Υπέρ της επικουρικής ευρωπαϊκής ιθαγένειας

Η ευρωπαϊκή ιθαγένεια είναι ένας νομικός θεσμός του Ευρωπαϊκού Δικαίου, που ρυθμίζεται στα άρ. 20 επ. της Συνθήκης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣυνθΛΕΕ). Πρόκειται για τον νομικό δεσμό του πολίτη με την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, ένα δεσμό ο οποίος δεν υποκαθιστά την επιμέρους εθνικές ιθαγένειες, αλλά τις συμπληρώνει, προστιθέμενος σε αυτές. Προϋπόθεση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας συνεπώς είναι η επιμέρους εθνική ιθαγένεια, π.χ. ελληνική ή ιταλική κ.λπ.

Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν υπό την ιδιότητά τους ως Ευρωπαίων μια σειρά νομικών πλεονεκτημάτων που δεν κατέχουν ως Έλληνες ή ως Ιταλοί κ.λπ. Έτσι, έχουν δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών, δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές στο κράτος μέλος κατοικίας τους και δικαίωμα προξενικής προστασίας σε τρίτες χώρες. Αυτά είναι τα προνόμια που συνεφέλκεται το πορφυρό ευρωπαϊκό διαβατήριο.

Ας επεκτείνουμε τώρα λίγο την σκέψη μας. Ας εξετάσουμε την περίπτωση μερικών γειτονικών προς την ΕΕ κρατών, τα οποία διατελούν έναντι της Ένωσης σε κατάσταση αμφιθυμίας: οι κοινωνίες τους είναι περίπου διχασμένες, καθώς το ήμισυ χονδρικά θέλγεται από την ευρωπαϊκή πρόταση, ενώ το έτερο ήμισυ την αποκρούει (όπως έχει βεβαίως κάθε δημοκρατικό δικαίωμα). Τι θα μπορούσε άραγε να πράξη η Ένωση για το πρώτο ήμισυ, το φιλευρωπαϊκό;

Μία εύλογη και ευφάνταστη πρόταση έχει προταθή σχετικώς από τον Γουίδο Φερχοφστάδο, τον φιλελεύθερο Ευρωπαίο πολιτικό: η ΕΕ θα μπορούσε να εγκαθιδρύση τον θεσμό της επικουρικής ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Η επικουρική ευρωπαϊκή ιθαγένεια δεν είναι μια κυριολεκτική ιθαγένεια, αλλά απλώς προσφέρει κάποια νομικά πλεονεκτήματα στους κατόχους της. Κατά τον τρόπο αυτό, μπορεί να απονεμηθή και σε πολίτες κρατών που δεν αναγνωρίζουν την δυνατότητα διπλής ιθαγενείας, όπως είναι η Ουκρανία.

Ας φανταστούμε λοιπόν την περίπτωση μιας εξωευρωπαϊκής χώρας σε έξαρση αναπόλησης παρελθουσών αυτοκρατοριών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να παρακάμψη τον διάμεσο που λέγεται εθνικό κράτος και να αποταθή απευθείας στους πολίτες: θέλετε να έχετε (κάποια τουλάχιστον από) τα δικαιώματα του Ευρωπαίου πολίτη; Αν η πλειονότητα των κατοίκων της χώρας σας απορρίπτει την ένταξη στην ΕΕ (ή αν η ίδια η ΕΕ απορρίπτει την ένταξη αυτή), αυτό βεβαίως πρέπει να γίνεται σεβαστό. Ωστόσο, αν σε ατομική βάση οι φιλευρωπαίοι πολίτες των χωρών αυτών θέλουν να συμμετάσχουν στην οικοδόμηση του ευρωπαϊκού μέλλοντος, γιατί να μην τους διευκολύνουμε; Γιατί να μην τους χορηγήσουμε γενναιόδωρα το ισευρωπαϊκό στάτους; Και μάλιστα, γιατί να μην τους καταστήσουμε Ευρωπαίους συμπολίτες, ακόμη και αν εξακολουθούν να κατοικούν στην τρίτη χώρα;

Η χορήγηση της επικουρικής ευρωπαϊκής ιθαγενείας σηματοδοτεί συνεπώς μια εξαιρετικά διδακτική περίπτωση ήπιας ισχύος: η ευρωπαϊκή συμπολιτεία μαλακώνει το σκληρό κέλυφος της εθνικής κυριαρχίας. Η δική της κυριαρχία αντιθέτως διαχέεται αμέσως και αδιαμεσολάβητα και εκτός των συνόρων της. Ο νέος διπλός δεσμός ιθαγενείας, προς εθνικό κράτος και προς ΕΕ, ίσως αδυνατίζει τον παλαιό πατριωτισμό, δημιουργώντας έναν καινούργιο. Οι επιπτώσεις από αυτήν την σύγκρουση κυριαρχιών δεν είναι εύκολα προβλέψιμες.

Τι θα γινόταν άραγε αν η ΕΕ προσέφερε την επικουρική της ιθαγένεια στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης ή της Σκωτίας; Τι θα συνέβαινε αν οι πολίτες των χωρών αυτών (ή και άλλων) συνέρρεαν μαζικά για την απόκτηση της επικουρικής ιθαγένειας; Ποιες θα ήταν οι πολιτικές συνέπειες;

Ίσως ζήσουμε να το δούμε.