Το παρακάτω κείμενο είναι μετάφραση της τοποθέτησής μου σε συζήτηση που οργάνωσε το Κέντρο Βυζαντινών και Νέων Ελληνικών Σπουδών του City University of New York με θέμα τον τίτλο του κειμένου.
Η χρηματοπιστωτική κρίση στην Ευρώπη έχει μορφή αντίθετη από αυτήν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις ΗΠΑ ιδιωτικές τράπεζες έδωσαν δάνεια σε ιδιώτες με χαμηλή ικανότητα αποπληρωμής. Για να εμποδίσει την κατάρρευση του συστήματος η ομοσπονδιακή κυβέρνηση επενέβει προκειμένου να αποτρέψει την χρεωκοπία κάποιων ιδιωτών. Αντίθετα στην Ευρώπη οι επισφαλείς δανειζόμενοι είναι οι ίδιες οι κυβερνήσεις, κάποιες από αυτές έστω, και οι ιδιώτες φορολογούμενοι είναι αυτοί που καλούνται να τις σώσουν από τη χρεωκοπία. Για τις κυβερνήσεις αυτές η συμμετοχή στο Ευρώ αύξησε, τουλάχιστον στα μάτια των χρηματοπιστωτικών αγορών, αυτό το ενδεχόμενο. Πριν το Ευρώ αν η Ελληνική κυβέρνηση δεν μπορούσε να εισπράξει τα φορολογικά έσοδα που απαιτούνταν για την κάλυψη των δαπανών της, και αν οι δανειστές αρνούνταν να δανείσουν με λογικά επιτόκια, θα μπορούσε να καλύψει τη διαφορά με νέο χρήμα, με κόστος φυσικά τον υψηλότερο πληθωρισμό. Η τακτική αυτή χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς απο Βυζαντινούς αυτοκράτορες, οι οποίοι μειώνοντας την περιεκτικότητα των νομισμάτων σε πολύτιμα μέταλα μπορούσαν να κόψουν επιπλέον νομίσματα. Στη σύγχρονη εποχή το ίδιο επιτυγχάνεται με το τύπωμα χάρτινου χρήματος. Μετά την υιοθέτηση του Ευρώ ωστόσο η Ελληνική κυβέρνηση δεν έχει αυτή τη δυνατότητα. Μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί να τυπώσει Ευρώ.
Το Σύμφωνο Σταθερότητας της Συνθήκης του Μάαστριχτ είχε σκοπό ακριβώς να μειώσει το ενδεχόμενο χρεωκοπίας που προκύπτει από την αδυναμία αυτή. Θέτοντας το 3% ως όριο στο ποσοστό του ΑΕΠ που μπορεί να δανειστεί μια κυβέρνηση, το σύμφωνο περιορίζει και το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, το οποίο κοιτάνε κυρίως οι δανειστές. Π.χ. αν μια κυβέρνηση δανείζεται 3% του ΑΕΠ κάθε χρόνο αλλά το ΑΕΠ αυξάνεται με 4% το χρόνο, τότε το χρέος θα διαμορφωθεί στο 75% του ΑΕΠ. Αν το ΑΕΠ αυξάνεται γρηγορότερα, κατά 6% το χρόνο, το χρέος θα διαμορφωθεί στο 50% του ΑΕΠ. Τι πήγε στραβά λοιπόν?
Η πρώτη απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει δυνατότητα επιβολής του Συμφώνου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να επιβάλλει πρόστιμο, αλλά αυτό είναι το τελευταίο που θα ήθελε να κάνει σε ένα κράτος που ήδη αντιμετωπίζει δημοσιονομικό πρόβλημα. Αντίθετα, στις πολιτείες των ΗΠΑ η υποχρέωση για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη. Έτσι οι πολίτες μιας πολιτείας μπορούν να μηνύσουν την κυβέρνησή τους αν ο προϋπολογισμός είναι ελλειματικός, παρόλο που στην πράξη δεν το κάνουν. Επιπλέον, το ότι η υποχρέωση είναι συνταγματική σημαίνει ότι υπάρχει σημαντική μάζα πολιτών που τη στηρίζει. Από την άλλη, οι Ελληνικές κυβερνήσεις τις τελευταίες δεκαετίες δικαιολογούσαν οποιοδήποτε μέτρο δημοσιονομικής πειθαρχίας ως αναγκαίο βάση της συνθήκης του Μααστριχτ, την οποία οι Έλληνες πολίτες ουδέποτε επικύρωσαν. Έτσι οι Έλληνες βλέπουν το Σύμφωνο Σταθερότητας ως επιβαλλόμενο από ξένες δυνάμεις, και όχι ως κάτι που προάγει τη δημοσιονομική σταθερότητα. Και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι φέρουν ευθύνη καθώς προσέθεσαν και δεύτερο όρο, άχρηστο καθώς όπως εξήγησα ο πρώτος όρος έχει ανάλογο αποτέλεσμα, ότι το δημόσιο χρέος δεν πρέπει να υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ επιτρέποντας ωστόσο σε πλήθος χωρών που δεν τον πληρούσαν να συμμετάσχουν στο Ευρώ. Έτσι έδωσαν στους πολίτες την εντύπωση ότι το να παραβιάζει κανείς το σύμφωνο δεν είναι δα και τόσο μεγάλη υπόθεση.
Η δεύτερη απάντηση είναι ότι οι πολιτείες των ΗΠΑ μπορούν να λάβουν οικονομική ενίσχυση από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, το οποίο μάλιστα έπραξαν κατά τη διάρκεια της κρίσης μέσω του λεγόμενου stimulus bill. Η ενίσχυση αυτή τις βοήθησε σε ένα βαθμό να συμμορφωθούν με τη συνταγματική επιταγή για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό. Στην Ευρώπη το μόνο που μπορεί να κάνει μια χώρα είναι να στραφεί προς άλλη χώρα καθώς δεν υπάρχει ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Όπως όμως κατέδειξε η αντίδραση πολλών Γερμανών στις Ελληνικές εκκλήσεις, οι πολίτες της άλλης χώρας πιθανόν να μην είναι διατεθειμένοι να παράσχουν αυτή τη βοήθεια.
Η σύγκριση μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ οδηγεί σε συμπεράσματα για το τι μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες στην Ευρωζώνη. Αν έπρεπε να στοιχηματίσω θα το έκανα υπέρ της επιβίωσης του Ευρώ, απλά και μόνο διότι δεν ξέρει πώς να πεθάνει. Δεν υπάρχει οδηγός για το πως να διαλύσει κανείς μια νομισματική ένωση. Ωστόσο η διατήρισή του θα έχει υψηλό κόστος αν δεν γίνουν τα παρακάτω. Πρώτα, η Ελλάδα και άλλες χώρες πρέπει να προβούν σε σημαντικές δημοσιονομικές, αλλά κυρίως διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Θα είναι πιθανότερο να το πράξουν αν η υποχρέωση για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό κατά τον οικονομικό κύκλο, ώστε να μπορεί η κυβέρνηση να έχει το έλλειμα που απαιτείται κατά την ύφεση αρκεί να το καλύπτει με πλεονάσματα αργότερα, κατοχυρωθεί συνταγματικά σε κάθε χώρα-μέλος. Η κατοχύρωση θα πρέπει να γίνει ύστερα από δημοψήφισμα και διεξοδική συζήτηση, ώστε να γίνουν γνωστά τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας αναθεώρησης στους πολίτες. Και αυτό διότι πολιτικές επιβαλλόμενες εκ’ των άνω δύσκολα επιτυγχάνουν. Χρειάζεται ακόμα η Ευρώπη να κινηθεί προς την πολιτική ολοκλήρωση. Πρέπει να δημιουργηθεί ομοσπονδιακή κυβέρνηση εκλεγόμενη απευθείας από τους πολίτες που θα έχει τη δυνατότα να επιβάλλει φόρους, να δανείζεται από τις αγορές, και τουλάχιστον να συζητά με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα την νομισματική πολιτική. Θα πρέπει να δημιουργηθεί ομοσπονδιακή αστυνομία που θα έχει τη δυνατότητα να ερευνά και να ασκεί δίωξη εναντίον διεφθαρμένων πολιτικών των κρατών-μελών, όπως έκανε το FBI με τον πρώην κυβερνήτη του Ιλλινόι, τον Blagojevich. Τέλος, η άμυνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης από εξωτερικούς εχθρούς θα πρέπει να περάσει στα χέρια μιας ομοσπονδιακής κυβέρνησης, ώστε το κόστος που τώρα πέφτει άνισα στους Έλληνες να μοιραστεί σε μεγαλύτερο αριθμό Ευρωπαίων.
Η εντύπωση που έχω είναι ότι η Γερμανία φέρει ευθύνη που η πολιτική ολοκλήρωση δεν είναι πραγματικότητα. Επειδή δεν θέλουν να προβούν στις αναγκαίες υποχωρήσεις, κάποιες χώρες φαίνονται να αρκούνται στη νομισματική ένωση. Ωστόσο, η πρόσφατη κρίση κατέδειξε ότι χωρίς πολιτική ένωση η νομισματική ένωση είναι ένας γίγαντας με πήλινα πόδια.
Κωστα συμφωνω με αυτα που λες 100%!ομως πρεπει να προσθεσω οτι ειναι πολυ δυσκολο για τα εθνη κρατη να δωσουν εξουσιες σε υπερεθνικους οργανισμους.ακομα και σε παγκοσμιο επιπεδο αν το δεις το θεμα συμπεραινεις οτι τα κρατη δεν αποδεχονται υπερεθνικο ελεγχο για πολλους λογους(αλλα δεν θελω να μπω τωρα σε θεωριες διεθνων σχεσεων). αρα ειναι απολυτα λογικο το οτι η Ευρωπη δυσκολευεται να γινει ενιαιο κρατος!εγω πιστευω οτι πιθανον να μην γινει ποτε(παρολο που ειμαι υπερ μια ομοσπονδιακης ευρωπης)
Οσον αφορα τις πολιτειες συμφωνω απολυτα!ομως βλεπεις οτι και εκει παρολο που ειναι υποχρεωμενες να εχουν ισοσκελισμενο υπολογισμο πολλες φορες δεν το καταφερνουν με συνεπεια να εχουν ενα χρεος 10% του ΑΕΠ της πολιτειας(νομιζω οτι οι χειροτερες πολιτειες εχουν 10-20% χρεος ως ποσοστο του ΑΕΠ)
Εγω δεν καταλαβαινω γιατι υπαρχει αυτος ο πανικος με την ευρωζωνη τωρα!η Ελλαδα διακαιολογει αυτο τον πανικο λογο των τεραστιων προβληματων. ομως δεν νομιζω οτι διακαιολογειται αυτος ο πανικος για πορτογαλια,ισπανια ή ιρλανδια. και επειδη δεν πιστευω στην αστεια συνομωσια οτι και καλα υπαρχει πολεμος ευρω-δολλαριου πραγματικα δεν μπορω να εξηγησω αυτον τον πανικο με το συνολο της ευρωζωνης!
Θάνο,
έχεις δίκιο για τις πολιτείες των ΗΠΑ. Ακριβώς επειδή και εκεί στην πράξη είναι δύσκολο να επιβάλλει κανείς την συνταγματική προσταγή για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό (ακόμα και αν κάποιοι πολίτες μηνύσουν την κυβέρνηση δύσκολα τα δικαστήρια θα ασκήσουν δίωξη) αρκετές πολιτείες διατηρούν ένα χρέος. Ωστόσο ακριβώς επειδή η προσταγή αυτή είναι συνταγματική το χρέος αυτό είναι τόσο χαμηλό. Επιπλέον βλέπω τους κυβερνήτες να λαμβάνουν πολύ πιο δραστικά μέτρα αν δε μπορούν να ισοσκελίσουν τον προϋπολογισμό τους, και οι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι τα μέτρα αυτά επιβάλλονται λόγω της συνταγματικής προσταγής.
Για την ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης, πράγματι δεν είναι εύκολο αλλά εγώ δεν βλέπω άλλη λύση. Πιστεύω ότι χωρίς την πολιτική ένωση η νομισματική θα είναι ιδιαίτερα προβληματική. Τα ίδια πέρασαν και οι ΗΠΑ προσπαθώντας να ισορροπήσουν τα state rights με την θέσπιση ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Αν τα κατάφεραν εκείνες γιατί όχι και η Ευρώπη?
Τέλος, για τις αγορές, άβυσσος η ψυχή τους. Πως το είχε πει ο Κέυνς, animal spirits?
Οι ΗΠΑ πιστευω τα καταφεραν διοτι οι πολιτειες δεν ηταν εθνη κρατη οπως αντιλαμβανομαστε τα εθνη κρατη στον υπολοιπο κοσμο.ναι μεν ηταν ανεξαρτητα κρατη αλλα οι ιστορικες διαφορες τους ηταν ελαχιστες,κατι που σε καμια περιπτωση δεν ισχυει στην Ευρωπη. επισης οι ΗΠΑ ειχαν πολυ μικροτερο πληθυσμο τοτε (στην αρχη ηταν 3-4 εκατομμυρια)
οσον αφορα τις αγορες θα ηθελα αν γινεται μια λογικη εξηγηση για αυτο που συμβαινει.μονο τα προβληματα της Ελλαδος δικαιολογουν τον πανικο.οι αλλες χωρες ειναι σε πολυ καλυτερη θεση. και σε τελικη αναλυση αν δικαιολογειται ο πανικος στην ευρωζωνη που τα ελλειματα της ειναι γυρω στο 6,5% ΑΕΠ μεσο ορο και χρεος περιπου στο 75% γιατι να μην υπαρχει αυτη τη στιγμη ουτε μια υποψια πανικου για την ιαπωνια που εχει χρεος 200% του ΑΕΠ και ελλειμα φετος νομιζω 8 με 9%??ειδα καποια ανησυχια σε δημοσιευματα αλλα σε καμια περιπτωση πανικο για την ιαπωνια που δανειζεται με επιτοκιο χαμηλοτατο (περιπου στο 1,5)!!
Θάνο,
Για μένα η διαφορά οφείλεται στο ότι οι αγορές δεν βλέπουν την παρούσα δημοσιονομική κρίση στην Ευρώπη ως πρόσκαιρη. Όταν κοιτούν προς την Ιαπωνία βλέπουν μια χώρα με ισχυρή παραγωγική βάση, υψηλό ποσοστό αποταμίευσης, εργασιακή ειρήνη, κ.ο.κ. Αντίθετα σε κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία) βλεπουν εργασιακή ακαμψία, χαμηλή αποταμίευση, κοινωνική αντιπαλότητα, διαφθορά, κ.ο.κ. Για μένα βέβαια αυτές οι διαφορές δεν δικαιολογούν τέτοιες διαφορές στα επιτόκια δανεισμού, για αυτό μίλησα πριν για ζωώδη ένστικτα.
Μου κάνει εντύπωση πως ο πρώτος που έφερε στο Ευρωκοινοβούλιο το θέμα της δαπάνης για εξοπλισμούς της Ελλάδας είναι ο Daniel Cohn – Bendit στην πρόσφατη ομιλία του (http://goo.gl/cien) και όχι κάποιος έλληνας ευρωβουλευτής. Το λέω γιατί σχετίζεται βέβαια και με το θέμα της πολιτικής ένωσης στο οποίο γίνεται αναφορά στο post. Αν δεν μπορεί να εγγυηθεί η Ε.Ε. ούτε καν τα όρια της Ελλάδας ως δικά της, είναι δυνατόν να συζητάμε για πολιτική ένωση; Όπως λέει και ο Cohn – Bendit θα ήταν ένα απλό βήμα για βοήθεια στον προυπολογισμό της χώρας (αλλά σιγά μην δεν βοηθήσει η Γερμανία και η Γαλλία τις βιομηχανίες τους να μας πουλήσουν όπλα. Τέτοιους πελάτες δεν τους χάνουν εύκολα).
NG,
ευχαριστώ για το σχόλιο. Ειδικά το ερώτημα που θέτεις,
“Αν δεν μπορεί να εγγυηθεί η Ε.Ε. ούτε καν τα όρια της Ελλάδας ως δικά της, είναι δυνατόν να συζητάμε για πολιτική ένωση;”
είναι εξαιρετικό. Όπως είπα και εγώ στην ομιλία μου, το πρώτο βήμα μιας πολιτικής ένωσης, και ίσως η μόνη αρμοδιότητα που όλοι συμφωνούν ότι υπάγεται στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, είναι συνήθως η παροχή προστασίας σε όλους τους πολίτες-μέλη από εξωτερικούς εχθρούς.
NG,
μόλις είδα το βίντεο. Θα ψήφιζα Cohn – Bendit δαγκωτό! :)
Θάνο,
ξέχασα να σου δώσω την κυριότερη απάντηση, που προκύπτει και από το κείμενό μου. Η Ιαπωνία μπορεί να κόψει χρήμα, οποιαδήποτε επί μέρους Ευρωπαϊκή χώρα δε μπορεί και αυτό ανοίγει το δρόμο σε κερδοσκόπους. Τα ίδια δεν έκανε ο Soros με Ιταλία και Μεγάλη Βρετανία το 1992 με το European Monetary System που έθετε σταθερές ισοτιμίες μέχρι την υιοθέτηση του Ευρώ?
Σχετικό με το Ιαπωνικό χρέος
http://www.ft.com/cms/s/8c72d612-3025-11df-8734-00144feabdc0,Authorised=false.html?_i_location=http%3A%2F%2Fwww.ft.com%2Fcms%2Fs%2F0%2F8c72d612-3025-11df-8734-00144feabdc0%2Cs01%3D1.html&_i_referer=http%3A%2F%2Frereferyned
πολύ ωραίο κείμενο..
αυτή η φράση είναι πολύ δυνατή και νομίζω ότι αντανακλά με τον καλύτερο τρόπο το σημείο καμπής της ΕΕ που κανένας δεν είναι σίγουρος τι προκειται να ακολουθήσει κ αρκούνται σε κοντόφθαλμες ερμηνείες διαφόρων οικ.δεικτων.
Πάντως έχει ενδιαφέρον τα οικονομικά προβλήματα της ΕΕ έφεραν στην επιφάνεια το πολιτικό πρόβλημα της.(κατα τη γνώμη μου) ο τελευταίος Γερμανός πολιτικός με ευρωποκεντρική πολιτική ήταν ο Κολ ενώ απο τη θητεία του Σρεντερ δε θυμάμαι κατι αξιόλογο.Τον τελευταίο καιρό η ΕΕ είχε καταντήσει μια ένωση με απλούς συνεργάτες όπου όσοι μπορούσαν καρπώνονταν τα οικονομικά οφέλη.τπτ παραπάνω…
Το βασικό πρόβλημα νομίζω ότι ειναι οι βαθιές ιστορικές ρίζες των κρατών της ΕΕ.Κανένα κράτος δεν είναι διαθετιμένο να ροκανίσει την ιστορια του κ να δει την ευρωπαϊκή του προοπτική, ειδικά στην παρούσα στιγμή όπου η εμπιστοσύνη του κόσμου των κρατών-μελών της ΕΕ έχει κλονιστεί σημαντικά κ ο συντηρητισμός επανέρχεται με σταθερό βήμα. Κ νομίζω ότι η αναμειξη του ΔΝΤ ως ένα μη-ευρωπαϊκό εργαλείο με την προτροπή της ΕΕ χειροτερεύει την κατάσταση
Hear Nothing,
ευχαριστώ για τα καλά λόγια. Εξαιρετικά εύστοχη η αναφορά σου σε Κολ και Σρέντερ. Την περασμένη εβδομάδα άκουγα στο BBC ότι τόσο ο γραμματέας του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος όσο και ο Κολ άσκησαν κριτική στη Μέρκελ για το γεγονός ότι η Γερμανία έχει εγκαταλήψει τη ηγετική θέση που είχε στο θέμα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Βέβαια δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό είναι πλέον κάτι που θέλουν οι Γερμανοί πολίτες.
Παρεπιπτόντως εδώ είναι μια πρόσφατη συνέντευξη του Νούριελ Ρουμπίνι ο οποίος εκτιμά ότι η Ισπανία είναι αρκετά σημαντικότερο πρόβλημα για την Ευρωζώνη από την Ελλάδα.
http://money.cnn.com/video/news/2010/05/10/n_ss_roubini_greece_economy_trillion_band_aid.cnnmoney/
το γεγονός της αλλαγης της πολιτικής της Γερμανίας νομίζω το έχουν αντιληφθεί αρκετοί εκτός τα γερμανικά ΜΜΕ. Πριν λιγο καιρό διάβασα αυτό κ μου έκανε πολύ εντύπωση..
κ βέβαια δε το θέλουν πλέον.Δυστυχως για να εξηγηθούν τετοια φαινόμενα πρεπει πλέον να ασχολούμαστε με τα εκλογικά τερτίπια της κάθε χώρας κ της κάθε εκλογικής περιφέρειας της εκάστοτε χώρας, πχ χρονικά είμαστε άτυχοι γιατί στη Γερμανία χώθηκε το FDP, απο τη στιγμή που εξασθένισε το όραμα του “Ευρωπαιου πολίτη” (αν ποτέ υπήρξε ουσιαστικά)..υπενθυμίζω τι έγινε με το Ε.Συνταγμα κ κυρίως τους Ιρλανδούς που ενώ ήταν απο τις πιο ευννοημένες οικονομικά χώρες (μαζί με τα υπολοιπα PIIGS) κ πως το καταψήφησε..τώρα που τα οικονομικά οφέλη απο την ΕΕ αμφισβητούνται λόγω της λειτουργικής της δομής το οραμα της ΕΕ ξεφτίζει ακόμα παραπανω..
επίσης (νομίζω αλλά δεν ξέρω γιατί) δεν υπάρχει κίνητρο για καλούς-γνωστούς πολιτικούς απο κράτη-μέλη να ασχοληθουν με τη ευρωπαϊκή διακυβέρνηση κ λέγεται οτι μαζεύονται οι πιο αποτυχημένοι πολιτικοι..το βίντεο εναντίον του Herman Van Rompuy νομίζω θα το έχεις δει.Εδώ ο Στρος-Καν ως πρόεδρος του ΔΝΤ ευελπιστεί να βγεί πρωθυπουργός της Γαλλίας κ όχι να ασχοληθεί με την ΕΕ..
μια ερώτηση γιατί δεν βρίσκω απάντηση: τα χρήματα ~700δις για τη διάσωση της ΕΕ είπαν ότι θα αντληθούν με τη κοπή χρήματος απο την ΕΚΤ κατα τα αμερικάνικα πρότυπα.σωστά?
τα χρήματα που θα δοθούν στην Ελλάδα απο τα κράτη-μέλη της ΕΕ απο που θα αντληθουν? (το μόνο που είπαν είναι ότι απλά δε θα φαίνονται στους προυπολογισμούς των κρατών (για ευνόητεους λόγους))