Είναι όλες οι γλώσσες της Ελλάδας ίσες;

Δημοσιεύθηκε στο Books’ Journal Νοεμβρίου 2021, σελ. 22. Στις 09 Ιουλίου 2021 το Υπουργείο Πολιτισμού διά χειρός της αρμοδίας Υπουργού κ. Μενδώνη αποφάσισε την επιχορήγηση 107 εν όλω φορέων στο πλαίσιο της «μελέτης, διαφύλαξης και ανάδειξης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας». Μεταξύ των φορέων αυτών, και πολύ ορθώς, περιλαμβάνονται το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, το … Read more Είναι όλες οι γλώσσες της Ελλάδας ίσες;

Καινούργιες λέξεις ΧΙΙΙ

αυθοδήγητο: Τα αυτοκινούμενα αυτοκίνητα (θεοί, τι πλεονασμός!) αποτελούν μια τεχνολογία που ωριμάζει ταχέως. Πώς θα τα λέμε λοιπόν; Μια απλή πρόταση είναι να ουσιαστικοποιήσουμε την μετοχή και να τα ονομάσουμε αυτοκινούμενα. Αυτοκινούμενα βέβαια δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά αυτοκίνητα, αλλά τέλος πάντων. Η λέξη αυτοκίνητο όμως με παρακίνησε να δημιουργήσω μια ανάλογή της, που θα … Read more Καινούργιες λέξεις ΧΙΙΙ

Μακεδονική: γλώσσα ή διάλεκτος;

Είναι γλώσσα ή διάλεκτος το γλωσσικό όργανο που χρησιμοποιείται ως επίσημη γλώσσα της ΠΓΔΜ; [Και γιατί έχει σημασία;]

Το θέμα, ως μη έδει, είναι πρώτιστα πολιτικό και όχι γλωσσικό. Όσοι με γνωρίζουν και με διαβάζουν, ξέρουν ποια είναι η πολιτική μου θέση. Εδώ όμως δεν θα επιχειρηματολογήσω πολιτικά, αλλά θα διατυπώσω μόνο γλωσσικούς ισχυρισμούς, και μάλιστα τέτοιους που μπορούν να γίνουν ευρύτερα αποδεκτοί.

1.

Μεταξύ μακεδονικής και βουλγαρικής υπάρχει επαρκής αμοιβαία κατανοησιμότητα. Κοινώς, δύο ομιλητές των επίσημων ποικιλιών των γλωσσών αυτών μπορούν να συνεννοηθούν ομαλά σχεδόν σε όλες τις περιστάσεις. Αν χρησιμοποιήσουμε αντικειμενικά κριτήρια, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μακεδονική είναι μια βουλγαρική διάλεκτος, νόθος με σερβικά στοιχεία.

Υπάρχει όμως και ετέρα περίπτωσις: γιατί να χρησιμοποιήσουμε αντικειμενικά κριτήρια; Αν προσέξουμε, θα δούμε ότι στην πράξη ποτέ δεν το κάνουμε, αλλ’ αντιθέτως θεωρούμε την ποντιακή διάλεκτο της νεοελληνικής, την δανική και την νορβηγική διαφορετικές γλώσσες, τα μαναδαρίνικα και τα καντονέζικα διαλέκτους της ίδιας γλώσσας, τα βαυαρικά και τα σαξωνικά παρομοίως και τα λοιπά και τα λοιπά. Αν εφαρμόζαμε με συνέπεια και αυστηρότητα το κριτήριο της αμοιβαίας κατανοησιμότητας, πιστέψτε με, οι γλώσσες του κόσμου θα διέφεραν πολύ.

Εφαρμόζοντας λοιπόν ένα άλλο, υποκειμενικό τώρα, κριτήριο, η μακεδονική και η βουλγαρική είναι αδελφές γλώσσες, πλην όμως χωριστές γλώσσες. Το κριτήριο αυτό δεν είναι γλωσσικό, αλλά γλωσσοπολιτικό: αν οι ομιλητές της γλώσσας την θέλουν, την νιώθουν και την αισθάνονται ως διαφορετική ή ως ίδια γλώσσα.

Μπορεί εύλογα κανείς να διαφωνήση με το υποκειμενικό κριτήριο. Θα εύρισκε ασφαλώς απέναντί του την πλειονότητα της γλωσσολογικής κοινότητας, αλλά τέλος πάντων είναι μια θεμιτή επιλογή. Εξίσου θεμιτό όμως, για να μην πω κατά πολύ θεμιτώτερο, είναι το υποκειμενικό κριτήριο. Αυτό που ακολουθούν οι γλωσσολόγοι.

Read moreΜακεδονική: γλώσσα ή διάλεκτος;

Καινούργιες λέξεις ΧΙΙ

Ιταλιστική: Το Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ παράγει Ιταλιστές, επιστήμονες δηλαδή ειδικευμένους όχι μόνο εν στενή εννοία στα της ιταλικής γλώσσας, αλλά και της ιστορίας και του εν γένει πολιτισμού της υπεριονίου γείτονος. Δεν είναι ούτε φιλόλογοι ούτε ιστορικοί, αλλά ειδικευμένοι εν γένει σε σπουδές πολιτισμού της οικείας χώρας. Παρομοίως, το Τμήμα Γερμανικής … Read more Καινούργιες λέξεις ΧΙΙ

Ορθογραφικά ΙΙΙ: η αναπαράσταση των δυσφθόγγων

Εντάξει, ομολογώ ότι δεν υπάρχει λέξη δύσφθογγος (μέχρι μόλις τώρα τουλάχιστον). Αλλά η γλώσσα εξελίσσεται, νέες ανάγκες εμφανίζονται και μπορούμε να διατάζουμε τις λέξεις να μας υπηρετούν όπως θέλουμε.

Δύσφθογγος λοιπόν είναι ένας κακός και άτακτος φθόγγος τον οποίο δεν αναπαριστά ή δεν αναπαριστά ικανοποιητικά το υπάρχον αλφαβητικό μας σύστημα. Ο δύσφθογγος μπορεί να είναι αλλοδαπός, οπότε μικρό το κακό, γιατί καμία γλώσσα δεν υποχρεούται να αποδίδη τους φθόγγους των άλλων γλωσσών, είτε ημεδαπός, οπότε υπάρχει οπωσδήποτε κάποια αστοχία. Αλλά ατελή τα ανθρώπινα.

Θυμίζω ότι φθόγγος είναι απλώς ένας ήχος όπως ο ήχος [α], που συνήθως αντιστοιχεί σε ένα γράμμα, όπως είναι εν προκειμένω το γράμμα άλφα. Ο [α] συνεπώς είναι ένας εύφθογγος, που αντιστοιχεί αμφιμονοσήμαντα στο γράμμα του. Ένα τέλειο ζευγαράκι.

Σε γλώσσες όπως τα ελληνικά τέτοια ζευγαράκια είναι ο κανόνας, πράγμα που κάνει πολύ εύκολη την ανάγνωση. Αυτές είναι οι γλώσσες που, σε γενικές γραμμές, “διαβάζονται όπως γράφονται”, π.χ. ισπανικά ή γερμανικά, σε αντίθεση με τον φθογγολογικό συρφετό γλωσσών όπως τα αγγλικά ή τα γαλλικά. Η απόσταση μεταξύ φθόγγου και γράμματος υποδηλώνει προφανώς την μεγάλη φθογγολογική εξέλιξη της γλώσσας από τότε που αποκρυσταλλώθηκε το αλφαβητικό της σύστημα, γιατί, όταν πρωτογράφτηκε, υπήρχε προφανώς αντιστοιχία φθόγγου και γράμματος. Έτσι, τα τουρκικά π.χ., που αλφαβητίστηκαν πριν ούτε εκατό χρόνια, αποτελούν κατεξοχήν παράδειγμα γλώσσας που διαβάζεται όπως γράφεται.

Τα ελληνικά, που μας ενδιαφέρουν τώρα, σαν γενικά συντηρητική γλώσσα, δεν έχει απομακρυνθή και πάρα πολύ στην προφορά της από το γραπτό ίνδαλμα. Όμως, υπάρχουν και εδώ διάφορα θέματα, που συναρτώνται με την αναπαράσταση διαλεκτικών και κάποιων αλλοδαπών φθόγγων.

Read moreΟρθογραφικά ΙΙΙ: η αναπαράσταση των δυσφθόγγων

Περί διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στην υποχρεωτική εκπαίδευση

Από ποια τάξη πρέπει να διδάσκωνται τα σχολιαρόπαιδα τα αρχαία ελληνικά; Ή μήπως δεν πρέπει να τα διδάσκωνται ολωσδιόλου; Μήπως είναι πολύ δύσκολα και μπερδεύουν τα τρισχαριτωμένα κεφαλάκια των παιδιών μας; Ή μήπως, αντίθετα, είναι απαραίτητα για να μάθουν οι μαθητές τον Ορθό Λόγο, το Μέτρο και την Αρετή;

Ιδανικό ζήτημα δημοσίου ενδιαφέροντος για να γίνουμε μπίλιες, παραδοσιοκράτες εναντίον κοσμοπολιτών, πατριώτες εναντίον μεταεθνικών, αρχαιόπληκτοι εναντίον εθνομηδενιστών, φιλόλογοι εναντίων πάντων.

Θα ήθελα να περιοριστώ πιο πολύ στους κοινούς τόπους όλων όσων συμμετέχουμε σε αυτήν την συζήτηση:

1. Τα Αρχαία είναι καύλα.

Τα Αρχαία είναι τέλεια. Δεν υπάρχει πραγματικά καλός μαθητής που να μην αγαπά τα Αρχαία. Δεν χωρεί επ’ αυτού συζήτηση. Όσοι αντιτίθενται στην διδασκαλία τους πρώτα θα μου φέρουν τον έλεγχό τους.

Read moreΠερί διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στην υποχρεωτική εκπαίδευση

Μικρό γλωσσοζωγραφικό

Ως γνωστόν, ο Αλβρέχτος Ντύρερ δεν ήξερε ελληνικά.

Μικρό το κακό βέβαια, όταν έχεις ζωγραφίσει αριστουργήματα σαν κι αυτό:

Dürer_-_Portrait_of_a_Young_Venetian_Woman

Ωστόσο, πώς το ξέρουμε;

Ο πολυπαραγωγικώτατος Ντύρερ φιλοτέχνησε το 1526 και μια προσωπογραφία του Εράσμου εκ του φυσικού (μικρή παρένθεση εδώ: ο Ολλανδός φιλόλογος αναφέρεται ενίοτε ως Δεσιδέριος Έρασμος, που είναι η μετάφραση του ελληνικού ονόματός του στα λατινικά).

Dürer, Erasmus
Dürer, Erasmus

Read moreΜικρό γλωσσοζωγραφικό