Ελληνική επιχειρηματικότητα ή ελληνική καινοτομία;

…σχόλιο στο «Ελληνική επιχειρηματικότητα: Χθες, σήμερα, αύριο…» του Βασίλη Θεοχαράκη

Το σχετικά (πλέον) πρόσφατο άρθρο του κ. Θεοχαράκη στην Καθημερινή αποτελεί κατά την γνώμη μου διαφωτιστικό για τον προσδιορισμό του προβλήματος του ελλείμματος επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα.

Πόσοι από τους νέους μας τολμούν να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση και να αφοσιωθούν σε αυτή; Κι αν επιχειρήσουν, έχουν ως στόχο τους την παγκόσμια αγορά; Φοβάμαι πως όχι. Η πρώτη μας σκέψη είναι η επιλογή “ασφαλών” λύσεων που συχνά ενισχύονται ή και ακόμη επιβάλλονται από το οικογενειακό μας περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, αν εγκαταλείψουμε το όνειρο για μία από τις περιορισμένες θέσεις του Δημοσίου, αναζητούμε απεγνωσμένα μία καθώς πρέπει δουλειά σε ένα μεγάλο οργανισμό όπως κάποια τράπεζα ή πολυεθνική.

Πέρα βέβαια από την γενική κουλτούρα ασφαλών επιλογών (δημόσιο, υπάλληλος, κτλ.), το πρόβλημα μεγενθύνεται από τις δυσκολίες που επέρχονται από την γραφειοκρατεία του ελληνικού κράτους, τις αντιλήψεις του πληθυσμού της χώρας περί της αγοράς (μικρή/εγχώρια και όχι παγκόσμια αγορά) καθώς επίσης, σε λίγο διαφορετικό επίπεδο, τις αποτυχίες των χρηματοοικονομικών αγορών, τις εξωτερικότητες στην παραγωγή της γνώσης και άλλες παραμέτρους οι οποίες σε ένα σύστημα αγοράς οδηγούν σε χαμηλά – μη κοινωνικά βέλτιστα – επίπεδα έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α). Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων δυστυχώς επιβάλλει μια δυναμική που περιορίζει δημιουργικές επιχειρηματικές ιδέες νέων ανθρώπων. Ο βαθμός δυσκολίας αντιμετώπισης αυτών των εμποδίων βέβαια διαφέρει. Η κουλτούρα είναι κάτι που μεταβάλλεται πολύ δύσκολα, πολιτικές του ελληνικού κράτους αλλάζουν με αρκετή δυσκολία (αλλά συγκριτικά πιο εύκολα και γρήγορα από την κουλτούρα μας) ενώ το θέμα του μεγέθους της αγοράς είναι πιθανώς τεχνητό θέμα – υπόθεση εκπαίδευσης του πολίτη – μιας και το εμπόδιο τίθεται από την αντίληψή μας για την δυνατότητά μας να διεισδύσουμε στην παγκόσμια αγορά. Το κράτος, όπως και σε άλλες εκφάνσεις οικονομικής δραστηριότητας, συνεπώς λειτουργεί παράλληλα ως εμπόδιο (γραφειοκρατία) αλλά και ως βοηθητικός τροχός (δημόσια επένδυση σε Ε&Α) αλλά δεν κρίνεται ως απαραίτητα ο κυριότερος παράγοντας για την ύπαρξη ή και την δυσκολία λύσης του προβλήματος.

Κάτι που βρίσκω πως λείπει από το άρθρο – και το βασικό θέμα του παρόντος – είναι η αναφορά στο θέμα του πνεύματος καινοτομίας στην Ελλάδα. Η καινοτομία αποτελεί κύριο εργαλείο για την επιχειρηματικότητα (σύμφωνα με την ανάλυση του Drucker τουλάχιστον – και αυτή την θεώρηση χρησιμοποιώ). Η αίσθηση που έχω διαβάζοντας το άρθρο είναι πως ο συγγραφέας υποθέτει πως το πνεύμα καινοτομίας είναι σε κάποιο βαθμό πραγματικότητα στη χώρα μας και πως η επίλυση του προβλήματος της γενικότερης κουλτούρας – η ενθάρρυνση ανάληψης ρίσκου για παράδειγμα – μπορεί να αποδώσει καρπούς υπό την μορφή της αυξημένης επιχειρηματικότητας. Συνυπάρχει λοιπόν κάποιο καινοτόμο πνεύμα μέσα στην γενικότερη κουλτούρα του βολέματος; Και πως μπορεί να εξηγήσει κανείς την πιθανή παράλληλη ύπαρξη μιας κριτικής μάζας καινοτόμων ατόμων (που περιορίζονται από την διάδραση κρατικών και γενικότερων κοινωνικών συνθηκών) και της γενικότερης κουλτούρας; Δεν θα περίμενε κανείς πως το πρώτο θα επιδρούσε στο δεύτερο (και πως δεν θα βιώναμε μόνο το αντίστροφο).

Άξιο αναφοράς είναι πως η δημιουργικότητα στην Ελλάδα δεν φαίνεται να βρίσκεται σε τρομερό έλλειμμα (ιδιαίτερα στον τομέα των καλών τεχνών και των γραμμάτων) – η δημιουργικότητα σε αυτούς τους τομείς προωθείται ενεργά από διάφορους φορείς στην κοινωνία μας. Η δημιουργική σκέψη και πράξη πάσχει βέβαια στο επίπεδο αντικειμένου (artifact), προϊόντος ή υπηρεσίας με χρηστικότητα στην καθημερινότητα μας. Μια απλή ανάγνωση του περιοδικού “Καινοτομία, Έρευνα και Τεχνολογία” δείχνει σημάδια καλυτέρευσης του επιπέδου καινοτομίας στη χώρα (εδώ ένα πρόσφατο παράδειγμα) αλλά ακόμα βρισκόμαστε αρκετά βήματα πίσω από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.

Η προσωπική μου γνώμη είναι πως η θέλησή μας για δημιουργία με στόχο την καλυτέρευση της ζωής μας και της ζωής των συνανθρώπων μας είναι ένα από τα πιο ουσιαστικά ζητήματα στην αναζήτηση μεθόδων οικονομικής ανάπτυξης για τον τόπο μας. Το ερώτημα φυσικά παραμένει: πως μπορούμε να αξιολογήσουμε αν υπάρχει όντως μια κριτική μάζα ανθρώπων που απλά χρειάζεται την ενθάρυνση του κοινωνικού περίγυρου ή αν το πρόβλημα είναι πιο βαθύ, εστιάζοντας σε νέες γενιές που πρέπει να μεγαλώσουν με διαφορετικά πρότυπα.

Φυσικά, το πνεύμα καινοτομίας δεν είναι συνέπεια των οιοδήποτε κοινωνικών και οικονομικών “κανόνων του παιχνιδιού” π.χ. το σύστημα της αγοράς (ένα θέμα που έχει αναλυθεί από οικονομολόγους από τον καιρό του Schumpeter την δεκαετία του ’30). Στα πλαίσια του συστήματος της αγοράς, η ίδια η καινοτομία βέβαια έχει συνδεθεί με την δομή της αγοράς (ποια δομή δηλαδή, μονοπώλιο vs. τέλειος ανταγωνισμός, ενισχύει την καινοτομία). H διαμάχη δεν έχει επιλυθεί μέχρι σήμερα αλλά πολλά από τα επιχειρήματα εναντίον των μονοπωλίων είναι αρκετά πειστικά. Δεχόμενοι πως διαφορετικοί βιομηχανικοί τομείς προϋποθέτουν διαφορετικές δομές αγοράς ούτως ώστε να δημιουργηθούν τα κίνητρα για καινοτομία, το γενικό συμπέρασμα είναι πως η καινοτομία εντός ενός συστήματος αγοράς θα βρει το δρόμο προς την εμπορευματοποίηση και το αποτέλεσμα είναι θεμιτό όταν η αγορά είναι ώριμη και λειτουργεί σε σωστή θεσμική βάση.

Στο άρθρο υποστηρίζεται πως η επιχειρηματικότητα πρέπει να γιορτάζεται συχνά και να επιβραβεύεται από την κοινωνία. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα στις μέρες μας, δεν πείθομαι εύκολα πως το συγκεκριμένο εργαλείο μπορεί να αποτελέσει την καλύτερη μέθοδο μεταβολής της νοοτροπίας των νέων – μήπως έτσι τοποθετούμε «το κάρο μπροστά από το άλογο»; Βραβεία και τελετές θα εμπνεύσουν νέους ανθρώπους που έχουν ήδη αναπτύξει την προαπαιτούμενη νοητική στάση αλλά ίσως δεν θα πείσουν ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της χώρας να αναθεωρήσει τις ιδέες του περί του ρόλου των επιχειρήσεων στο ευρύτερο κοινωνικό-πολιτικό γίγνεσθαι. Οι επιχειρήσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να δώσουν έμφαση στην ανάγκη δημιουργικότητας σε επίπεδο προϊόντος ή υπηρεσίας, και ίσως όχι αρχικά με έμφαση στην εμπορευματοποίηση του προϊόντος. Η καλλιέργεια πνεύματος καινοτομίας στις μικρότερες ηλικίες προέχει της καλλιέργειας του πνεύματος του επιχειρείν. Το δεύτερο είναι επίσης αναγκαίο αλλά έπεται του πρώτου. Ας μην ξεχνάμε επίσης πως το καινοτόμο πνεύμα είναι επίσης προϋπόθεση για ένα εναλλακτικό οικονομικό περιβάλλον με πιο ήπιες κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Στο τέλος, ο κ. Θεοχαράκης κλείνει με μια αναφορά στην σχιζοφρενενική μας στάση στο θέμα της σύνδεσης της παιδείας με την εργασία:

[…] αντί να γιορτάζουμε την επιχειρηματικότητα καθημερινά, πιο συχνά βλέπουμε πλακάτ που δεν θέλουν τις επιχειρήσεις και την επιχειρηματικότητα κοντά στις πανεπιστημιακές σχολές. Είναι παράδοξο το γεγονός ότι συγχρόνως αναζητούμε ανάπτυξη και υψηλή απορροφησιμότητα των αποφοίτων, ενώ η σύνδεση της γνώσης με την αγορά συχνά καταπολεμάται.

Η Ελλάδα χρειάζεται πολίτες με πνεύμα καινοτομίας – άτομα με όνειρα για ένα καλύτερο μέλλον που θα σκεφτούν για τα καθημερινά μας προβλήματα και τις πιθανές λύσεις τους – εντός και εκτός συστήματος αγοράς. Κάποια από αυτά τα άτομα θα δημιουργήσουν επίσης παραγωγικές επιχειρήσεις και την επιπρόσθετη “αξία” που θα βοηθήσει στον τερματισμό του αδιεξόδου της “γενεάς των 700 ευρώ”. Δυστυχώς, υπό την παρούσα κατάσταση στα πανεπιστήμια και τεχνολογικά ιδρύματα της χώρας, οι ρυθμοί αλλαγής στο επίπεδο καινοτομίας και επιχειρηματικότητας θα παραμείνουν αργοί. Μέχρι τη στιγμή που θα εμπλακούμε σοβαρά στη διαδικασία δημιουργίας αξίας (με την οποία θα πληρωθούν οι σημερινοί οιωνεί-παραγωγικοί και ατυχώς χαμηλόμισθοι Έλληνες), οι νέοι στη χώρα μας θα συνεχίσουν να στηρίζονται στις οικογενειακές παροχές (ή στην αυξημένη φορολογία των ίδιων οικογενειών που στηρίζει αυτή την πολυπόθητη θέση στο δημόσιο). Εως τότε αφήστε με να ονειρεύομαι για την μέρα που θα δούμε σημάδια αλλαγής της γενικότερης κουλτούρας… ίσως, για παράδειγμα, με την μορφή ενός ελληνικού Instructables, ενός Make αλλά και την άνθιση εταιριών τύπου Squid Labs. Η αλήθεια είναι πως στο μπλογκοχωριό και το ελληνικό διαδύκτιο γενικότερα, οι συγκεκριμένες τάσεις έχουν αρχίσει να γίνονται πραγματικότητα. Έπεται όμως συνέχεια;

6 thoughts on “Ελληνική επιχειρηματικότητα ή ελληνική καινοτομία;”

  1. “Πέρα βέβαια από την γενική κουλτούρα ασφαλών επιλογών”

    γνωστη και ως κουλτουρα στρογγυλοκαθισματος: να βρεις παιδι μου μια θεσουλα…

    “Η δημιουργική σκέψη και πράξη πάσχει βέβαια στο επίπεδο αντικειμένου (artifact), προϊόντος ή υπηρεσίας με χρηστικότητα στην καθημερινότητα μας.”

    δηλαδη λειπει η πρακτικα χρησιμη καινοτομια θα ελεγε κανεις. Η ερωτηση ειναι φταινε τα κινητρα? Φταιει το σημειο εκκινησης? (τι καινοτομια να κανει καποιος οταν ακομα δουλευει ξερω γω με φαξ αντι για ενα απλο ημεηλ, δηλαδη οταν ειναι πολυ μακρια απο το να ενσωματωσει τις υπαρχουσε καινοτομιες?)

    αυτα τα ολιγα, επιστρεφω αργοτερα γιατι το θεμα ειναι ενδιαφερον και σημαντικοτατο…

    Reply
  2. επιστρεφω λοιπον:

    βρισκω σημαντικο το εξης

    “το πνεύμα καινοτομίας δεν είναι συνέπεια των οιοδήποτε κοινωνικών και οικονομικών “κανόνων του παιχνιδιού” π.χ. το σύστημα της αγοράς”

    ο διαχωρισμος που κανεις πρεπει να γινει σαφης. Η επιχειρηματικοτητα σαφως εξαρταται απο την αγορα, αν εχουμε ας πουμε κομμουνισμο δεν υπαρχει επιχειρηματικοτητα! Αλλα η καινοτομια μπορει θεωρητικα να υπαρχει σε εναν οποιονδηποτε οργανισμο, δημοσιο ή ιδιωτικο.

    Ας πουμε η τοπικι αυτοδιοικηση της Καταλωνιας εχει μια απιστευτη δημιουργικοτητα και πνευμα καινοτομιας. Καθε οργανισμος της Βαρκελωνης που ασχολειται με τον μακροπροθεσμο σχεδιασμο, παροτι δημοσιος, προσπαθει καθημερινα να βελτιωσει την ζωη των κατοικων με πρωτοπορα μετρα.

    Αυτο που πραγματικα λειπει στην Ελλαδα ισως ειναι η καινοτομια. Επιχειρηματικο δαιμονιο υπαρχει συχνα αφθονο, δεν παυω να εκπλησσομαι με την εφευρετικοτητα οσων θελουν να παρακαμψουν κανονες και ελεγχους για να κλεψουν το δημοσιο!

    Αλλα για καποιον λογο δεν διοχετευουν την ενεργεια τους σε μορφες “καθαρης” καινοτομιας, δηλαδη σε κατι που βελτιωνει την ζωη των ιδίων και των αλλων.

    αν μπορουσα να βρω εναν φταιχτη θα ηταν μαλλον η διαβοητη ελληνικη νοοτροπια (η οποια οπως εξηγεις στο αρθρο περι θεσμων εχει σχεση με τους ισχυοντες θεσμους). Αναλογως την κυριαρχη κουλτουρα και νοοτροπια, ενα παιδι μπορει να μεγαλωνει με ονειρο να γινει μεγαλος μαφιοζος (πχ ο Τονυ Σοπρανο στην Νεα Υερσεη), με ονειρο να γινει μπασκετμπωλιστας (ο Λεμπρον Τζεημς καπου σενα αστικο γκετο), με ονειρο να φτιαξουν μια μηχανη αναζητησης στο Ιντερνετ (οι ιδρυτες του google καπου στην Καλιφορνια), ή τελος με ονειρο να βρει θεση στο δημοσιο και να κοροϊδεψει αρκετο κοσμο με χιλαδες τρυκ ωστε να καταφερει να παρει συνταξη στα 45 του (ο Γιαννης Παπαδοπουλος απο την Κυψελη).

    Δεν ειναι καν η λογικη της ησσονος προσπαθειας που εχουμε στην Ελλαδα. Ειναι η λογικη του να παρακαμψουμε τους κανονες για να καταφερουμε κατι χωρις τον προβλεπομενο κοπο (αλλα κοπιαζοντας τρομερα για να το αποφυγουμε). Ειναι το ατομο που ξοδευει 8 ωρες για να φτιαξει το τελειο σκονακι, αντι να διαβασει 8 ωρες και να παρει τον ιδιο βαθμο!

    Reply
  3. “ο διαχωρισμος που κανεις πρεπει να γινει σαφης. Η επιχειρηματικοτητα σαφως εξαρταται απο την αγορα, αν εχουμε ας πουμε κομμουνισμο δεν υπαρχει επιχειρηματικοτητα!”
    Φυσικά. Η καινοτομία είναι χαρακτηριστικό του είδους μας από τον καιρό των πρώτων εργαλείων και του τροχού. Τις πρώτες μέρες επιχειρηματικότητας τις βρίσκουμε αρκετά αργότερα, στα πλαίσια κάποιας μορφής αγοράς… Για αυτό το σημείο καλό θα ήταν να ακούσουμε περισσότερα και από κάποιον οικονομολόγο/ιστορικό…

    “Επιχειρηματικο δαιμονιο υπαρχει συχνα αφθονο, δεν παυω να εκπλησσομαι με την εφευρετικοτητα οσων θελουν να παρακαμψουν κανονες και ελεγχους για να κλεψουν το δημοσιο!”
    Σωτήρη, δεν ξέρω αν αυτό αποτελεί επιχειρηματικότητα. Μάλλον για ληστεία μου ακούγεται!

    Στο πρώτο σου σχόλιό σου μιλάς για το σημείο εκκίνησης. Εδώ πρέπει να εξετάσουμε το ποιες συνθήκες αντιμετωπίζουν ιστορικά οι διάφορες κοινωνίες που καταφέρνουν να μπουν στο club των leaders. Θα ήταν εκπληκτικό εαν ανακαλύπταμε πως πιο σημαντικός παράγοντας είναι η “ποσότητα” νέας τεχνολογίας που έχουμε στα χέρια μας στο σημείο εκκίνησης από τον παράγοντα κράτος/γραφειοκρατεία…

    Reply
  4. “Για αυτό το σημείο καλό θα ήταν να ακούσουμε περισσότερα και από κάποιον οικονομολόγο/ιστορικό…”

    οντως αλλα δεν γνωριζω κανενα. Ειναι κριμα που ο κλαδος ειναι τοσο παραμελημενος.

    “Σωτήρη, δεν ξέρω αν αυτό αποτελεί επιχειρηματικότητα. Μάλλον για ληστεία μου ακούγεται!”

    ναι αλλα νομιζω οτι η απατη (οχι η βιαιη κλοπη) ανηκει στην ιδια κλαση νοητικης διεργασιας, προσπαθεις να εισαι πιο εξυπνος και γρηγορος απο τους αλλους. Δυστυχως καποια ατομα αντι να προσπαθουν να παραξουν κατι καλυτερο απο τους αλλους προισπαθουν απλα να κλεψουν αυτο που εφτιαξαν οι αλλοι.

    “Θα ήταν εκπληκτικό εαν ανακαλύπταμε πως πιο σημαντικός παράγοντας είναι η “ποσότητα” νέας τεχνολογίας που έχουμε στα χέρια μας στο σημείο εκκίνησης από τον παράγοντα κράτος/γραφειοκρατεία…”

    νομιζω οτι σιγουρα μια λειτουργικη και συγχρονη γραφειοκρατια παιζει ρολο. Ή αναποδα, μια πολυ δυσλειτουργικη γραφειοκρατια προκαλει τεραστια προβληματα. Δηλαδη ισως το αποτελεσματικο δημοσιο δεν θρεφει απαραιτητα την καινοτομια αλλα το αναποτελεσματικο την πνιγει. Τι να κανεις τις υψηλες τεχνολογιες αν οι εφοριες ξερω γω απαιτουν να καταθετεις ολα τα εγγραφα σε χαρτι και γραμμενα στο χερι? Τι να κανεις το ημεηλ αν το δικαστικο συστημα στην χωρα σου δεν το αναγνωριζει σαν εγκυρο εγγραφο? Μια εταιρεια που ζει σε ενα περιβαλλον χαμηλης τεχνολογιας σιγουρα θα θελει υπαλληλους χαμηλης τεχνολογιας και δεν εχει στο μυαλο της την καινοτομια… Και ειναι πολυ δυσκολο σε ενα τετοιο περιβαλλον να εισαι μπροστα απο την εποχη σου (παρε ως ακραιο παραδειγμα την εταιρεια που φτιαχνει ενα πρωτοποριακο προϊον αλλα η δημοσια γραφειοκρατια δεν του δινει αδεια πωλησης).

    Reply
  5. Το κράτος, όπως και σε άλλες εκφάνσεις οικονομικής δραστηριότητας, συνεπώς λειτουργεί παράλληλα ως εμπόδιο (γραφειοκρατία) αλλά και ως βοηθητικός τροχός (δημόσια επένδυση σε Ε&Α) αλλά δεν κρίνεται ως απαραίτητα ο κυριότερος παράγοντας για την ύπαρξη ή και την δυσκολία λύσης του προβλήματος.

    Δυστυχώς ακόμα κι όταν λειτουργεί ως «βοηθητικός τροχός» δημιουργεί αντιπαραγωγικά διότι δε γνωρίζει πως να εκμεταλλευτεί πλήρως την επένδυση στην Ε&Α. Η δημιουργία τεχνοβλαστών και το συμπραξιακό επιχειρηματικό πνεύμα δημόσιας-ιδιωτικής πρωτοβουλίας είναι πολύ πρόσφατο φαινόμενο στην Ελλάδα και προστατεύεται ελάχιστα απ’τις αρτηριοσκληρωτικές πολιτικές φόβου εισόδου των ιδιωτών στα «δημόσια πράματα»…

    Reply

Leave a Comment