Ο Επιμενίδης, η Ντόρα και ο Αντώναρος


Το αυτί μου έπιασε σήμερα στην TV δύο δηλώσεις κυβερνητικών στελεχών. Θέλω να τις σχολιάσω εγκαινιάζοντας έτσι τη νέα χρονιά στο Συνιστολόγιο με πολιτική κριτική.
Είπε ο κ. Αντώναρος: «Όπως γνωρίζετε εγώ δεν σχολιάζω τοποθετήσεις τις οποίες κάνουν οι υπουργοί. Είναι γνωστό ότι αυτή η κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κ.Καραμανλή, και όλα τα μέλη της κυβέρνησης μιλάνε πάντα τη γλώσσα της αλήθειας». [δήλωση 1]

Είπε η κ. Ντόρα Μπακογιάννη: «Οι πολιτικοί δεν τολμούν να μιλήσουν καθαρά. Η κοινή γνώμη υποστηρίζει ότι δεν αξίζει να ακούς έναν πολιτικό γιατί όλοι λένε ψέματα”. [δήλωση 2]

Οι παραπάνω δηλώσεις παρουσιάζουν πολυδιάστατο ενδιαφέρον. Θα αναφερθώ μόνο σε ορισμένες λογικές και πολιτικές πτυχές αυτού του ενδιαφέροντος.

Δήλωση 1:
Στη δήλωση 1 υπάρχει μια κραυγαλέα αντίφαση: Από τη μια ο κ. Αντώναρος λέει ότι δεν σχολιάζει δηλώσεις υπουργών και από την άλλη σχολιάζει ακριβώς αυτές τις δηλώσεις, λέγοντας ότι οι τελευταίες δεν είναι ποτέ ψευδείς. Εκτός τούτου, ο κ. Αντώναρος φαίνεται να ξεχνά ότι και ο ίδιος ανήκει υπό εύλογη έννοια στην κυβέρνηση και ως εκ τούτου η δήλωση 1 αποτελεί δήλωση κυβερνητική. Έτσι, η περί αληθείας των κυβερνητικών δηλώσεων δήλωσή του, καταλαμβάνει και τον εαυτό της. Ο κ. Αντώναρος εγγυήθηκε την αλήθεια της προσωπικής του δηλώσεως περί της αλήθειας των κυβερνητικών δηλώσεων μέσω της τελευταίας. Ποιόν να έπεισε άραγε;

Δήλωση 2:
Η δήλωση αυτή, νομίζω ότι ισοδυναμεί -σε μια εύλογη ερμηνεία- με τη δήλωση «Μερικές πολιτικές δηλώσεις είναι ψευδείς». Την ερμηνεία αυτή δέχτηκαν πράγματι και τα περισσότερα ΜΜΕ ως εύλογη. Το βασικό πρόβλημα της 2 αν διαβαστεί έτσι (και δεν βλέπω άλλον τρόπο να διαβαστεί), είναι ότι αποτελεί και αυτή μια πολιτική δήλωση. Το ερώτημα λοιπόν, είναι γιατί να μην δεχθεί κανείς ότι η δήλωση 2 ανήκει στις ψευδείς πολιτικές δηλώσεις την ύπαρξη των οποίων η ίδια ισχυρίζεται. Σε μια τέτοια περίπτωση, η κ. Μπακογιάννη ψεύδεται ότι «Μερικές πολιτικές δηλώσεις είναι ψευδείς» και επομένως αληθεύει ότι «Ουδεμία πολιτική δήλωση είναι ψευδής». Πώς μπορεί όμως τότε η κ. Μπακογιάννη να λέει ψέματα;

Στα παραπάνω νομίζω ότι από λογικής απόψεως λανθάνει το γνωστό από την αρχαιότητα παράδοξο του ψευδομένου (ή του Επιμενίδη). Πληρέστερη ανάλυση αυτού του παραδόξου δεν μπορεί εδώ να γίνει, αρκεί όμως να επισημανθεί ότι η λύση του στην επιστημολογία, επιχειρήθηκε κυρίως μέσω της διάκρισης δύο διαφορετικών επιπέδων γλώσσας (γλώσσα αντικείμενο-μεταγλώσσα: Μεταγλώσσα είναι η γλώσσα στην οποία γίνεται λόγος για τις προτάσεις μιας άλλης γλώσσας, της γλώσσας-αντικειμένου). Η παρατήρηση αυτή έχει σημασία και για την πολιτική κριτική των δηλώσεων 1 και 2, στην οποία περνώ αμέσως.

Είναι οφθαλμοφανές, ότι στις δηλώσεις 1 και 2 των Αντώναρου και Μπακογιάννη, κρύβεται μια πολύ «κακή» συνήθεια των Ελλήνων πολιτικών, την οποία ο πολύς κόσμος δεν συνειδητοποιεί και ο τύπος δεν έχει στηλιτεύσει επαρκώς (γι’αυτό και η συνήθεια διατηρείται): Πρόκειται για τη συνήθειά τους να μιλούν για τους εαυτούς τους και τις δηλώσεις τους αντί να ασχολούνται με τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας γύρω τους. Να περιστρέφονται αμέριμνοι γύρω από τον προσωπικό τους άξονα, αγνοώντας όχι μόνο λογικά παράδοξα (αυτό είναι το λιγότερο!) αλλά και παράλογες καταστάσεις της καθημερινότητας, τις οποίες θα έπρεπε να εξαλείφουν ή να περιορίζουν. Να πουλάνε δήθεν ειλικρίνεια αναφερόμενοι στις δηλώσεις τους με νέες δηλώσεις, που όμως ουδένα αφορούν: Γιατί ουδείς ζήτησε από την κ.Μπακογιάννη να μας κάνει κοινωνιολογική ανάλυση σχετικά με το αν οι πολιτικοί λένε αλήθεια ή ψέματα (και θα ήταν βλακώδες να ζητήσει κανείς από έναν πολιτικό να το κάνει αυτό). Ουδείς ζήτησε επίσης από τον κ. Αντώναρο να διαβεβαιώνει την αλήθεια των δηλώσεων των κυβερνητικών στελεχών με πομπώδη τρόπο: Φαντάζομαι ότι του ετέθηκαν πολύ πιο συγκεκριμένα ερωτήματα από τους δημοσιογράφους (στα οποία όμως αμφιβάλλω αν απάντησε)…

Η λογικοπολιτική αστοχία των δηλώσεων υπό 1 και 2, έχει λοιπόν μια τραγελαφική κατάληξη: Ο μεν κ. Αντώναρος ενδέχεται με την 1 να διαβεβαίωσε την αλήθεια της δήλωσης της κ. Μπακογιάννη ότι μερικοί πολιτικοί ψεύδονται (ενώ ήθελε να μας πει το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή να διαψεύσει τη 2 ως προς τα κυβερνητιξά στελέχη). Η δε κυρία Μπακογιάννη ενδέχεται να μας είπε με την 2 ότι ουδείς πολιτικός ψεύδεται (ενώ ήθελε επίσης να μας πει το ακριβώς αντίθετο, αφήνοντας υπονοούμενα για κυβερνητικά στελέχη).

Και όλα αυτά, στην Ελλάδα του 2008, για έναν απλό λόγο: Διότι οι πολιτικοί της αποφάσισαν για άλλη μια φορά να μιλήσουν αυτάρεσκα για τον εαυτούλη τους ενώ θα έπρεπε να μας έχουν μιλήσει για την κοινωνία.

6 thoughts on “Ο Επιμενίδης, η Ντόρα και ο Αντώναρος”

  1. Μιας και μιλάμε για τον Επιμενίδη, δεν έχει πλάκα το ότι και η Ντόρα Μπακογιάννη είναι Κρητικής καταγωγής, όπως και ο φιλόσοφος;
    Όσο για τα λογικά και πολιτικά παράδοξα που εμφανίζει η σύγχρονη πολιτική πρακτική, αυτά δεν αντιμετωπίζονται με μεταγλώσσα, αλλά μάλλον με υπογλώσσια…

    Reply
  2. Ούτε με μεταγλώσσα ούτε με υπογλώσσια αντιμετωπίζεται πάντως το παράδοξο του Επιμενίδου: Η πρόταση “Πας Κρης ψεύστης”, εκφερόμενη από Κρητικό, σημαίνει σε κάθε περίπτωση, είτε είναι αληθής είτε ψευδής, ότι μερικοί Κρητικοί λένε την αλήθεια και μερικοί ψέματα. Εάν μεν είναι ψευδής, η αντιστροφή της είναι ότι υπάρχει τουλάχιστον ένας Κρητικός που λέει την αλήθεια. Και εάν είναι αληθής, ψεύδεται και ο ίδιος ο Επιμενίδης και συνεπώς υπάρχει και πάλι τουλάχιστον ένας Κρητικός που λέει την αλήθεια.

    Τα περί μεταγλώσσας δεν είναι παρά μεταμοντερνιές του ΚΤ για να ρίχνη γκόμενες!

    Reply
  3. Από το πρωί που διάβασα το σχόλιό, κινδυνεύω να ζηλώσω δόξαν Κώου Φιλητά, ό οποίος, ζητών τον καλούμενον ψευδολόγων των λόγων διαλυθήναι ισχνός πάνυ το σώμα, αν και το τελευταίο είναι κάπως δύσκολο, εάν αντιλάμβάνεσαι τι εννοώ…Αν και εδώ που τα λέμε ένας έστω παραδοξολόγος Επιμενίδης δεν θα έβλαπτε να μας καθαρίσει από τα πανταδοπά κυλώνεια άγη.

    Reply

Leave a Comment