Μου φάνηκε ιδιαίτερα δύσκολο να βρω μια μη περιφραστική μετάφραση της λατινικής ρήσης ad hoc στα νέα ελληνικά. Ad hoc σημαίνει «γι’αυτόν το σκοπό». Λέμε, φερ’ειπείν, μια ad hoc επιτροπή ή μια ad hoc λύση, εννοώντας την ίδρυση, διατήρηση και χρήση μιας ομάδας ή μιας μεθόδου για ένα συγκεκριμένο σκοπό, αποκλειστικά για όσο υπάρχει η ανάγκη.
Την ιδέα πως λύσεις ad hoc θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ευρεία κλίμακα δεν την είχα εγώ, φυσικά, είναι αρκετά παλιότερη. Ξεκινά τη δεκαετία του ’70 όταν ο Alvin Toffler (αμερικανός συγγραφέας και φουτουριστής, τέως associate editor του γνωστού επιχειρηματικού περιοδικού Fortune) πίστεψε πως η υιοθέτηση ad hoc εφαρμογών στα περισσότερα προβλήματα διαχείρισης- εταιρικά ή κρατικά- θα μπορούσε να είναι η λύση της καλπάζουσας γραφειοκρατίας του ταλάνιζε την οικονομία των ΗΠΑ εκείνη την εποχή.
Με άλλα λόγια η σκοποκρατία (adhocracy) θα ερχόταν να γίνει το αντίπαλο δέος της γραφειοκρατίας (bureaucracy). Σύμφωνα με έναν πιο συγκεκριμένο ορισμό που δίνει ο Robert H. Waterman Jr η σκοποκρατία διακατέχει «κάθε μορφής οργανισμό που κόβει τις κλασικές γραφειοκρατικές διαδικασίες για να συλλάβει ευκαιρίες, να λύσει προβλήματα, ή [απλά] για να έχει αποτελέσματα».
Τι μπορεί να σημαίνει το παραπάνω για τις εταιρείες ή την κρατική μηχανή; Πρωταρχικό ρόλο σ’ένα περιβάλλον σκοποκρατίας παίζει η απελευθέρωση απ’τα δεινά της γραφειοκρατίας. Είτε αυτό σημαίνει εξυγίανση των χρονοβόρων διαδικασιών, είτε μείωση της χαρτούρας, των εξόδων, και της τυπολατρείας (red tape).
Ένας οργανισμός οφείλει να μελετήσει όλα τα βήματα μιας διαδικασίας και να δει γιατί αυτή είναι πιο σύνθετη σε σχέση μ’αυτό που θα μπορούσε να είναι. Η χρήση νέων τεχνολογιών θα πρέπει να γίνεται άμεσα και στο έπακρο. Ένας οργανισμός πρέπει να μάθει να απαντά σε συγκεκριμένα ερωτήματα χρηστών (καταναλωτών εάν μιλάμε για εταιρεία ή πολιτών εάν μιλάμε για δημόσια διοίκηση), προάγοντας την ευελιξία σε κάθε ευκαιρία.
Λύσεις μπορούν να υπάρχουν ακόμα και στην έξύπνη χρήση φυσικών πόρων, ακόμα και αρχιτεκτονικών. Μου έρχεται στο μυαλό το παράδειγμα των σύγχρονων κτιρίων της σουηδικής TetraPak στη Mόντενα ή της ισπανικής Telefonica στη Μαδρίτη που τα δωμάτια σε κάθε όροφο δεν έχουν σταθερούς- χτισμένους- τοίχους, αλλά flexible panels τα οποία αλλάζουν το μέγεθος και τη χρήση των χώρων ανάλογα με τις δραστηριότητες/projects των ομάδων που κάνουν χρήση. Ένα μήνα μπορεί να χρειάζεται ένα μικρό auditorium, τον επόμενο 3 αίθουσες σεμιναρίων ή σχεδιασμού.
Εν ολίγοις, σκοποκρατία είναι ένας ευρύτερος τρόπος σκέψης, μια φιλοσοφία αντιμετώπισης των κοινωνικών, οικονομικών, ή παραγωγικών υποχρεώσεων με γνώμωνα την πιο αποτελεσματική χρήση πόρων ή χρόνου. Είναι στα περισσότερα σημεία της το αντίπαλο δέος της γραφειοκρατίας. Βασικό στοιχείο σε όλες τις μορφές έκφανσής της είναι η ορθολογικότερη διαχείριση του προβλήματος ανά χείρας με σκοπό την ταχύτερη και αποδοτικότερη λύση αυτού.
Αντί επιλόγου, σας παραθέτω τη λίστα των χαρακτηριστικών της όπως την αναφέρει η Βικιπαίδεια.
Characteristics of an adhocracy:
- highly organic structure
- little formalization of behavior
- job specialization based on formal training
- a tendency to group the specialists in functional units for housekeeping purposes but to deploy them in small, market-based project teams to do their work
- a reliance on liaison devices to encourage mutual adjustment, the key coordinating mechanism, within and between these teams
- low standarization of procedures, because they stifle innovation
- roles not clearly defined
- selective decentralization
- work organization rests on specialized teams
- power-shifts to specialized teams
- horizontal job specialization
- high cost of communication
- culture based on democractic and non-bureaucratic work
Έχω μερικές απορίες:
1) Πώς ακριβώς αυτό το κείμενο υπάγεται στα “φιλοσοφικά”;
2) Ποιος διαφωνεί με την άποψη ότι οι υπηρεσίες θα πρέπει να ανταποκρίνονται γρήγορα στις απαιτήσεις του κοινού, τις ανάγκες της αγοράς, τις τεχνολογικές αλλαγές κοκ; Ποιος δεν είναι κατά της γραφειοκρατίας (εκτός, ίσως, από κάποιους δημ. υπαλλήλους); Προφανώς, υπάρχουν κάποιες δυσκολίες και επιφυλάξεις, έτσι δεν είναι;
3) Από το λατινικό όρο ad hoc (=για την περίσταση, χωρίς προηγούμενη γενική ρύθμιση), πώς προκύπτει ο -ούτως ή άλλως κακόηχος- όρος “σκοποκρατία”;
1) Γιατί η adhocracy φαίνεται πως τελικά έχει ευρείες εφαρμογές ως τρόπος σκέψης και προβληματισμού σε θέματα που ξεφεύγουν αποκλειστικά απ’τον στενό της [αρχικό] ορισμό ως το αντίθετο της bureaucracy. Εξελίσσεται ως ένας τρόπος οργάνωσης της προσέγγισης στα προβλήματα με γνώμωνα την αποκλειστική επίλυση του προβλήματος (ή μελλοντικών) χρησιμοποιώντας το πιο ευέλικτο σχήμα.
Είναι αξιοπερίεργο πως ακόμα και η ερώτησή σου “γιατί το κείμενο υπάγεται στα φιλοσοφικά” θα μπορούσε απλά να έχει ως απάντηση «σκοποκρατίας» το γεγονός ότι δε βρήκα κάποια καλύτερη κατηγορία, οπότε πριν δημιουργήσω μια καινούργια εκμεταλλεύομαι τη σύνδεση μεταξύ δύο ευρέων γνωστικών αντικειμένων.΄
Το σχόλιό σου- το οποίο είναι φυσικά καλοπροαίρετο- μου δίνει την ευκαιρία να το κατηγοριοποιήσω στα «γραφειοκρατικά», με την έννοια ότι αντί ν’ασχοληθείς με το περιεχόμενο του post αποδεικνύωντας ΓΙΑΤΙ δεν θα μπορούσε αυτός ο «τρόπος σκέπτεσθαι» να έχει φιλοσοφικές προεκτάσεις (εφαρμογή γενικότερα στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα προβλήματα και τη γνώση) κάθεσαι και ασχολείσαι με το που ανήκει το κείμενο. Μπορεί και τα tag του να μην ήταν καλά, τι να πω…
2) Φυσικά και υπάρχουν. Προσοχή: το δίλημμα μεταξύ γραφειοκρατίας και σκοποκρατίας δεν είναι τόσο απλό. Δεν είναι σα μια εργασία που αναρωτιέται αν προτιμάτε να είστε «νέοι και όμορφοι» ή «γέροι και ασθενείς»…
Η adhocracy δύναται να έχει κι αυτή τα δικά της αρνητικά στοιχεία τα οποία μπορεί να διάβασες ήδη στα χαρακτηριστικά της που παραθέτω στο τέλος. Ένα απ’αυτά είναι πχ το υψηλό κόστος επικοινωνίας που απαιτείται για να λειτουργήσουν καλά οι ευέλικτες ομάδες ή οι μη ξεκάθαροι ρόλοι των ομάδων αυτών που σε απουσία καθαρής επικοινωνίας μπορεί απλά να πολλαπλασιάζουν τα κόστη.
Εξάλλου, η γραφειοκρατία περιέργως έχει και ορισμένα καλά, άσχετο αν κανείς δεν τα αναγνωρίζει. Πρώτον, κάθε γραφειοκρατικό βήμα- αν οι υπηρεσίες κάναν καλά τη δουλειά τους και όχι απλά τυπικά- αποτελεί ένα σημείο ελέγχου (checkpoint) για να βρεθεί μια ατασθαλία απ’την πλευρά του πολίτη/καταναλωτή. Δεύτερον, με τη γραφειοκρατία υπάρχουν συγκεκριμένα γραφεία- είτε σε μια επιχείρηση είτε σε μια υπηρεσία- που αναλαμβάνουν συγκεκριμένες αρμοδιότητες οπότε είναι πολύ εύκολη και η αποτίμηση μετά ενός συγκεκριμένου iter εργασίας.
Ο bureaucrat είναι κάτι σαν τον τύραννο. Μια λέξη που ξεκίνησε χωρίς αρνητική σημασία αλλά λόγω της φοβερής ατασθαλίας κατήντησε βρισιά. Φυσικά σε ορισμένες γλώσσες- αγγλικά- κάποια καλά στοιχεία μπορούν ν’αναγνωριστού στην «παστρική» δουλειά που κάνουν: ως παράδειγμα φαίρνω αυτό των Bureaucrats της Βικιπαίδειας.
3) Σχετικά με το πως βγαίνει το ad hoc νομίζω πρέπει απλά να ξαναδιαβάσεις την πρώτη μου παράγραφο που παραδέχομαι πως η επιλογή δε μου άρεσε ούτε εμένα, αλλά νομίζω πως είναι καλύτερη από τις εναλλακτιές (και σίγουρα από ένα δυνητικό μακρινάρι όπως το «περιστασιοκρατία»). Το hoc πάντως στην έκφραση ad hoc σημαίνει γι’αυτόν τον σκοπό όσο γι’αυτήν την περίσταση. Είναι ταυτόσημες οι εκφράσεις.
Προτίμησα αυτή με τις λιγότερες συλλαβές που- προσωπικά- τη βρήκα και λιγότερο κακόηχη. Αλλά αλήθεια, πώς καθόρισες αν είναι εύηχη ή όχι, απλά υποκειμενικά ή ανέλυσες τις αρμονικές της;
ΟΚ, το σκοποκρατια δεν ακουγεται ομορφο. Προτεινω σκοπιοκρατια ή σκορπιοκρατια :-)
περα απο την πλακα, η ιδεα δεν ειναι τριβιαλ. Οπως λειτουργει σημερα το δημοσιο, αν μια γραφειοκρατικη αρχη δημιουργηθει, δεν καταργειται ποτε. ΔΕν θα ηταν απαραιτητα κακη ιδεα οι αρχες και επιτροπες να εχουν ημεορμηνια ληξης, ειτε απολυτη (το 2008 ας πουμε η ταδε επιτροπη καταργειται) ειτε conditional (το 2008 η Χ επιτροπη καταργειται αν το Ψ προβλημα εχει λυθει).
Στην Ελλαδα ειναι υπαρκτο το προβλημα της δημιουργιας αρχων χωρις αντικειμενο, χωρις πορους, χωρις προσωπικο, χωρις αρμοδιοτητες. Δεν θα ηταν κακη ιδεα καθε υπηρεσια που δημιουργειται να εχει λοιπον ξεκαθαρα καθορισμενους στοχους και εργο, το οποιο αφοτου επιτελεσθει να διαλυεται η υπηρεσια.
Απο την αλλη ετσι χανεται τεχνογνωσια και προσπωπικο με σημαντικη εμπειρια. Εν τελει στην Ελλαδα το προβλημα δεν ειναι νομιζω η φιλοσοφια ιδρυσης αρχων/υπηρεσιων αλλα η αναποτελεσματικοτητα καθε
υπηρεσιας. Ακομα και σημαντικο, ξεκαθαρο αντικεμενο να εχουν, φαινεται να επιτελουν το εργο τους με μια μεγαλη ανευθυνοτητα και ραθυμια…
Να δώσω μία σύντομη απάντηση – ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη για το πρόχειρο των σχολίων.
1) Ας πούμε ότι ήταν μία καθαρά γραφειοκρατική δική μου παρέμβαση για να λήξει το πρώτο θέμα. Φυσικά, επιμένω ότι αυτό
καθιστά το ζήτημα τόσο φιλοσοφικό όσο και η τακτική ενός προπονητή να αλλάζει συνεχώς ενδεκάδες. Μπορεί να μιλάμε για τη “φιλοσοφία” του προπονητή και, εν προκειμένω, μία “φιλοσοφία” διαχείρισης, αλλά καμμία σχέση δεν έχει αυτή η χρήση του όρου με το ομώνυμο γνωστικό αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται το tag.
2) Με εξαίρεση, ίσως, κάποιους συνδικαλιζόμενους δημόσιους υπαλλήλους, κανείς δεν αγαπά τη γραφειοκρατία και όλοι -μα όλοι- όσοι έχουν λόγο επί του θέματος δεσμεύονται (και προσπαθούν;) να την περιορίσουν. Δεν είμαι καθόλου βέβαιος για το κατά πόσον η πρόταση του Toffler είναι όσο ευάλωτη εμφανίζεται εδώ και γι΄αυτό θα επικεντρωθώ σε δύο μόνο γενικά σχόλια επί της δυνατότητας “ευρείας εφαρμογής” της αρχής στην πράξη για να δείξω τι ακριβώς εννοώ. Επικεντρώνομαι στο δημόσιο που μας αφορά όλους και είναι και το πιο δύσκολο πείραμα για την adhocracy, όπως περιγράφεται εδώ, επαναλαμβάνω.
Ι. Οι περισσότερες ανάγκες από αυτές που καλείται να εξυπηρετήσει η γραφειοκρατία είναι μόνιμες και σταθερές. Οι άνθρωποι πάντα και σε μεγάλους αριθμούς απευθύνονται στο δημόσιο για διπλώματα οδήγησης, οικοδομικές άδειες και τα συναφή. Προφανώς δεν προτείνει κανείς να μαζεύονται οι υπουργοί και οι υφυπουργοί κάθε πρωί και να ακολουθεί διάλογος του στυλ:
-Ο κ. Νεοπλούτιδης ζητεί άδεια ανέγερσης κιτς βίλας στην Εκάλη.
-Υπουργέ μου, προτείνω την σύσταση επιτροπής ειδικών με χρονικό ορίζοντα δύο εβδομάδων.
…κλπ κλπ.
Αυτομάτως, οι εφαρμογές της αρχής περιορίζονται στις πραγματικά μη μόνιμες απαιτήσεις, στις ειδικές περιστάσεις. Ο περιορισμός αυτός είναι, προφανώς, τεράστιος.
ΙΙ. Ας δούμε, όμως, τις περιστάσεις αυτές: τα δημόσια έργα, τα νομοσχέδια κοκ. Αν αυτά τα αναλάμβαναν δημόσιοι υπάλληλοι στη φάση της πνευματικής αποσύνθεσης, θα συμφωνούσα πως η αρχή έχει ένα αξιοπρεπές -αν και περιορισμένο- πεδίο εφαρμογής. Δεν είναι, όμως, έτσι: αυτές οι επιτροπές είναι πράγματι ad hoc, αποτελούνται από ειδικούς και έχουν προθεσμία υποβολής των προτάσεών τους σε όλο τον λεγόμενο πολιτισμένο κόσμο.
Τι μένει λοιπόν; Όπως είπε και ο Σώτος, να βεβαιωθούμε ότι οι επιτροπές πράγματι αποτελούνται από ειδικούς -και όχι από κυριολεκτικά ή μεταφορικά δημ, υπάλληλους- και ότι κάνουν τη δουλειά τους στην ώρα τους. Αν αυτό, σε ό,τι αφορά την αρχή, δεν είναι trivial, I rest my case που λένε και στο χωριό μου.
3) Χωρίς παρεξήγηση, και πάντα με διάθεση χιούμορ, αν η συντομία, Kensai, ήταν κριτήριο για την απόδοση ενός όρου, θα τους αποδίδαμε ένα γράμμα της αλφαβήτου να κάνουμε τη δουλειά μας. Κατά την άποψή μου, το “μακρύ” περιστασιοκρατία (που ήταν το πρώτο που μου ήρθε κι εμένα στο μυαλό) είναι σαφώς λιγότερο ανακριβές από το “σκοποκρατία” που, και πάλι συγγνώμη, δεν σημαίνει τίποτα. Όλα για έναν σκοπό γίνονται που λέει και ο ποιητής – και το κακόηχο (=τόσο αδόκιμο που να ξενίζει και αισθητικά) το αφήνω στην άκρη. Αν πρέπει να κάνω μία πρόταση, θα έλεγα ότι μία καλή αρχή θα ήταν να ψάξουμε για το αντίθετο της γραφειοκρατίας και να αποδώσουμε έτσι το adhocracy, ακόμα κι αν απομακρυνθούμε από το λατινικό μέρος του όρου. Δεν μένει, λοιπόν, παρά να το βρούμε. Εμμμμ…
Καθόλου κακή. Ή ακόμα κι αν δεν έχουν τελεσίδικες ημερομηνίες αναστολής της λειτουργίας τους, τουλάχιστον θα μπορούσαν να έχουν σε τακτά χρονικά διαστήματα και από καταστατικού γενική αξιολόγηση του έργου ή/και αναθεώρηση του ρόλου τους.
Γενικότερα πάντως, είτε σε μια επιχείρηση είτε σε μια ΔΕΚΟ, το σημαντικό στα γραφεία είναι να εισαχθεί η έννοια του ότι υφιστάμεθα για να κάνουμε τη ζωή των χρηστών/πολιτών πιο εύκολη και όχι the other way around…
—
1) Μα ακριβώς έτσι το εννοούσα (sensu latu). Εσύ προφανώς το χρησιμοποιείς αποκλειστικά sensu strictu εννοώντας αυστηρά το γνωστικό αντικείμενο της φιλοσοφίας και τα αναγνωρισμένα της ρεύματα. Εγώ αντίθετα έλεγα την φιλοσοφία ως τρόπο ζωής-σκέπτεσθαι, με την ευρύτερη σημασία της λέξης.
Το tag βασικά δεν αναφέρεται καν σε Φιλοσοφία, τα tags τα έβαλα διαφορετικά. Όσο για το αν η κατηγορία ολόκληρη οφείλει να μιλάει για Φιλοσοφία με τη στενή σημασία ή την πλατειά της λέξης, το αφήνω στον τύπο που έγραψε το πρώτο κείμενο αυτής της κατηγορίας… χεχε! :D
Αλλά χαίρομαι γιατί συνεχίζεις να εξασκείς έναν γραφειοκρατικό (ή σχολαστικό, ανάλογα την οπτική γωνία) τρόπο σκέψης όπου όλα είναι κατηγοριοποιημένα σύμφωνα με την επικρατούσα σημασία τους. Θα μπορούσες κάλλιστα να είσαι control σε πειράματα απεικονιστικής λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας με άτομα που πάσχουν από OCD.
—
Στο (2) με βρίσκεις σύμφωνο. Αλλά δεν πρέπει να βλέπεις τη σκοποκρατία ως πανάκεια, αλλά ως λύση σε ορισμένες οργανωτικές διαδικασίες. Ναι, οι επιτροπές κρίσης οφείλουν πάντα να συστήνονται με συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα και στόχους.
Στα υπόλοιπα (τις μόνιμες απαιτήσεις) απλά χρειάζόνται κάποιες «δόσεις» σκοποκρατίας για να γίνει πιο ευέλικτη η δουλειά των υπαλλήλων. Καταρχάς να μάθουν να απαντούν σε συγκεκριμένα ερωτήματα: πχ γιατί να χρειάζεται 30 μέρες να ανοίξεις μια επιχείρηση; μπορούμε να το κάνουμε μέσα σε 5; ποιά γραφεία πρέπει να κοπούν, ποιά χαρτούρα να καταργηθεί; κλπ κλπ…
—
Στο (3) πάω πάσο. Φυσικά δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με ωφελιμισμό η γλώσσα αλλιώς θα καταντούσαμε να γράφουμε μόνο με «ι» και «ο» και χωρίς τόνους όπως ο Σώτος. Φυσικά τα Georganomics δεν είναι πανάκεια γιατί στην εξέλιξη (είτε είναι βιολογική, είτε κοινωνική) υπάρχει πάντα ανάγκη για σύνθετες ή «αχρείαστες» φαινομενικά δομές.
Anywho, το θέμα με το τι ακριβώς σημαίνει hoc το απάντησα προηγουμένως. Και πραγματικά πιστεύω πως σκοπός=περίσταση=πρόθεση είναι ταυτόσημα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Προσωπικά απ’τη στιγμή που δε μου ακουγόταν ούτε το ένα ούτε το άλλο τέλεια προτίμησα αυτό με τις δύο συλλαβές κι ας θυμιζει… Σκόπια. Εξάλλου ήταν αυτό που πλησίαζε πιο πολύ και την αγγλική μετάφραση της έκφρασης που ήταν for this purpose.
Αν προτιμάτε το 5-σύλλαβο Πε-ρι-στα-σι-ο/κρατία πάντως δεν έχω πρόβλημα. Αν και για να είμαι πλήρως ειλικρινής: το «περιστασιοκρατία» μου ακούγεται λίγο πονηρό, όπως «Όπου Φυσάει ο Άνεμος», τσακάλια που εκμεταλλεύονται περιστάσεις κι έτσι. Όπως και να’χει το πράγμα, καλό θα ήταν να το βάλουμε σε poll πριν γραφτεί άρθρο στην ελληνική Βικιπαίδεια και μετά μείνει κάποιο που δεν… ακούγεται ωραίο.
Εδώ δείτε ανάγκη για σκοποκρατία.
Το καλύτερο που μπορεί να πει κάποιος για το νέο νομοσχέδιο περί κοινωνικής ασφάλισης που συζητείται τώρα στη Βουλή είναι ότι θα μας μάθει πολλά νέα αρκτικόλεξα. Έτσι κοντά στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, και ΟΑΕΕ (που παλιότερα ήταν ΤΕΒΕ, ΤΣΑ και Ταμείο Εμπόρων) τώρα θα έχουμε να ασχολούμαστε και με τα ΤΑΥΤΕΚΩ, ΤΑΤΙΤ, ΤΕΑΠΑΣΑ και άλλα νέα ΝΠΔΔ, τα οποία φυσικά θα έχουν γραφειοκρατία, διοικητικά συμβούλια, υπαλλήλους και έξοδα.
Εάν όμως κάποιος κοιτάξει τα περιεχόμενα του σχεδίου νόμου, όπως κατατέθηκε στη Βουλή, θα διαπιστώσει κάτι που μοιάζει παράδοξο, αλλά για τα ελληνικά πράγματα δεν είναι. Από τις 215 σελίδες της μεταρρύθμισης, οι 208 αφορούν τη διοικητική οργάνωση των νέων ταμείων και οι 7 (ναι, επτά!) τις ασφαλιστικές διατάξεις. Δηλαδή η «μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού» αφορά κατά 97% τη γραφειοκρατία του συστήματος και μόνο κατά 3% την ουσία του. Με άλλα λόγια, αλλάζει το ασφαλιστικό για να βάλει τα ρούχα αλλιώς. Από το ένα αρκτικόλεξο πάμε στο άλλο με ελάχιστες αλλαγές, όπως τη συνταξιοδότηση των μητέρων, κάτι που υποχρεούμαστε έτσι κι αλλιώς να κάνουμε λόγω ευρωπαϊκών οδηγιών.