγγάνοι. Με την απόφαση Κοροσίδου κατά Ελλάδος έκρινε ότι καλώς δεν χορηγήθηκε σύνταξη χηρείας στην αιτούσα, σύντροφο επί 40 χρόνια του μακαρίτη και μητέρα πέντε παιδιών του, επειδή δεν είχαν στεφανωθή (αλλά διέγνωσε παράβαση για άλλο λόγο).
Ντούρα λεξ όντως.