Στο πρώτο μέρος αυτού του σχολιασμού, εξετάσαμε μόνο τα αυστηρά νομικά, ήτοι την κατάστρωση της μείζονος προτάσεως του δικανικού συλλογισμού. Ας κατέλθουμε τώρα από τα ύψη της θεωρίας στα πιο πρακτικά ζητήματα που είχε να αντιμετωπίση η Ολομέλεια.
Ελάσσων πρόταση.
Όταν είχε κοινοποιηθή το αποτέλεσμα της Ολομέλειας, χωρίς να διαβάσουμε την απόφαση, είχα μείνει με την αίσθηση ότι πρόκειται για μία ακόμη περίπτωση δικαστηριακού παρεμβατισμού, όπου ένα ανώτατο δικαστήριο νοσφίζεται νομοθετικά και εκτελεστικά έργα. Πάγια θέση μου είναι ότι η διάκριση των λειτουργιών συνεπάγεται ευρύ πολιτικό πεδίο, ένα εύρωστο σύνολο πιθανών επιλογών, εκ των οποίων ο νομοθέτης μπορεί να ασκήση την πολιτική του επιλογή. Όχι σπάνια κάποιες αποφάσεις δείχνουν να παραγνωρίζουν αυτά τα δεδομένα, προτιμώντας να παρακρατούν για τον εαυτό τους εξουσία που συντακτικώς δεν τους ανήκει. Με απλά λόγια: τι δουλειά έχει ένα ακυρωτικό δικαστήριο να κρίνη το περιεχόμενο σχολικών βιβλίων;
Έχοντας διαβάσει την απόφαση όμως, δεν είμαι πλέον καθόλου βέβαιος ότι είχα δίκιο. Καταρχάς, ας εξετάσουμε το γενικώτερο ζήτημα: επιτρέπεται το δικαστήριο να εγκύψη, να φυλλομετρήση και να σταθμίση το περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων;
Εγώ λέω πως ναι.
Στην περίπτωση του άρ. 16 παρ. 2 λόγου χάριν, μου φαίνεται ολοφάνερο ότι αν, αντί για “ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης”, το μάθημα των Θρησκευτικών περιείχε σε όλες τις τάξεις τις υποχρεωτικής εκπαίδευσης αποδόμηση του θρησκευτικού φαινομένου, κήρυγμα της αθεΐας και τα όμοια, αυτό το περιεχόμενο θα ήταν ευθέως αντισυνταγματικό. Δεν πρόκειται περί προσωπικής προτίμησης, γιατί και εγώ άθεος είμαι, αλλά, απλούστατα, άλλα κελεύει το Σύνταγμα. Η αντίθετη άποψη, που προσνέμει στην νομοθετική λειτουργία άπειρη εξουσία επί του περιεχομένου των συγκεκριμένων μαθημάτων (Ιστορίας και Θρησκευτικών) εύκολα καταλήγει σε άτοπα, όπως π.χ. ότι είναι συνταγματικά τα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας που διδάσκουν αποκλειστικά και μόνο την Ιστορία της Λατινικής Αμερικής ή της Άπω Ανατολής (γιατί όχι και της Ουρουγουάης; γιατί όχι της Τουρκίας;)
[όλως διάφορο το ζήτημα της απαλλαγής από ένα εθνοκεντρικό μάθημα Ιστορίας, ως προς το οποίο έχω εκφραστή θερμώς υπέρ σε αυτήν εδώ την ανάρτηση].
Ερχόμενοι λοιπόν στο καυτό ζήτημα της προσβληηθείσας υπουργικής απόφασης, παρατηρώ ότι η Ολομέλεια δεν έκρινε μεμονωμένα ένα ή δύο συγγράμματα, αλλά εξέτασε συνολικά το περιεχόμενο των διδακτικών εγχειριδίων επτά (7) υποχρεωτικών τάξεων, από την Γ΄ Δημοτικού έως και την Γ΄ Γυμνασίου. Κατά την εξέταση αυτή, συνάγεται πράγματι με αρκετή ασφάλεια ότι το μάθημα, όπως το σχεδίασαν οι υπό τον Επίτροπο Φίλη, δεν είναι ομολογιακό, αλλά θρησκειολογικό, απλώς με κάποια έμφαση στην Ορθοδοξία. Είμαι βέβαιος ότι το ΣτΕ δεν θα αντέλεγε σε ένα θρησκειολογικό μάθημα σε 1 π.χ. από τις 7 επίμαχες τάξεις της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Όταν όμως και οι 7/7 προσφέρουν θρησκειολογικό μάθημα, ονομάζοντάς το κάπως αλλιώς, δεν είναι παράλογος πλέον ο ισχυρισμός ότι ο νομοθέτης δεν τήρησε την συνταγματική επιταγή του άρ. 16 Σ.
Αλλά να το δούμε και εμπειρικά. Παραθέτω θεματικές ενότητες κάθε τάξεις στις οποίες το βαρύκεντρο δεν είναι ο χριστιανισμός (όχι ειδικώς η ορθοδοξία, αλλά απλώς και μόνο ο εν γένει χριστιανισμός):
Γ ΔΗΜ 5/8
Δ ΔΗΜ [δεν σχολιάζεται από την απόφαση, δεν ξέρω γιατί. Εφαρμόζοντας τα κριτήριά της, θα την βαθμολογούσα με 3/7]
Ε ΔΗΜ 3/7
ΣΤ ΔΗΜ 1/7
Α ΓΥΜΝ 2/6
Β ΓΥΜΝ 4/6
Γ ΓΥΜΝ 2/6
Από την απαρίθμηση αυτή προκύπτει ότι ποσοστό 20/47 = άνω του 40% της ύλης αναφέρεται σε μη χριστιανικά θρησκεύματα. Αν συνυπολογίσουμε την ύλη που είναι ειδικά ορθόδοξη, το ποσοστό αυτό είναι πολύ μικρότερο προφανώς. Δε βρίσκω παράλογη την άποψη ότι όλα αυτά δικαιολογούν τον λεπτομερή δικαστικό έλεγχο. Στο κάτω κάτω, αν το 40% της διδασκόμενης ιστορίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση ήταν ιστορία άλλων λαών, ακόμη και μερικοί Αθεϊστανοί θα διαμαρτύρονταν.
Εντάξει, όχι όλοι βέβαια.
Δεν θέλω να με παρεξηγήσετε. Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο της Δ΄ Δημοτικού ας πούμε, το βρίσκω πολύ όμορφο, σχεδόν συγκινητικό. Ένα πραγματικά πολύ ανοιχτό βιβλίο. Το πρόβλημά του είναι ότι είναι ένα βιβλίο θρησκειολογικό, με απλή έμφαση στον χριστιανισμό, ένα βιβλίο που δεν διδάσκει το δόγμα μιας θρησκείας, αλλά λειτουργεί κάπως σαν εισαγωγή στην συγκριτική θρησκειολογία. Λίγο από εδώ, λίγο από εκεί, λίγο απ’ όλα.
Κατά την εξέταση αυτή, σκανδαλίστηκαν πολλοί Αθεϊστανοί από την εξής περικοπή της απόφασης της Ολομελείας:
δεν γίνεται αναφορά στην Αγία Ομοούσιο και Αδιαίρετο Τριάδα (την οποία επικαλούνται στην κεφαλίδα τους όλα τα ελληνικά Συντάγματα που ίσχυσαν μέχρι σήμερα) και δη σύμφωνα με το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα, ενώ στην ΘΕ 6 της Γ τάξης του Δημοτικού (με τίτλο «ποιος είναι ο Ιησούς Χριστός») ο Ιησούς Χριστός παρουσιάζεται ως «ξένος», ως «προσδοκώμενος Μεσσίας», ως «δάσκαλος που όλοι θαυμάζουν», ως «αγαπημένος φίλος», όχι όμως ως Σωτήρας του κόσμου]
Δεν αντιλαμβάνομαι πού έγκειται το παράξενο. Αφού το μάθημα ορίζεται ως κατηχητικό/ομολογιακό, ασφαλώς στοιχεία κατήχησης πρέπει να περιέχη και όχι περιπουλογίες. Είτε ο Χριστός είναι Θεός είτε αυτό δεν είναι ορθόδοξα θρησκευτικά.
Ασφαλώς δεν μπορώ να παραλείψω και τα κουτσομπολιά, ότι ας πούμε αιτών την ακύρωση ήταν, Θεός φυλάξοι, ο Πειραιώς Σεραφείμ ή ότι την πλειοψηφία απετέλεσαν και Σύμβουλοι που είχαν καταψηφίσει στην Ολομέλεια και τον νόμο Ραγκούση για την ιθαγένεια (ΟλΣτΕ 460/2013). Έχουν ασφαλώς και αυτά την, πολιτική και δικαστηριακή, σημασία τους. Αλλά δεν είναι τα καθοριστικά, παρά μια μορφή ad hominem.
Η απόφαση στοιχείται πλήρως με την μέχρι τούδε νομολογία της Ολομελείας του ΣτΕ, ερμηνεύει αληθώς και εφαρμόζει μάλλον ορθώς τις σχετικές συνταγματικές και κοινές διατάξεις. Αν δεν σας αρέση, εναπομένει μόνο η αναθεωρητική οδός. Οδός κλάψας νον ντάτουρ.