Σας είχα υποσχεθή να αναπτύξω κάποια στιγμή πώς αντιλαμβάνομαι την ηθική κλιμάκωση των ειδών. Μπορούμε να βαθμολογήσουμε και εν συνεχεία να κατατάξουμε τα είδη ζωής σε μία κλίμακα, ονομαζομένη κλίμακα Θάλυς από τον ευρέτη της. Η κλίμακα αυτή βαθμονομείται από το μηδέν έως το άπειρο, ή τέλος πάντων συνεχίζεται και μετά το σημείο όπου βαθμολογείται ο άνθρωπος, για τον απλό λόγο ότι μπορούμε να φανταστούμε (και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε) ένα είδος ζωής με ιδιότητες τέτοιες που να συγκεντρώνη υψηλότερες βαθμολογίες από τον άνθρωπο.
Πάνω στην κλίμακα σημειώνονται διάφορα όρια, εκ των οποίων ενδιαφέρει ιδίως ο πήχυς εδωδιμότητας: κάθε είδος που τον υπερβαίνει δεν επιτρέπεται ηθικώς να χρησιμοποιηθή από τον άνθρωπο για λόγους γαστριμαργικούς. Άλλος τέτοιος πήχυς είναι π.χ. ο πήχυς πειραματισμού, ήτοι με ποια είδη ζωής επιτρέπεται να πειραματιστούμε και υπό ποιες προϋποθέσεις.
Η βαθμολόγηση τώρα διενεργείται επί τη βάσει κριτηρίων, στην εκτίμηση των οποίων, καθ’ όσον αφορά τις ανανθρώπινες μορφές ζωής, ιδιαίτερη σημασία έχει η συνδρομή της Ζωοηθολογίας. Μπορούμε να συζητήσουμε σχετικά με το ποια θα είναι τα κριτήρια αυτά, ποιο είναι το ηθικό βάρος καθενός και γιατί αποκλείεται το α ή το β και πιθανώς να υπάρξουν κάποιες επιμέρους διαφωνίες. Ωστόσο, λίγοι νομίζω θα διαφωνούσαν με ένα κατάλογο σημείων σαν τον ακόλουθο (όπου οι ιδιότητες δεν καταχωρίζονται κατ’ αξιολογική σειρά):
1. Νοημοσύνη,
2. Αυτοσυνειδησία,
3. Ικανότητα πόνου,
4. Συναίσθηση.
Πρέπει βέβαια να σχολιάσω λίγο αυτά τα κριτήρια. Είναι προφανές καταρχάς ότι διάφοροι συγγραφείς προτείνουν παρόμοια κριτήρια, με άλλη γλωσσική διατύπωση και επικαλυπτόμενη σημασιολόγηση, αλλά νομίζω ότι γενικά ταυτιζόμαστε. Απλώς προσπάθησα να συμπτύξω και να τακτοποιήσω κάπως αυτό που καμιά φορά μού φαίνεται πολυλογία και παλιλλογία.
Τα κριτήρια αυτά προϋποθέτουν ήδη ότι υπάρχει ζωή, όπως και να οριστή αυτή, και συνεπώς δεν (μοιάζουν να) αφορούν περιπτώσεις τεχνητής νοημοσύνης. Θα ήταν βέβαια ερεθιστικό να σκεφτούμε υπό ποιες προϋποθέσεις θα ήταν (θα είναι στο μέλλον!) άξιο προστασίας ένα πρόγραμμα υπολογιστή ή ένα ανδροειδές ή, πιο πιθανό, ο συνδυασμός τους, αλλά αυτό παρέλκει εδώ.
Επιπλέον, προσπαθούν να μετρήσουν κάθε όψη της ζωής, κάθε πιθανή εμφάνισή της σε κάποιο είδος, είτε αυτή είναι γνωστική είτε συναισθηματική είτε καθαρά φυσιολογική. Έτσι, μπορούμε να φανταστούμε ένα είδος υψηλής νοημοσύνης, αλλά πολύ χαμηλής συναισθηματικής ζωής ή κάποιο άλλο χωρίς ικανότητα πόνου, αλλά με αυξημένη αυτοσυνειδησία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα επιμέρους κριτήρια αλληλοσυμπληρώνονται, με την έννοια ότι η χαμηλή βαθμολογία στο ένα ενδέχεται να εξισορροπήται από υψηλή στο άλλο. Εξυπακούεται ότι και οι επιμέρους ιδιότητες που βαθμολογούνται ποσοτικοποιούνται περαιτέρω και οι ίδιες, με άλλα λόγια δεν υπόκεινται μόνο σε ποιοτικό έλεγχο (: ύπαρξη/ανυπαρξία), αλλά και σε ποσοτικό. Το συνολικό άθροισμα των επιμέρους κριτηρίων συγκροτεί από κοινού την ηθική υπόσταση ενός είδους ζωής, με άλλα λόγια αποφασίζει αν ένα συγκεκριμένο άτομο του είδους συνιστά πρόσωπο, συνιστά δηλαδή πλήρη ηθική υπόσταση, ή πόσο προσεγγίζει σε αυτό.
Περνώντας τώρα στα κριτήρια κατ’ ιδίαν, η νοημοσύνη καταλαμβάνει το γνωστικό κομμάτι της εμφάνισης του φαινομένου της ζωής και συνδέεται π.χ. με την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, την προσαρμοστικότητα, την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον κ.λπ., ενώ ως αυτοσυνειδησία ορίζω εδώ όχι μόνο την κυριολεκτική επίγνωση της ύπαρξης του ατόμου ως ατόμου (π.χ.: αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη;), αλλά και γενικώτερα την ικανότητα να διατηρή διαχρονικά μια ενιαία ταυτότητα, να φαντάζεται τον εαυτό του στο μέλλον, να καταστρώνη μελλοντικά σχέδια και να ενεργή βάσει αυτών, να ενθυμήται τον εαυτό του στο παρελθόν, να διακρίνη μεταξύ του εαυτού του και άλλων μελών του είδους του κ.λπ. Η ικανότητα πόνου συναρτάται με την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος και ιδίως από την ύπαρξη εγκεφάλου, αποτελεί δε το προφανές αντικατόπτρισμα του θεμελιώδους ηθικού παραγγέλματος neminem laede. Η συναίσθηση αναφέρεται στον συναισθηματικό κόσμο του είδους ζωής, περιλαμβάνοντας συναισθήματα τόσο ευρέα και διαφορετικά όσο ο φόβος, η τρυφερότητα, η οργή, η χαρά, η θλίψη, η συντροφικότητα, οι σχέσεις γονέων και τέκνων κ.λπ.
Κάποια σχόλια ακόμη είναι αναγκαία. Δεδομένου ότι η Ζωοηθολογία ως επιστημονικό πεδίο συσσωρεύει γνώση με το πέρασμα του χρόνου, είναι προφανές ότι συνεχώς μαθαίνουμε, ήτοι συνεχώς αναπροσαρμόζουμε την βαθμολογία μας, και μάλιστα προς τα πάνω συνήθως, καθώς συνειδητοποιούμε ότι διάφορα είδη διαθέτουν ικανότητες πολύ πιο πολύπλοκες από ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Κάτι τέτοιο ισχύει ιδίως για διάφορα ψάρια και έντομα (αλλά και για τα ποντίκια!). Σε συνάφεια με αυτό το δεδομένο πρέπει να αποδεχθούμε συνεπώς ένα τεκμήριο μη εδωδιμότητας: εν αμφιβολία και προκειμένου να είμαστε ασφαλείς στην κρίση μας, καλύτερα να μην φάμε παρά να φάμε.
Δεν θα υπεισέλθω εδώ σε μια λεπτομερή βαθμολόγηση όλων των βασικών ειδών που ο χόμο σάπιενς σάπιενς χρησιμοποιεί για την διατροφή του, μπορώ να κάνω όμως μερικές παρατηρήσεις ανά κατηγορίες ειδών. Καταρχάς, έχοντας ως δεδομένο ότι ο άνθρωπος σαφώς κείται άνω του πήχεος εδωδιμότητας, ένας απλός και πρακτικός κανόνας είναι να μην τρώμε ό,τι μας μοιάζει: όσο πιο πολύ μοιάζουν τα γνωρίσματα του υπό κρίση είδους με τα ανθρώπινα, τόσο εμφανές είναι ότι δεν μπορούμε να το τρώμε.
Η ικανότητα πόνου από μόνη της αποκλείει καταρχήν όσα είδη ζωής διαθέτουν εγκέφαλο (και προφανώς δεν αποκλείει όσα δεν έχουν). Επομένως, ακολουθώντας στο σημείο αυτό τον Ιερεμία Βενθάμο, κάθε θηλαστικό, πτηνό, (αμφίβιο, ερπετό) ή ιχθύς δεν είναι ηθικώς βρώσιμο.
Ας υποθέσουμε όμως ότι ο θάνατος όλων αυτών των ειδών επερχόταν με κάποιον εντελώς ανώδυνο τρόπο (και οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι στα σύγχρονα σφαγεία καταβάλλεται αξιόλογη προσπάθεια να μειωθή ο πόνος που επιβάλλεται στα δυστυχή σφάγια. Δεν μηδενίζεται ασφαλώς). Θεωρώ ότι τα υπόλοιπα κριτήρια εδωδιμότητας υπερεπαρκούν για να αποκλείσουν ομοίως την βρώση τους. Ο τερματισμός της ζωής ενός αισθαντικού ζώου, ενός ατόμου που εμφανίζει νοημοσύνη δίχρονου παιδιού, που επιδεικνύει τρυφερότητα προς τα παιδιά του, που παίζει, εξερευνά, θυμώνει και φοβάται, που εκδηλώνει την δική του ιδιαίτερη προσωπικότητα, δεν δικαιολογείται ηθικά για ένα τόσο περιττό και ταπεινό σκοπό, όπως είναι η ικανοποίηση του οισοφάγου. Τα μεγέθη απλώς δεν συγκρίνονται.
Οπωσδήποτε δεν είναι ίδια η βαθμολογία κάθε είδους. Ίσως οι χοίροι παίρνουν καλύτερο βαθμό από τους λαγούς, αλλά αυτό μικρή σημασία έχει. Πιο πολύ ενδιαφέρον έχει ότι υπάρχουν ουσιώδεις βαθμολογικές διαφορές μεταξύ των μειζόνων κατηγοριών, καθώς τα θηλαστικά είναι πράγματι ανώτερα από κάθε άποψη από τους ιχθύς και τα μαλάκια: η θανάτωση ενός μοσχαριού συνιστά μείζον ηθικό κακό από μιας τσιπούρας. Ούτε σε αυτό μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια.
Μια ενδιαφέρουσα υποπερίπτωση είναι τα οστρακοειδή, όσα τουλάχιστον είναι καθιστικά. Ενόψει του γεγονότος ότι ο πόνος αναπτύχθηκε ως σήμα κινδύνου και ερέθισμα φυγής, είναι μάλλον βέβαιο ότι τα μύδια π.χ. δεν πονάνε. Ίσως η δική τους βρώση να βρίσκεται στο ηθικό όριο. Συζητείται.
Δεν είμαι βέβαιος ακόμη σχετικά με το τι ισχύει για τα αρθρόποδα (και μάλιστα τα δεκάποδα), όπου πρακτική σημασία έχουν οι γαρίδες (και για τους εξ ημών λεβεντοπασόκους και οι αστακοί), οπότε κατ’ ορθή κρίση θα έλεγα ότι ενεργεί το τεκμήριο μη εδωδιμότητας.
Τα φυτά κάθε είδους, καθ’ όσον γνωρίζουμε, αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους, αλλά δεν νιώθουν πόνο. Αντιθέτως, πολλά φυτά έχουν επιλέξει εξελικτικά να τρώγωνται οι καρποί τους, προκειμένου οι σπόροι τους να διαδοθούν. Συνεπώς, δεν τίθεται θέμα, παρά τις διάφορες ανοησίες που διαδίδουν εν τη βεβαρυμμένη συνειδήσει τους κάποιοι κρεοφάγοι.
Τέλος, ο πήχυς εδωδιμότητας δεν αφορά, ως εικός, τα ζωικά προϊόντα, όπως το γάλα, τα αβγά και το μέλι. Ίσως να υπάρχουν άλλες ηθικές εκτιμήσεις που απαγορεύουν την κατανάλωσή τους, πάντως δεν συναρτώνται με το είδος ζωής από το οποίο προέρχονται καθ’ αυτό.
Καλή απόπειρα συνόψισης των όσων έχουν γραφτεί στην αΜ έως τώρα. Θα ήταν συμπαθητική και η απόπειρα υπεράσπισης της χορτοφαγίας από την πίσω πόρτα, αν δεν ήταν οφθαλμοφανώς σαθρά τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται.
Από τα τέσσερα κριτήρια απουσιάζει το βασικότερο: Η ικανότητα αντίληψης, θέσπισης και υπαγωγής σε ηθικούς κανόνες.
Μπορεί το ηθικό υποκείμενο να κάνει ηθικές κρίσεις (πχ να διακρίνει το καλό από το κακό); Μπορεί να θεσπίσει νέους κανόνες που προκύπτουν από ηθικούς προβληματισμούς και να περιορίσει την συμπεριφορά του λόγω αυτών;
Δεν μιλάμε εδώ για υπακοή σε κάποιον εξελικτικό κανόνα, αλλά για συνειδητή, εκλογικευμένη και βασισμένη σε ηθικά κριτήρια επιλογή.
Είναι σαφές ότι η νοημοσύνη, η αυτοσυνειδησία, η αίσθηση του πόνου και η ενσυναίσθηση είναι αναγκαίες, αλλ’όχι ικανές συνθήκες για να περάσει ένα είδος τον πήχυ της πλήρους ηθικής υπόστασης. Κι όσο περνάει από κάτω, είναι βρώσιμο.
Αφού συμπληρώσαμε την λίστα των κριτηρίων με αυτό της ηθικής συνειδητοποίησης, ας διορθώσουμε και το τεκμήριο της μη εδωδιμότητας:
Δεν αρκεί η όποια, έστω και απειροελάχιστη, αμφιβολία γιατί τέτοια μπορεί να έχουμε και για τα χόρτα, που τα εντάσσεις δίχως επιφυλάξεις στην λίστα των βρωσίμων. Πρέπει να έχουμε reasonable doubt. Να υπάρχει κάποια ένδειξη, κάποιο στοιχείο που έστω να μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι ενδεχομένως το προς κατανάλωση είδος υπερβαίνει τον πήχυ μη εδωδιμότητας.
Τέλος, γράφεις:
Φαίνεται λοιπόν ότι θεωρείς τα υπόλοιπα τρία κριτήρια αναγκαίες και από κοινού ικανές συνθήκες μη βρώσης. Πιο κάτω όμως επίσης γράφεις:
Στην περίπτωση των φυτών δέχεσαι την βρώση τους λόγω μη αίσθησης του πόνου, παρότι έχεις γράψει ότι από μόνη της δεν είναι ικανός λόγος. Ακόμα περισσότερο, δέχεσαι ότι αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους, δεν εξετάζεις αν πληρούν και τα δύο άλλα κριτήρια που θα αρκούσαν, κατ’εσέ, να τα καταστήσουν μη βρώσιμα. Ξέρουμε για παράδειγμα ότι τα φυτά παρουσιάζουν συμπεριφορά που παρέχει ενδείξεις νοημοσύνης και αυτοσυνείδησης. Οπότε; Μήπως το τεκμήριο της μη εδωδιμότητας εφαρμόζεται και στα φυτά;
Ή μήπως να προσθέσουμε το δικό μου κριτήριο και να τελειώνουμε με την ιστορία της “ηθικής χορτοφαγίας”;
Σημειωτέον ότι δεν έχω κανένα θέμα με την χορτοφαγία για θρησκευτικούς λόγους ή γιατί έτσι.
Αλήθεια, πότε εμφανίζεται στον άνθρωπο ως είδος αυτό; Γιατί πριν πρέπει να ήταν εδώδιμος κατά την γνώμη σου.
Ακομή και εδώ χάνεις όμως. Το γιουτιούμπ είναι γεμάτο με σκυλιά που νιώθουν ένοχα επειδή έκαναν μια ζημιά, που ζητάνε συγνώμη με την ουρά στα σκέλια (κυριολεκτικά), που παρακαλάνε με τα μάτια, που φέρονται δηλαδή ακριβώς όπως ένα παιδάκι που ξέρει τον κανόνα και τον παραβίασε κάνοντας κάτι κακό. Αυτό δεν είναι εξηρτημένο ή ανεξάρτητο αντανακλαστικό, είναι ο πρωτόλειος ηθικός κόσμος ενός σκύλου, που ζη σε μια ιεραρχική σχέση.
Τα πράγματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα από όσο φαίνονται. Χρειαζόμαστε την βοήθεια των ειδικών. Και να μην σκοτώνουμε όσο δεν ξέρουμε, αλλά ζούμε στα σκοτάδια της άγνοιας.
Εσύ την αμφιβολία για τα μοσχαράκια την χαρακτηρίζεις απειροελάχιστη;
Σχετικά με την κωμική προσπάθεια που αφορά τα φυτά, δεν καταλαβαίνω ποιο είναι το επιχείρημα ενός κρεοφάγου. Ας υποθέσουμε ότι κάνω λάθος και τα φυτά υπερβαίνουν τον πήχυ της εδωδιμότητας. Αίφνης βρισκόμαστε σε κατάσταση ανάγκης, γιατί κάτι πρέπει να φάμε, ενώ όλη η ζώσα πλάση θα έπρεπε να είναι μη εδώδιμη. Ο μόνος τρόπος να περιορίσουμε την βλάβη που αναπόφευκτα θα προξενήσουμε είναι να αρχίσουμε τρώγοντας από κάτω προς τα πάνω, σταματώντας εκεί όπου η βλάβη πλέον καθίσταται μη αναγκαία: άρα πρώτα τα φυτά και μόνον τα φυτά. Επειδή τα φυτά είναι αναγκαία και κάθε τι άλλο είναι μη αναγκαίο.
Εκτός αν βρεθή κανάς κρεοφάγος και ισχυριστή ότι ο μοσχάρι βαθμολογείται πιο χαμηλά από τον αρακά. Πράγμα που δεν αποκλείω καθόλου.
Εχμ, μερικές χιλιετίες και βάλε; Οι Σουμέριοι έζησαν το 4000 πΧ και θρησκείες (δηλαδή πρώιμα συστήματα ηθικών κανόνων) έχουν και πολιτισμοί που δεν έχουν γραφή, οπότε μάλλον πάμε αρκετά πιο πίσω. Δε θα μου έκανε εντύπωση αν βρίσκαμε κάποτε στοιχεία που να δείχνουν ότι από την εποχή των Νεάτερνταλ είχαμε αναπτύξει αυτή την ικανότητα.
Σαφώς αν πριν επιδείξουμε την συγκεκριμένη ικανότητα ερχόντουσαν οι Κλίνγκον στην γη, θα ήμασταν εδώδιμοι.
Τα κριτήρια πρέπει να ισχύουν όλα ταυτόχρονα. Αν κάνεις τικ σε ένα κουτάκι μόνο έχεις ανώτερο σκορ από τον αρακά, αλλά δεν περνάς τον πήχυ. Τα σκυλιά είναι πιο ψηλά από τον αρακά αλλά κάτω από τα δελφίνια ή τους πρασινωπούς παπαγάλους της Ν.Αμερικής.
Για τα μοσχαράκια δεν έχω αμφιβολία: Τρώγονται. Το πόιντ ήταν η απρόσεχτη διατύπωση του τεκμηρίου.
Πόθεν προκύπτει αυτό; Τι προκαλεί την βλάβη; Γιατί η βλάβη στα βλήτα είναι μικρότερη από την βλάβη στο κοτόπουλο; Μη μου πεις “μα είναι χαμηλότερα στην κλίμακα”. Αυτό δεν απαντάει το ερώτημα, λήψη του ζητουμένου είναι.
Εμένα μ’αρέσει το μοσχάρι με αρακά. Δεν κάνω διακρίσεις.
Είναι σαν να μου λες:
Η διαφορετική θέση στην κλίμακα, κάτω από τον πήχυ εδωδιμότητας επηρεάζει μόνο τις συνθήκες διαβίωσης που πρέπει να παρέχουμε και τις συνθήκες θανάτωσης.
Δικαίωμα μη θανάτωσης για κατανάλωση αποκτάς μόνον όταν περνάς τον πήχυ.
Όταν λοιπόν λες ότι η θανάτωση του αναίσθητου μοσχαριού προκαλεί μεγαλύτερη βλάβη από την θανάτωση του βλήτου, υπολαμβάνεις ότι το μοσχάρι έχει μεγαλύτερη αξίωση στο να ζει. Το τελευταίο όμως δεν το έχεις δείξει πουθενά και με κανένα τρόπο.
Δεδομένου τώρα ότι και το βλήτο και το μοσχάρι δρουν με βάση ένστικτα κι όχι έλλογα, η αξίωση στην ζωή που έχουν (όχι στο επίπεδο διαβίωσης κλπ, στη ζωή την ίδια) βασίζεται στο ένστικτο τους. Το ένστικτο αυτό είναι τόσο βασικό, που είναι κοινό κι εξίσου ισχυρό σε όλους τους έμβιους οργανισμούς. Επομένως η βλάβη που υφίστανται εξ’αυτού του λόγου και μόνο είναι η ίδια. Άρα το επιχείρημα σου για διαφορετική βάση καταρρέει.
Αποδέχεσαι ας πούμε ότι ένα βλίτο και ένα μοσχάρι θέλουν να ζήσουν με ακριβώς τον ίδιο τρόπο.
Ωραία.
Χωρίς να τρολάρω θα ήθελα να διαβάσω πώς θα σταματούσαμε να καταναλώνουμε κρέας. Σε ένα υποθετικό μέλλον. Θα απαγορευόταν διά νόμου;
Ξερωγώ, όπως σταματήσαμε να τρώμε ανθρώπους; Πολιτιστική εξέλιξη λέγεται.
Γκουχ τον κανιβαλισμό τον ποινικοποιήσαμε. Γκουχ.
Προτείνεις την ποινικοποίηση της βρώσης ζώων; Να γίνει έγκλημα το κοκκινιστό μοσχαράκι; Μην παίζουμε με τις λέξεις. Αν είναι ηθικά επιλήψιμη η κατανάλωση κρέατος για τον ίδιο λόγο που είναι και η ανθρωποφαγία, τότε πρέπει να τιμωρείται ανάλογα με την ανθρωποκτονία.
Όχι με την ανθρωποκτονία, με την περιύβριση νεκρού :-)
Ποινικές διατάξεις προστασίας των ζώων από βασανιστήρια κλπ υπάρχουν ήδη. Κάποτε ήταν αδιανόητες, γιατί το ζώο ήταν νομικά κινητό πράγμα (και ακόμα είναι).
Δεν αμφιβάλλω σχεδόν καθόλου ότι σε μια πλειοψηφικά χορτοφαγική κοινωνία θα περνούσαν αντικρεοφαγικές διατάξεις, και δεν εννοώ απλά φορολογικές. Το αν μπορουν να δικαιολογηθούν φιλελεύθερα είναι δύσκολο πρόβλημα, που συνέχεται με την νομικών θέση των ζώων γενικά.
Δηλαδή διά της πολιτιστικής εξέλιξης η βρώση ζώων γενικά θα μας φαίνεται στο απώτερο μέλλον εξίσου αδιανόητη με τη βρώση ανθρώπων. Ή για να μην πάμε τόσο μακριά, εξίσου αδιανόητη με τη βρώση σκύλων (στον δυτικό κόσμο). Ίσως, ίσως…
Οι τύποι δηλαδή που συζητούν για τα μύδια στο λινκ που έβαλες είναι η αβανγκαρντία… Δυσκολεύομαι να το πιστέψω αλλά υπάρχει και η λύση του εργαστηριακού κρέατος οπότε δεν το αποκλείω κιόλας.
Ναι, μακάρι, φαίνεται να είναι κοντά.
Σκέψου εκατό χρόνια πριν ποια ήταν η πλειοψηφική άποψη για την γυναικεία ψήφο ας πούμε.
Ρε συ Θανάση, αφού σε ενδιαφέρει το θέμα, γιατί δεν σχολιάζεις την Leo & Hercules v Stanley; Εξήγησε μας γιατί περνάνε τον πήχυ εδωδιμότητας (σχεδόν) όλα τα ζωντανά, αλλ’όχι τον πήχυ νομικής προσωπικότητας.
Το δικό μου κριτήριο είναι συμβατό με την θέση του δικαστηρίου στην Tommy v Lavery
Να σημειώσω και μια λανθασμένη αναλογία τώρα που την πρόσεξα καλύτερα. Γράφεις:
Η σωστή αναλογία όμως θα ήταν ότι έδειξες μεν ότι η καμηλοπάρδαλη είναι πιο ψηλή από τον ασβό, δεν έδειξες όμως ότι η καμηλοπάρδαλη είναι πιο ψηλή από το άγαλμα της ελευθερίας, που είναι ο πήχυς εδωδιμότητας. Η σύγκριση ασβού-καμηλοπάρδαλης δεν μας λέει τίποτα, απουσία άλλων συγκρίσεων, για την σχέση καμηλοπάρδαλης-αγάλματος.